Zespół SIADH (zespół Schwartza-Battera): przyczyny, objawy, leczenie

Zespół SIADH (zespół Schwartza-Battera, zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny) to schorzenie, w którego przebiegu dochodzi do występowania w organizmie nadmiernych ilości jednego z hormonów - wazopresyny. Nie tylko jednak sama ta jednostka może być bardzo groźna - zespół SIADH może bowiem rozwijać się m.in. u pacjentów cierpiących na różne choroby nowotworowe. Jakie są objawy zespołu SIADH i na czym polega jego leczenie?

Spis treści

1. Zespół SIADH: przyczyny
2. Zespół SIADH: objawy
3. Zespół SIADH: możliwe powikłania
4. Zespół SIADH: diagnostyka
5. Zespół SIADH: leczenie
6. Zespół SIADH: rokowania

Zespoł SIADH, czyli zespół Schwartza-Battera (skrót od angielskiego syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion) po raz pierwszy pojawił się w medycznych dyskusjach w drugiej połowie ubiegłego wieku. Wedy to właśnie dwójka naukowców, William Schwartz i Frederic Bartter, po raz pierwszy opisali tę jednostkę, którą zaobserwowali oni u dwóch osób chorujących na raka płuc. Od nazwisk uczonych wzięła się inna nazwa schorzenia, którą jest zespół Schwartza-Barttera.

W języku polskim problem określany jest jeszcze i innym terminem jako zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny. W 1967 roku wspomniani wyżej badacze opracowali kryteria rozpoznawania SIADH, które obowiązują zresztą do dziś.

Zespół SIADH: przyczyny

Jak wskazuje sama nazwa schorzenia, zespół SIADH jest związany z nieprawidłowym wydzielaniem wazopresyny (hormonu antydiuretycznego, w skrócie - wywodzącym się z języka angielskiego - ADH).

Wazopresyna odpowiada za zagęszczanie moczu, co czyni ona poprzez pobudzanie resorpcji wody w kanalikach nerkowych - dzięki temu hormonowi zwiększone ilości wody są transportowane z kanalików z powrotem do krwi.

Wydzielanie wazopresyny w organizmie podlega dynamicznej regulacji w zależności od zapotrzebowania, inaczej jednak dzieje się już wtedy, gdy pacjent cierpi na zespół SIADH - w takim przypadku dochodzi bowiem do pojawiania się w organizmie zdecydowanie zbyt dużych ilości wazopresyny.

Przyczyny zespołu SIADH bywają naprawdę różne - wśród najczęstszych wymieniane są takie nieprawidłowości, jak:

• choroby układu nerwowego (np. infekcje, takie jak zajęcie OUN w przebiegu HIV, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ale i krwotok podpajęczynówkowy czy wodogłowie, stwardnienie rozsiane i zanik wieloukładowy)
• nowotwory (ze zwiększonym wydzielaniem wazopresyny powiązane mogą być raki płuc, rak trzustki, rak żołądka, rak pęcherza moczowego czy rak prostaty)
• choroby układu oddechowego (m.in. astma, mukowiscydoza, zapalenie płuc czy ropień płuc)
• sarkoidoza
• prawokomorowa niewydolność serca

Poza wymienionymi schorzeniami, do zespołu Schwartza-Barttera doprowadzać może również i zażywanie przez pacjentów różnych leków - wśród przykładowych substancji, które przyjmowanie może skutkować nieprawidłowymi, podwyższonymi poziomami wazopresyny, wymieniane są:

• cyklofosfamid
• karbamazepina
• okskarbazepina
• kwas walproinowy
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
• amitryptylina
• morfina
• winkrystyna

Zespół SIADH: objawy

Dolegliwości, które pojawiają się u osób z zespołem Schwartza-Barttera, wynikają z efektów krążenia po organizmie nadmiernych ilości wazopresyny. W takim wypadku dochodzi do retencji wody w organizmie, a jednocześnie niezmienione pozostaje wydalanie z niego sodu - finalnie u pacjenta rozwija się więc hiponatremia (czyli spadek stężenia sodu we krwi). Dolegliwości, które pojawiają się wtedy u chorych, są zazwyczaj dość niespecyficzne i mogą nimi być:

• drażliwość
• poczucie zmęczenia
• brak apetytu
• skurcze różnych grup mięśniowych
• mdłości
• wymioty
• osłabienie siły mięśniowej
• apatia
• bóle głowy
• bóle mięśniowe

Objawy zespołu SIADH mogą przybierać różne natężenie - u jednych pacjentów dolegliwości początkowo mają niewielkie nasilenie i stopniowo narastają, u innych z kolei dochodzi do tego, że objawy bardzo gwałtownie postępują.

Teoretycznie - biorąc pod uwagę powyższy opis - można by przyjąć, że zespół Schwartza-Barttera nie jest groźnym problemem, w rzeczywistości jest jednak zdecydowanie inaczej.

Przy najbardziej nasilonych zaburzeniach gospodarki sodowej może on powodować:

• zaburzenia świadomości (ze śpiączką włącznie)
• napady drgawkowe
• zatrzymanie czynności oddechowej
• zgon chorego

Zespół SIADH: możliwe powikłania

Zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny jest groźny również i ze względu na to, jakie mogą być jego komplikacje. Wśród możliwych powikłań wymienia się tutaj obrzęk mózgu (zagrażający wklinowaniem, który rozwijać się może szczególnie wtedy, gdy poziom sodu we krwi pacjenta obniża się bardzo gwałtownie) oraz niekardiogennego pochodzenia obrzęk płuc.

Zespół SIADH: diagnostyka

Podstawowymi badaniami, które są zlecane przy podejrzeniu zespołu SIADH, są oznaczenie poziomu sodu we krwi, badanie osmolalności osocza oraz oznaczenie wydalania sodu z moczem. Nie są to jednak jedyne analizy, które należy wykonać, aby rozpoznać zespół Schwartza-Barttera - konieczne są również badania oceniające czynność tarczycy oraz nadnerczy i nerek. Wśród kryteriów rozpoznawania zespołu SIADH wymieniane są też:

• poziom sodu we krwi poniżej 130 mmol/l
• niska osmolalnośc osocza (<280 mOsm/kg)
• wydalanie sodu z moczem powyżej 40 mmol/l

Występowanie zaburzeń przy prawidłowej wolemii (hiperwolemia lub hipowolemia uniemożliwiają postawienie diagnozy zespołu Schwartza-Barttera) oraz przy prawidłowej czynności nerek, nadnerczy oraz tarczycy (stwierdzenie zaburzeń czynności któregoś z tych narządów również nie pozwala na rozpoznanie zespołu SIADH).

Podejrzewając zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny, należy wykluczyć istnienie u pacjenta innych jednostek, w których przebiegu również pojawiać się mogą zaburzenia gospodarki sodowej. W diagnostyce różnicowej w tym przypadku uwzględnia się przede wszystkim takie problemy, jak:

• niewydolność nerek
• niedoczynność przysadki
• niedoczynność nadnerczy
• niedoczynność tarczycy
• długotrwałe biegunki lub wymioty

Należy tutaj jeszcze podkreślić, że zazwyczaj pacjentom, u których zostanie rozpoznany zespół SIADH, zlecanych jest wiele jeszcze różnych innych badań - mają one na celu umożliwić stwierdzenie, co doprowadziło do pojawienia się u chorego nadmiernych ilości wazopresyny.

Ze względu na to, jak różne mogą być przyczyny zespołu Schwartza-Barttera, nie sposób wymienić tutaj wszystkich badań, które mogą być zlecane w takiej sytuacji chorym - u jednych wystarczają badania laboratoryjne, u innych z kolei potrzebne jest wykonanie również i badań obrazowych czy innych jeszcze analiz.

Zespół SIADH: leczenie

W leczeniu zespołu SIADH wstępnie najważniejszą rolę odgrywa unormowanie gospodarki sodowej. W tym celu pacjentom podawane są roztwory chlorku sodu, konieczne bywa również ograniczenie podaży płynów.

Choć czasami u chorych stężenie sodu we krwi jest obniżone znacznie poniżej normy, to należy tutaj podkreślić, że korygowanie takich nieprawidłowości nie może przebiegać zbyt szybko - wtedy bowiem, gdy dochodzi do gwałtownego wzrastania poziomu sodu we krwi, u chorych rozwijać się mogą różne groźne patologie (jedną z nich jest osmotyczny zespół demielinizacyjny).

U osób z zespołem SIADH niezbędne jest nie tylko ustabilizowanie u nich gospodarki sodowej, ale i próba wdrożenia oddziaływań, których celem będzie zlikwidowanie przyczyny zaistniałych zaburzeń.

Najprostsza sytuacja ma miejsce wtedy, gdy do problemu doprowadziły zażywane przez pacjenta leki - w takim przypadku zazwyczaj okazuje się bowiem, że sama tylko modyfikacja farmakoterapii skutkuje ustąpieniem zaburzeń wydzielania wazopresyny i zaburzeń gospodarki sodowej.

Wtedy zaś, gdy przyczyną zespołu SIADH jest np. neuroinfekcja czy nowotwór płuc, konieczne staje się zastosowanie leczenia specyficznego dla tych właśnie jednostek.

Zespół SIADH: rokowania

To, jakie są rokowania chorych na zespół Schwarta-Barttera, zależne jest od tego, jakie jest podłoże tego problemu.

Wtedy, gdy zespół pojawił się w związku z infekcją, jej właściwe leczenie może skutkować całkowitym ustąpieniem jego objawów, podobnie jest w sytuacji, gdy jednostka wystąpiła jako skutek uboczny zażywanych przez pacjenta leków.

Inaczej już bywa natomiast w sytuacji, kiedy choroba skutkuje pojawieniem się u pacjenta znacznej hiponatremii i w jej przebiegu rozwijają się jakieś ogniskowe objawy neurologiczne - u takich chorych zdarza się niestety tak, że nawet po skorygowaniu zaburzeń gospodarki sodowej pozostają u nich pewne utrwalone deficyty neurologiczne.