Arytmia nadkomorowa – czy zawsze wymaga natychmiastowego leczenia?

Weryfikacja

Autor: lek. Maciej Grymuza, absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.

Arytmia nadkomorowa to nie jedno, a wiele zaburzeń rytmu serca. Część z nich może być groźna i wymaga podjęcia natychmiastowego leczenia, inne z kolei nie wpływają negatywnie na stan zdrowia i pojawiają się w wielu sytuacjach życia codziennego. Warto dowiedzieć się, które grupy zaburzeń rytmu klasyfikuje się w tej grupie, jakie są ich objawy i metody leczenia.

Spis treści

1. Układ bodźcoprzewodzący
2. Czym jest arytmia nadkomorowa i jakie są jej rodzaje?
3. Częstoskurcz nadkomorowy
4. Tachyarytmie zatokowe
5. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe
6. Migotanie przedsionków
7. Trzepotanie przedsionków
8. Arytmie nadkomorowe: objawy
9. Arytmie nadkomorowe: badania pomocnicze
10. Arytmie nadkomorowe: leczenie
11. Bradyarytmie

Arytmie nadkomorowe to szerokie pojęcie, które opisuje zarówno stany przyspieszenia pracy serca, jak i jego spowolnienia. Niektóre spośród tych dolegliwości są zupełnie bezobjawowe i nie wymagają interwencji lekarskiej, jednak część z tych zaburzeń może być groźna dla życia, dlatego w przypadku takich objawów jak: kołatanie serca, zasłabnięcie, omdlenie, które wskazywać mogą na arytmię, konieczny jest kontakt z lekarzem. Część arytmii nadkomorowych można przerwać doraźnie lekami lub kardiowersją elektryczną, jednak nawet w takim wypadku konieczna jest dalsza diagnostyka i długotrwałe leczenie pod opieką specjalisty kardiologa.

Serce składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór, których odpowiednio zsynchronizowana praca zapewnia maksymalnie efektywny przepływ krwi. Układ bodźcoprzewodzący to skomplikowana struktura wbudowana w mięsień sercowy, wytwarza ona impulsy i je przewodzi zapewniając odpowiednie działanie serca. To on jest odpowiedzialny za tak zwany automatyzm, który polega na autonomicznym pobudzaniu się tego narządu do pracy.

Aktywność układu bodźcoprzewodzącego podlega nadzorowi układu nerwowego oraz wpływom biochemicznym: stężeniom jonów, hormonów (np. adrenaliny, tyroksyny), czy temperatury.

Powstawanie i rozprzestrzenianie się impulsu w sercu. Po wytworzeniu w węźle zatokowym bodziec biegnie przez przedsionki, pobudzając je do skurczu. Dalej jest on przewodzony przez węzeł przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa i jego odnogi oraz włókna Purkinjego do komór, które po jego dotarciu również zostają aktywowane.

Właściwe działanie układu bodźcoprzewodzącego zapewnia odpowiednią pracę serca, zarówno pod względem częstości – np. przyspieszenie akcji w czasie wysiłku, jak i właściwe rozprzestrzenianie się bodźców. Zaburzenia wytwarzania impulsów i ich przewodzenia może być przyczyną różnych chorób.

Czym jest arytmia nadkomorowa i jakie są jej rodzaje?

O arytmii nadkomorowej mówimy, kiedy wspomniane impulsy są nieprawidłowo przewodzone lub dochodzi do niewłaściwej aktywacji elektrycznej powyżej pęczka Hisa. Dotyczyć więc ona może węzła zatokowego, przedsionków i węzła przedsionkowo-komorowego. Najczęściej spotkane arytmie nadkomorowe to:

• dodatkowe pobudzenia nadkomorowe
• częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym (AVNRT)
• zespoły preekscytacji
• częstoskurcz przedsionkowy
• tachyarytmie zatokowe
• migotanie przedsionków
• trzepotanie przedsionków

Częstoskurcz nadkomorowy

Częstoskurcz nadkomorowy to każdy rytm serca powyżej 90 uderzeń na minutę, który powstaje w obrębie układu bodźcoprzewodzącego powyżej pęczka Hisa lub w jego obrębie. Należą więc do niego:

• częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym
• częstoskurcz nawrotny przedsionkowo-komorowy
• częstoskurcz przedsionkowy

Dwa pierwsze wynikają z obecności tak zwanej drogi dodatkowej, która niewłaściwie przewodzi bodźce z przedsionków do komór - nie dochodzi do opóźnienia przewodzenia w węźle przedsionkowo-komorowym. Ma to dwa podstawowe skutki: z jednej strony komory kurczą się zbyt wcześnie, gdy nie są jeszcze całkowicie wypełnione. Co więcej komory mogą one wstecznie (przez drogę dodatkową) spowodować ponowną aktywację przedsionków, cykl się zamyka i dochodzi do ciągłego wzajemnego pobudzania się jam serca i rozwoju tachyarytmii. Częstoskurcz przedsionkowy jest konsekwencją zbyt szybkiej aktywacji elektrycznej przedsionków.

Tachyarytmie zatokowe

Z reguły są one najmniej groźną grupą arytmii nadkomorowych. Ich istotą jest przyspieszenie wysyłania impulsów przez węzeł zatokowy, co powoduje również przyspieszenie pracy serca powyżej 90 uderzeń na minutę. Zjawisko to ma miejsce np. w wysiłku fizycznym, ale także podczas gorączki, stresu emocjonalnego, może także wynikać z przyjmowanych leków, czy innych chorób, np. nadczynności tarczycy.

Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe

Niekiedy zdarza się, że impuls pobudzający mięsień sercowy powstaje w tkance przedsionka, zamiast w węźle zatokowym. Powoduje to aktywację przedsionków, ich skurcz i po przewiedzeniu do komór, one również zostają pobudzone do pracy. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe najczęściej są bezobjawowe, mogą występować u osób zdrowych, a także nasilać się po spożyciu alkoholu, kawy, w przypadku zaburzeń elektrolitowych, czy chorób serca.

Migotanie przedsionków

Migotanie przedsionków to zdecydowanie najczęstsza arytmia, polega ona na bardzo szybkiej aktywności elektrycznej przedsionków, która uniemożliwia ich rozkurcz i skurcz. Skutkiem tego przedsionki serca w praktyce w ogóle nie pracują, co negatywnie wpływa na efektywność całego serca zmniejszając objętość krwi wyrzucanej przez komory. Dodatkowo w przebiegu migotania przedsionków dochodzi do niemiarowej pracy komór. Przyczyn migotania przedsionków jest wiele, między innymi:

• wady serca
• zabiegi kardiochirurgiczne
• nadciśnienie tętnicze
• choroba niedokrwienna serca
• zapalenie mięśnia sercowego
• choroby zajmujące mięsień sercowy, np. hemochromatoza, amyloidoza
• niewydolność serca

ale także przyczyny pozasercowe:

• choroby płuc
• niewydolność nerek
• cukrzyca
• leki
• nadczynność tarczycy

Trzepotanie przedsionków

Jest to arytmia podobna do migotania przedsionków, w tym wypadku również dochodzi do ich niewłaściwej aktywacji elektrycznej. Skurcz jest efektywny, ale praca serce nie jest optymalna, ponieważ przedsionki kurczą się znacznie szybciej niż komory.

Arytmie nadkomorowe - objawy

Pomimo tak dużej różnorodności przyczyn i schorzeń wiele objawów jest wspólna, należą do nich:

• kołatania serca
• uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej
• duszność
• zmęczenie, nietolerancja wysiłku fizycznego
• omdlenia i zasłabnięcie

Nasilenie objawów zależy od przyczyny wywołującej zaburzenie rytmu, ogólnego stanu zdrowia, częstotliwości rytmu komór, czasu trwania arytmii i występowania chorób serca. Na przykład u osób starszych, bardziej schorowanych, wystąpienie migotania przedsionków może powodować silną duszność i ból w klatce piersiowej, podczas gdy młode, zdrowe osoby mogą tej arytmii w ogóle nie odczuwać. Warto pamiętać, że w wielu przypadkach arytmie nadkomorowe są zupełnie bezobjawowe.

Arytmie nadkomorowe - badania pomocnicze

Diagnostyka arytmii nadkomorowych opiera się na podobnych badaniach niezależnie od występującego zaburzenia rytmu.

Do podstawowych narzędzi diagnostycznych należy EKG, a także 24-godzinne monitorowanie EKG metodą Holtera stosowane, gdy nie udaje się uzyskać zapisu arytmii podczas standardowo wykonywanego EKG. Badanie to polega na ciągłym zapisie aktywności elektrycznej serca, która jest następnie analizowane jest przez lekarza. W ocenie takiego zapisu szczególnie istotne jest uwzględnienie momentów wystąpienia arytmii i skorelowania ich z objawami odczuwanymi przez pacjenta.

Kolejnymi badaniami są: elektrokardiograficzna próba wysiłkowa, jeśli arytmia pojawia się w wysiłku, a także w celu rozpoznania choroby niedokrwiennej serca. Badaniem inwazyjnym pozwalającym postawić pewne rozpoznanie w przypadkach wątpliwych jest badanie elektrofizjologiczne, niekiedy pozwala ono wywołać arytmię, określić jej charakter a w razie potrzeby przeprowadzić ablację.

Mniej typowymi badaniami wykonywanymi w przypadku arytmii nadkomorowych są: echokardiografia, badania laboratoryjne czy koronarografia. Wykonywane są one nie w celu stwierdzenia arytmii, ale aby zdiagnozować ich przyczynę i odpowiednio ją leczyć.

Arytmie nadkomorowe - leczenie

O ile diagnostyka jest podoba w większości arytmii nadkomorowych, o tyle leczenie jest bardziej specyficzne. Przede wszystkim należy zdiagnozować i podjąć terapię, jeśli występuje jakiekolwiek znane schorzenie wywołujące arytmię: odpowiednie leczenie farmakologiczne chorób tarczycy, wszczepianie stentów w chorobie niedokrwiennej serca, czy leczenie zastawek jeśli arytmia jest spowodowana ich wadą.

Postępowanie w arytmiach nadkomorowych zależy od stanu pacjenta. Jeśli arytmia nadkomorowa jest przyczyną silnych dolegliwości bólowych, duszności, czy silnego spadku ciśnienia tętniczego konieczne jest natychmiastowe działanie.

W przypadku migotania przedsionków podaje się odpowiednie leki, a jeśli nie są one skuteczne - wykonuje się kardiowersję elektryczną. Częstoskurcze nawrotne przerwać można wykonując zabiegi takie jak: prowokowanie wymiotów, zanurzenie twarzy w zimnej wodzie, czy nadmuchiwanie strzykawki, jeśli to nie jest skuteczne stosuje się metody farmakologiczne i kardiowersję. Inne arytmie nadkomorowe z reguły nie mają tak nagłego przebiegu i nie wymagają podjęcia natychmiastowej terapii.

Sposoby leczenia arytmii nadkomorowych można podzielić na kilka rodzajów:

• Leki antyarytmiczne

należy do nich kilka grup leków, np. propafenon, amiodaron, czy stosowane np. w nadciśnieniu tętniczym beta-blokery

•  Elektroterapia

Kardiowersja - zabieg przeprowadzany w krótkim znieczuleniu ogólnym, podczas którego prąd przepływa przez serce umiarawiając jego pracę elektryczną.

• Zabiegi elektrofizjologii

Ablacja - zabieg inwazyjny polegający na zniszczeniu miejsc odpowiedzialnych za powstanie arytmii w sercu.

Bradyarytmie

Opisane wcześniej arytmie nadkomorowe należą do tak zwanych tachyarytmii, czyli charakteryzują się przyspieszeniem pracy serca. Odmienną grupą są bradyarytmie, one z kolei polegają na zbyt wolnej pracy serca, poniżej 60 uderzeń na minutę.

Do ich przyczyn należą między innymi:

• choroby tarczycy
• zaburzenia elektrolitowe
• choroby neurologiczne
• stosowane leki

a wśród schorzeń kardiologicznych są to:

• choroba niedokrwienna serca
• zapalenie mięśnia sercowego
• wrodzone wady serca
• bloki przedsionkowo-komorowe
• tak zwany zespół chorej zatoki, czyli schorzenie węzła zatokowego

Dolegliwości, które najczęściej występują u osób z bradykardią to zawroty głowy, zasłabnięcia, rzadziej łatwa męczliwość, omdlenia, zdarza się także, że jest ona zupełnie bezobjawowa.

Diagnostyka bradykardii i bradyarytmii opiera się na podobnych badaniach jak w przypadku tachyarytmii: EKG, monitorowanie EKG metodą Holtera, rejestratory zdarzeń, znacznie rzadziej wykonuje się w takich przypadkach badanie elektrofizjologiczne.

Farmakologiczne leczenie bradykardii i pauz nie jest możliwe, przede wszystkim konieczne jest wykluczenie odwracalnych przyczyn - zaburzeń elektrolitowych, chorób tarczycy, czy wpływu stosowanych leków, jeśli pomimo to bradykardia utrzymuje się i powoduje wystąpienie dolegliwości, konieczne jest wszczepienie stymulatora serca.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

lek. Maciej Grymuza, absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.