Gronkowiec złocisty - rodzaje zakażeń wywołanych gronkowcem złocistym

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Gronkowce to bakterie, które są czynnikiem etiologicznym wielu chorób, mogących dotykać różne układy naszego organizmu. Gronkowiec złocisty może wywoływać zarówno infekcje miejscowe (na przykład zapalenie spojówek), jak i ogólnoustrojowe (dla przykładu posocznicę). Za jakie choroby może odpowiadać ta bakteria? Jakie są ich najczęstsze objawy?

Spis treści

1. Gronkowiec złocisty - zakażenia skóry
2. Gronkowcowe zapalenie płuc - charakterystyka
3. Gronkowcowe zapalenie kości
4. Gronkowcowe infekcje układu nerwowego
5. Zapalenie spojówek wywołane przez gronkowca

Gronkowiec złocisty należy do bakterii gram-dodatnich, która może lokalizować się w jamie nosowo-gardłowej, a także na skórze ludzi, jak i zwierząt. Bakteria ta może prowadzić do powstania zakażeń różnych układów, przede wszystkim:

• ropnych zakażeń skóry, tkanek podskórnych,
• zakażeń układu oddechowego - na przykład zapalenia płuc,
• zakażeń układu pokarmowego,
• zakażeń w obrębie układu nerwowego (opony mózgowe, mózg),
• zakażeń kości,
• zakażeń układu pokarmowego oraz moczowo-płciowego,
• zapalenia mięśnia sercowego, infekcji wsierdzia, infekcji zastawek serca.

Gronkowiec złocisty może wytwarzać toksyny, które niszczą komórki organizmu człowieka. Należy do nich na przykład koagulaza, czy fosfolipaza - enzym prowadzący do rozkładu fosfolipidów.

Gronkowce złociste mogą być oporne na powszechnie stosowane w medycynie antybiotyki. Wówczas mówimy, że mamy do czynienia na przykład z gronkowcem metycylinoopornym - w skrócie od angielskich słów MRSA, szczepy te są oporne na wszystkie antybiotyki β-laktamowe.

Niektóre gronkowce wykazują również oporność na antybiotyk wankomycynę - takie gronkowce nazywamy VRSA - z angielskiego vancomycin resistant Staphylococcus aureus. Powszechne stosowanie antybiotyków (często bez wskazań) przyczynia się do pogłębiania problemu oporności bakterii na dostępne w medycynie antybiotyki.

Gronkowiec złocisty - zakażenia skóry

Wiele schorzeń bakteryjnych skóry jest wywoływanych właśnie przez gronkowca złocistego. Poniżej krótka charakterystyka najczęstszych z nich.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że istnieją pewne czynniki ryzyka, sprzyjające infekcjom bakteryjnym skóry, w tym infekcjom gronkowcowym. Należą do nich stany obniżenia odporności (na przykład w trakcie przyjmowania przewlekłego sterydów), niedożywienie, cukrzyca, niewydolność nerek, czy też zakażenie wirusem HIV.

Należy mieć świadomość, że bakteria ta powszechnie występuje na skórze, a u 15–50% osób zdrowych kolonizuje część nosową gardła i przy prawidłowej odporności, a także bez uszkodzeń skóry - nie powoduje ona infekcji.

Zapalenie mieszków włosowych

Jest to stan zapalny mieszka włosowego (czyli wytworu naskórka, znajdującego się w obrębie skóry właściwej, mieszek włosowy to wpuklenie naskórka) i jego otoczenia, który objawia się pojawieniem się na skórze krost (zmian wypełnionych treścią ropną).

Krosty to zmiany wyniosłe ponad poziom skóry, które w przypadku zapalenia mieszków włosowych lokalizują się na rumieniowym podłożu (na “zaczerwienieniu”).

Do zapalenia mieszków włosowych predysponuje przewlekłe drażnienie mechaniczne skóry, używanie wielorazowo tej samej maszynki do golenia, a także niedobory odporności. Leczenie polega na stosowaniu miejscowo preparatów z antybiotykiem.

Figówka

Kolejnym schorzeniem bakteryjnym skóry, za które odpowiada w ogromnej większości gronkowiec złocisty jest figówka, czyli ropne, przewlekłe zapalenie mieszków włosowych. Zmiany skórne w tej chorobie pojawiają się przede wszystkim w okolicy owłosionej skóry (zarost, broda) na twarzy. Mają one postać krost i grudek, a czasami są to nawet rozmiękające guzy.

Zdarza się, że schorzenie to prowadzi do utraty włosów w obrębie zmian i powstawania zanikowych blizn.

Dermatoza ta może mieć wieloletni przebieg i wymagać stosowania nie tylko antybiotyków miejscowo, ale i doustnie. W niektórych przypadkach konieczne jest również pobranie posiewu ze zmian, w celu identyfikacji drobnoustrojów, szczególnie, gdy nie ma poprawy po klasycznym leczeniu tej jednostki chorobowej.

Liszajec zakaźny

Liszajec zakaźny wywoływany jest typowo przez florę mieszaną, a więc nie przez samego gronkowca, ale swój udział w patogenezie tej dermatozy mają również paciorkowce. Jest to schorzenie najczęściej występujące w populacji dziecięcej.

Schorzenie to objawia się pojawieniem na skórze pęcherzy, które charakteryzują się dużą wiotkością (łatwo ulegają przerwaniu), czego konsekwencją jest pojawienie się strupów, o typowym dla tej dermatozy miodowo-żółtym kolorze.

Wiotkość pęcherzy w tej chorobie wynika z tego, że ich pokrywę stanowi tylko jedna, najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka (jest to warstwa rogowa, dlatego pęcherze te nazywane są pęcherzami podrogowymi).

Zmiany skórne w liszajcu zakaźnym lokalizują się najczęściej na twarzy, w okolicach jamy ustnej i nosa. W leczeniu niepowikłanych przypadków stosuje się antybiotyki w postaci miejscowej - typowo mupirocynę lub kwas fusydowy (krem/maść).

Czyrak

Jest to ropne zakażenie okołomieszkowe, charakteryzujące się wytworzeniem czopa martwiczego. W otoczeniu mieszków włosowych tworzy się zapalny naciek, co ma postać sino-czerwonego guzka, zmiana ta przekształca się potem w krostę, która pęka i daje charakterystyczny kraterowaty ubytek.

Zmianom skórnym może towarzyszyć osłabienie, gorączka, dreszcze, czego nie mieliśmy na przykład w przypadku zapalenia mieszków włosowych.

Szczególnie niebezpieczne są czyraki zlokalizowane w obrębie twarzy, ponieważ grozi to rozprzestrzenieniem się zakażenia drogą naczyń żylnych do ośrodkowego układu nerwowego i rozwojem zapalenia opon mózgowych, a nawet zapalenia mózgu.

Leczenie czyraka opiera się typowo na postępowaniu chirurgicznym, czyli nacięciu i opróżnieniu zmiany z wydzieliny ropnej i w większości przypadków włączeniu antybiotykoterapii.

Warto w tym miejscu wspomnieć o czyraku gromadnym, nazywanym inaczej karbunkułem. Twór ten powstaje na skutek zlewania się ze sobą kilku czyraków. Do jego wystąpienia predysponują stany obniżenia odporności, niedożywienie, choroby przewlekłe takie, jak cukrzyca, czy nowotwory złośliwe.

Gronkowcowe zapalenie płuc - charakterystyka

Gronkowiec złocisty odpowiada za aż około 30% przypadków szpitalnego zapalenia płuc, a zdecydowanie rzadziej wywołuje pozaszpitalne zapalenie tego narządu.

Przyczyną gronkowcowego zapalenia płuc może być mikroaspiracja bakterii z dróg oddechowych lub też zakażenie drogą krwiopochodną - z innego ogniska infekcji w organizmie (np. czyrak na skórze). Gronkowcowe zapalenie płuc ma typowo cięższy przebieg, niż zapalenie wywołane przez typowe drobnoustroje (S. pneomonie) i objawia się:

• wysoką gorączką,
• dusznością,
• kaszlem,
• odkrztuszaniem ropnej wydzieliny.

Bakteria ta może prowadzić do wytworzenia się w obrębie tkanki płucnej ropni, co jest dość charakterystyczne dla gronkowcowego zapalenia płuc.

W zaawansowanych przypadkach, u pacjentów z obniżona odpornością i przewlekle chorych dochodzi do rozwoju niewydolności oddechowej, a także niewydolności wielonarządowej.

Na zdjęciu RTG płuc w przebiegu tego schorzenia można dostrzec liczne, wieloogniskowe, często obustronne zacienienia miąższowe (nacieki zapalne) oraz jamy, wypełnione płynem. Gronkowcowe zapalenie płuc wymaga hospitalizacji i dożylnej antybiotykoterapii.

Gronkowcowe zapalenie kości

Gronkowiec złocisty może również powodować stany infekcyjne kości. Do zakażenie może dojść na drodze wprowadzenia bakterii podczas zabiegu operacyjnego, czy na skutek złamania kości.

Takie zapalenie może być również związane z odleżynami, które penetrują głęboko (odleżyny mogą sięgać nawet do kości), czy też ze stopą cukrzycową (w tych przypadkach infekcja szerzy się drogą ciągłości tkanek).

Gronkowiec może również powodować przewlekłe infekcje koścca - szczególnie w obrębie protez. W tym przypadku często konieczne jest usunięcie wszczepionej uprzednio protezy (antybiotyki mogą nie wystarczyć do opanowania infekcji).

Ponadto warto wspomnieć, że gronkowiec złocisty może być przyczyną zapalenia torebek stawowych.

Gronkowcowe infekcje układu nerwowego

Gronkowiec złocisty nie oszczędza również układu nerwowego, w tym mózgowia. Gronkowiec może dostać się do układu nerwowego drogą krwiopochodnę (poprzez krew) z innego ogniska infekcyjnego lub poprzez ciągłość, ale także (choć rzadziej) na skutek wprowadzenia go drogą operacji neurochirurgicznej.

Gronkowiec złocisty może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ale także do zapalenia mózgu i powstawania w jego obrębie ropni. Na przykład ropnie podtwardówkowe mogą być powikłaniem gronkowcowego zapalenia kości czaszki.

Patogen ten może również powodować ropne zapalenia żył wewnątrzczaszkowych.

Taka infekcje może być rzadkim (ale poważnym!) powikłaniem zapalenia zatok, zapalenia wyrostka sutkowatego lub zakażenia tkanki podskórnej na twarzy.

Zapalenie spojówek wywołane przez gronkowca

Miejscową infekcją, jaką może wywoływać gronkowiec złocisty może być także zapalenie spojówek oka. Wśród wszystkich bakterii, to właśnie gronkowiec złocisty najczęściej wywołuje zapalenie spojówek.

Leczenie tej jednostki chorobowej wymaga typowo zastosowania antybiotyku w postaci kropli. Bakteryjne zapalenie spojówek objawia się zaczerwienieniem oka, silnym łzawieniem, a także obrzękiem spojówek i obecnością śluzowo-ropnej, czasami żółtawej wydzieliny.

Podsumowując, gronkowiec złocisty może być przyczyną wielu infekcji, toczących się w różnych układach, narządach i tkankach naszego organizmu. Jest szczególnie niebezpieczny dla osób z obniżoną odpornością, przyjmujących leki immunosupresyjne (obniżające odporność), a także dla pacjentów z cukrzycą, niewydolnością serca, czy niewydolnością nerek.

lek. Katarzyna Banaszczyk