Ampicylina - działanie, dawkowanie, wskazania do stosowania

Ampicylina należy do grupy antybiotyków beta-laktamowych. Pod względem budowy i działania zaliczana jest do penicylin półsyntetycznych o poszerzonym zakresie działania. W jakich schorzeniach stosuje się ampicylinę? Jakie są możliwe skutki uboczne jej stosowania?

Spis treści

1. Działanie i wskazania do stosowania ampicyliny
2. Mechanizmy oporności bakterii
3. Dawkowanie ampicyliny
4. Środki ostrożności i przeciwwskazania do stosowania ampicyliny
5. Działania niepożądane ampicyliny

Działanie i wskazania do stosowania ampicyliny

Ogólny mechanizm działania antybiotyków beta-laktamowych opiera się na występowaniu w ich cząsteczce pierścienia beta-laktamowego. Bakterie posiadają w swojej budowie białko wiążące penicylinę (PBP), które wiąże się z pierścieniem beta-laktamowym powodując blokowanie aktywności transpeptydaz błony cytoplazmatycznej bakterii i zahamowanie syntezy peptydoglikanu, niezbędnego do syntezy prawidłowej struktury ściany komórkowej bakterii. Blokowanie biosyntezy ściany komórkowej bakterii powoduje ich śmierć. 

Zakres działania ampicyliny obejmuje:

• bakterie wrażliwe na benzylopenicylinę,
• Salmonella spp.,
• Shigella spp.,
• Escherichia coli,
• Haemophilus influenzae,
• Bordetella pertussis (Haemophilus pertussis),
• Proteus mirabilis.

Ampicylina może być stosowana zarówno doustnie jak i dożylnie, a wskazania do jej zastosowania obejmują leczenie takich stanów chorobowych jak:

• ostre zapalenie zatok przynosowych i zapalenie ucha środkowego,
• paciorkowcowe zapalenie gardła,
• pozaszpitalne zapalenie płuc,
• zaostrzenie POChP,
• zakażenie układu moczowego wywołane przez enterokoki,
• eradykacja H. pylori,
• zapalenie wsierdzia,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Mechanizmy oporności bakterii

Bakterie wykształciły różnorodne mechanizmy oporności na antybiotyki z grupy beta-laktamów. Możemy wyróżnić:

• Oporność receptorową PBP (zmiana struktury PBP, synteza nowego PBP o zmienionej budowie, brak PBP).
• bakterie G(-) mogą mieć oporność transportową naturalną (brak możliwości pokonania błony zewnętrznej np. przez wielkość cząsteczki) lub nabytą (po pierwszym kontakcie - P. aeruginosa)
• Oporność enzymatyczna – wytwarzanie beta-laktamaz:
• G+ bakterie →  wydzielanie beta-laktamaz na zewnątrz komórki
• G- bakterie →  uwięzione w przestrzeni peryplazmatycznej, nie przechodzą przez błonę zewnętrzną. Mogą być kodowane konstytutywnie (stały poziom bez względu na obecność antybiotyku – odporność naturalne) lub indukowane (synteza zachodzi w obecności beta-laktamu, indukcja zależy od rodzaju związku i ma charakter tymczasowy lub stały
• Penicylinazy i cefalosporynazy to beta-laktamazy o szerokim spektrum działania
•  Efflux - aktywne usuwanie antybiotyku poprzez systemy pomp

Oporność enzymatyczna może być zahamowana poprzez zastosowanie inhibitorów beta-laktamaz takich jak:

• kwas klawulanowy,
• sulbaktam
• lub tazobaktam.

Aminopenicyliny występują zazwyczaj w połączeniu z kwasem klawulanowym.

Dawkowanie ampicyliny

Dawkowanie ampicyliny zależy od rodzaju drobnoustrojów powodującego zakażenie, wrażliwości danego drobnoustroju na ampicylinę, ciężkości i umiejscowienie zakażenia.

Wielkość dawki aminopenicyli będzie również zależeć od drogi podania oraz wieku i masy ciała pacjenta.

Środki ostrożności i przeciwwskazania do stosowania ampicyliny

Należy zachować szczególną uwagę w przypadku:

• niewydolności nerek (niezbędna kontrola klirensu kreatyniny i ewentualnie zmniejszenie dawki),
• reakcji nadwrażliwości i anafilaksji na leki z grupy penicylin,
• podejrzenia występowania mononukleozy zakaźnej,
• ciąży i karmienia piersią (stosowanie tylko jeżeli lekarz uzna za bezwzględnie konieczne).

Niezalecane jest długotrwałe lub nieuzasadnione stosowanie ampicyliny ze względu na wzrost oporności bakterii na ten antybiotyk i powstawanie szczepów niewrażliwych na niego. 

Pacjenci stosujący doustne leki przeciwzakrzepowe powinni szczególnie kontrolować czas protrombinowy w przypadku stosowania ampicyliny, ponieważ może wystąpić konieczność zmiany dawki leków przeciwzakrzepowych. 

Nie powinno się stosować równocześnie ampicyliny z probenecydem, a w przypadku metotreksatu należy uważać na zwiększenie ryzyka wystąpienia jego toksyczności.

Działania niepożądane ampicyliny

Wśród najczęściej występujących działań niepożądanych związanych ze stosowaniem ampicyliny wyróżnić można:

• kandydozy skóry i błon śluzowych,
• nudności,
• wymioty,
• zawroty głowy,
• ból głowy,
• biegunkę,
• zaburzenia krwi i układu chłonnego. 

Barbara Tuchowska, mgr. farmacji