Zasadowica oddechowa: przyczyny, objawy, leczenie

Zasadowica oddechowa jest zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, które polega na wzroście pH krwi w wyniku hiperwentylacji (zwiększenia częstości oddechów). Jakie są przyczyny i objawy zasadowicy oddechowej? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Objawy zasadowicy oddechowej
2. Kryteria rozpoznania zasadowicy oddechowej
3. Zasadowica oddechowa: leczenie

Zasadowica oddechowa jest zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej, które polega na wzroście pH powyżej normy ( >7,45 ), a którego pierwotną przyczyną jest spadek pCO₂ we krwi, czyli hipokapnia. Dochodzi do niej w wyniku nadmiernej wentylacji płuc. Przyspieszony oddech powoduje nadmierną utratę dwutlenku węgla, co prowadzi do utraty "kwaśnych" składników krwi i w efekcie do rozwoju zasadowicy oddechowej. Hiperwentylacja może być kontrolowana przez człowieka lub autonomiczna, to znaczy niezależna od niego. Wśród przyczyn hiperwentylacji można wyróżnić między innymi:

• pobudzenie ośrodka oddechowego w ośrodkowym układzie nerwowym, na przykład w wyniku zaistnienia bólu, stresu, podniecenia, zimna, nerwicy – jest to tak zwana zasadowica psychogenna;
• hipoksja, czyli niedotlenienie – tutaj jednak hiperwentylacja jest jedynie przejściowa, ma na celu wyrównanie stężenia tlenu do wartości prawidłowych, gdy jest nieskuteczna to po pewnym czasie jej mechanizm zanika;
• podrażnienie i pobudzenie układu oddechowego przez toksyny lub alergeny;
• zmiany zwyrodnieniowe ośrodkowego układu nerwowego, które w zdecydowanej większości są spowodowane chorobami naczyń;
• wentylacja mechaniczna;
• przedawkowanie leków – najczęściej salicylany, a także metyloksantyny, teofilina;
• ciąża – hiperwentylacja związana jest ze zmianami hormonalnymi (wpływ progesteronu) i przystosowaniem się organizmu matki do nowych warunków.

Objawy zasadowicy oddechowej

Obraz kliniczny zależy od przyczyny oraz od stopnia hipokapni – im niższy poziom pCO₂, tym objawy będą bardziej nasilone. Chory będzie odczuwał zawroty głowy, szum w uszach oraz będzie zgłaszał występowanie "mroczków" przed oczyma.

Hipokapnia powoduje zaburzenia świadomości, objawy niedokrwienia mózgu, parestezje (uczucie mrowienie, drętwienia).

Przy zasadowicy oddechowej pojawia się również tak zwana tężyczka normokalcemiczna. Pojęcie tężyczki jest głównie kojarzone z hipokalcemią, czyli obniżonym poziomem wapnia we krwi. W zasadowicy oddechowej jednak mechanizm jej powstania jest inny, dochodzi bowiem w wyniku obniżonego poziomu jonów wodorowych we krwi, do wiązania jonów wapnia z białkami osocza. Związane jony wapnia są nieaktywne, dlatego organizm zachowuje się tak, jakby cierpiał na ich niedobór.

Tężyczka manifestuje się drętwieniem i skurczami różnych mięśni, nie tylko szkieletowych. Może przebiegać między innymi jako napad astmy (skurcz oskrzeli), dławica piersiowa (skurcz tętnic wieńcowych), ból brzucha (skurcz naczyń brzusznych), napad migreny lub utrata świadomości (skurcz naczyń mózgowych).

Kryteria rozpoznania zasadowicy oddechowej

W związku z mechanizmem powstawania zasadowicy, koniecznym do jej rozpoznania jest stwierdzenie hiperwentylacji – stałej lub okresowej. pH krwi wynosi >7,45, pCO2 jest zmniejszone, a poziom HCO3- jest prawidłowy (rzadko nieznacznie zmniejszony) - mówimy wtedy o zasadowicy niewyrównanej. Jak wcześniej wspomniano nerki są ważnym ogniwem w regulacji gospodarki kwasowo-zasadowej. W przypadku rozwoju zasadowicy oddechowej poziom pCO2 jest zmniejszony, dlatego spada produkcja i wchłanianie zwrotne HCO3- w nerkach. Dwutlenek węgla, który "uchronił się" przed eliminacją podczas hiperwentylacji nie jest buforowany przez wodorowęglan (bo jest go już mniej), dzięki czemu pH stopniowo spada, żeby potem utrzymywać się w granicach normy. W tym przypadku mówimy o zasadowicy oddechowej wyrównanej.

N- norma↓ - obniżone↑ - podwyższone

Zasadowica oddechowa: leczenie

Najważniejszym elementem leczenia jest zawsze leczenie przyczynowe. Jeśli zasadowica oddechowa ma charakter psychogenny, należy dążyć do uspokojenia pacjenta. Można stosować także mieszaniny oddechowe o zwiększonej zawartości CO₂ – na przykład oddychanie z dużego plastikowego worka, ponieważ wydychany dwutlenek węgla jest zatrzymywany w zamkniętej przestrzeni i może być ponownie wykorzystany przez chorego (tak zwana martwa przestrzeń oddechowa). Czasem konieczne jest zastosowanie leków uspokajających, jednak należy zostawić tę opcję terapeutyczną jako ostateczną metodę. Jeśli hiperwentylacja spowodowana jest inną przyczyną, należy ją skutecznie leczyć, np. zatrucie lekami. Wyjątkową sytuacją jest postępowanie u pacjenta z hipoksją – hiperwentylacja i zasadowica jest tutaj elementem kompensacji, dlatego nie można jej hamować. Konieczne jest wtedy poszukiwanie i leczenie przyczyny niedotlenienia.