Drgawki gorączkowe: przyczyny, rodzaje, leczenie, powikłania u dzieci i dorosłych
Drgawki gorączkowe to objaw dotyczący dzieci w wieku od 6 miesiąca do 5 roku życia. Wynika on z reakcji niedojrzałego układu nerwowego dziecka na podwyższoną temperaturę organizmu. Jednak należy pamiętać, że drgawki gorączkowe u dorosłych również się zdażają. Jakie są przyczyny wystąpienia drgawek gorączkowych, co robić w razie napadu, jak przebiega leczenie i czy ich powikłania mogą być groźne?
Spis treści
- Drgawki gorączkowe - przyczyny
- Drgawki gorączkowe - objawy
- Drgawki gorączkowe - diagnostyka
- Leczenie drgawek gorączkowych
- Drgawki gorączkowe - rokowanie
- Drgawki gorączkowe dorosłych
Drgawki gorączkowe mają zwykle charakter łagodny i nie powodują trwałych uszkodzeń neurologicznych. Mimo to, napad takich drgawek może wyglądać groźnie i bywa traumatycznym doświadczeniem dla dziecka i jego rodziców.
Drgawki gorączkowe - przyczyny
Drgawki gorączkowe są zjawiskiem stosunkowo częstym, dotyczą około 3-5% populacji dzieci. Ich pochodzenie jest złożone i zależy zarówno od czynników środowiskowych, jak i genetycznych.
Należy pamiętać, że gorączka to naturalna odpowiedź organizmu na infekcję. Wzrost temperatury ciała powoduje uwolnienie wielu cytokin - cząsteczek, mających mobilizować organizm do zwalczenia patogenu.
Mózg dziecka w okresie rozwojowym staje się bardziej podatny na pobudzenie, dlatego taki wyrzut cytokin może powodować zmiany jego normalnej aktywności elektrycznej, prowadząc do napadów drgawek.
Drgawki gorączkowe mają tendencję do występowania rodzinnego i statystycznie częściej dotykają chłopców.
Typowo pojawiają się w przebiegu gorączki powyżej 38°C, czasem zdarzają się również przy niższej temperaturze bądź poprzedzają szczyt gorączki.
Najczęstszą przyczyną takiego wzrostu temperatury ciała są u dzieci infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych, choroby zakaźne wieku dziecięcego oraz zakażenia w obrębie układu pokarmowego. W niektórych przypadkach przyczyną drgawek gorączkowych mogą być również zaburzenia elektrolitowe, takie jak niedobór sodu, wapnia lub żelaza.
Drgawki gorączkowe - objawy
Typowy przebieg drgawek gorączkowych to:
- skurcz i drżenie mięśni ciała
- niekontrolowane ruchy kończyn
- bladość bądź zasinienie skóry
- utrata przytomności
- ślinotok lub pienista wydzielina z ust
- zwrócenie gałek ocznych w tył
- zaburzenia rytmu oddychania
Napadowi drgawek mogą również towarzyszyć wymioty oraz nietrzymanie moczu i nietrzymanie stolca.
W okresie ponapadowym dziecko może być splątane, rozdrażnione, mieć problemy z orientacją.
Objawy te ustępują zwykle do 30 minut.
Ze względu na nasilenie objawów i ryzyko komplikacji wyróżniamy 2 rodzaje drgawek gorączkowych: proste i złożone.
- Drgawki gorączkowe proste stanowią około 70% napadów, dotyczą zwykle całego ciała i trwają około 3-5 minut. Objawy ustępują samoistnie i nie mają tendencji do nawracania w ciągu 24 godzin.
- Napad drgawek gorączkowych złożonych jest dłuższy, trwa ponad 10 minut. Drgawki często mają charakter ogniskowy, to znaczy dotyczą tylko niektórych grup mięśniowych - na przykład jednej strony ciała bądź wybranej kończyny.
Ponapadowa senność i zaburzenia orientacji mogą utrzymywać się ponad 1 godzinę. Objawy te czasem wiążą się z wystąpieniem tzw. paraliżu Todda - przejściowego porażenia mięśni jednej połowy ciała.
Drgawki złożone mają tendencję do nawracania - często obserwuje się > 2 napadów w ciągu 24 godzin.
Zdarza się, że do przerwania napadu konieczne jest użycie leków przeciwdrgawkowych. Dzieci, u których wystąpił ten rodzaj drgawek, są obciążone większym ryzykiem powikłań neurologicznych, w tym rozwoju padaczki.
Najpoważniejszym rodzajem drgawek gorączkowych złożonych jest tzw. gorączkowy stan padaczkowy (ang. Febrile Status Epilepticus), trwający ponad 30 minut. Zwykle wymaga on interwencji lekarskiej oraz przeprowadzenia szerokiej diagnostyki neurologicznej.
Drgawki gorączkowe - diagnostyka
Diagnostyka drgawek gorączkowych ma na celu wykluczenie innych, potencjalnie niebezpiecznych przyczyn wystąpienia napadu.
Drgawki gorączkowe proste to zjawisko łagodne, ustępujące samoistnie i nie pozostawiające żadnych ubytków neurologicznych. Wynik badania fizykalnego i neurologicznego dziecka po takim napadzie nie odbiega od normy.
Nie ma również istotnych wskazań do wykonania badań obrazowych mózgu, takich jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.
Inaczej wygląda natomiast diagnostyka drgawek złożonych oraz wszystkich "podejrzanych" przypadków - jeżeli lekarz zaobserwuje niepokojące utrzymujące się objawy neurologiczne, takie jak np. zez – prawdopodobnie zleci dodatkowe badania.
Każde podejrzenie infekcji ośrodkowego układu nerwowego (np. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), musi być zweryfikowane poprzez wykonanie punkcji lędźwiowej i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Dogłębna diagnostyka musi być również przeprowadzona u najmłodszych dzieci, poniżej 1 roku życia. Infekcje ośrodkowego układu nerwowego mogą bowiem mieć u nich nietypowy przebieg bądź nie powodować żadnych objawów.
Cennych dla lekarza informacji dostarcza zawsze wywiad przeprowadzony z rodzicami dziecka - należy spodziewać się pytań dotyczących zarówno przebiegu napadu, jak i rozwoju psychoruchowego dziecka we wcześniejszych okresach życia oraz historii szczepień.
Oprócz neuroinfekcji, w diagnostyce różnicowej bierze się pod uwagę również padaczkę. Jeżeli napad drgawek gorączkowych był kiedykolwiek poprzedzony wystąpieniem drgawek niezwiązanych z gorączką, nasuwa to podejrzenie napadu padaczki, w którym gorączka była jedynie czynnikiem wywołującym.
Leczenie drgawek gorączkowych
Napad drgawek gorączkowych może wyglądać niebezpiecznie i wywołać u rodziców dziecka paraliżujący strach.
W przypadku jego wystąpienia należy zachować spokój, położyć dziecko na stabilnej powierzchni (np. podłodze) i zabezpieczyć je przed ewentualnymi urazami.
Bardzo ważne jest zapobieganie zachłyśnięciu - trzeba upewnić się, że dziecko nie ma nic w jamie ustnej, bądź opróżnić ją z resztek pokarmu lub jakichkolwiek przedmiotów. Nie należy na siłę powstrzymywać drgawek ani ruchów kończyn dziecka.
Pierwszy epizod drgawek gorączkowych powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem, w celu zdiagnozowania ich przyczyny i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Jeżeli drgawkom towarzyszą niepokojące objawy, takie jak przyspieszona akcja serca, długotrwałe zaburzenia świadomości lub napad drgawek trwający powyżej 5 minut, należy wezwać pogotowie.
Napad drgawek gorączkowych prostych nie stanowi wskazania do hospitalizacji - zazwyczaj trwa on krótko i nie wymaga przerywania za pomocą leków przeciwdrgawkowych.
Leczenie takiego napadu polega głównie na podaży środków łagodzących objawy infekcji, takich jak paracetamol lub ibuprofen.
W przypadku rozpoznania bakteryjnego tła infekcji (np. angina), do leczenia włączane są antybiotyki. Pacjenci z napadem drgawek złożonych zwykle wymagają hospitalizacji i bardziej agresywnego leczenia.
W przypadku przedłużających się drgawek podaje się dożylnie lub doodbytniczo leki z grupy benzodiazepin, mających działanie przeciwdrgawkowe.
Każdy napad drgawek gorączkowych jest obarczony ryzykiem nawrotu. Wytyczne oparte na badaniach naukowych nie zalecają przewlekłego stosowania leków przeciwdrgawkowych celem profilaktyki napadów.
Próby obniżania gorączki dziecka poprzez fizykalne schładzanie lub podaż leków przeciwgorączkowych nie zmniejszają częstości występowania napadów. Łagodzą one jednak objawy choroby i mogą przyczynić się do poprawy komfortu i samopoczucia dziecka.
W niektórych przypadkach nawracających drgawek rodzice mogą, po odpowiednim przeszkoleniu przez lekarza, podać lek przeciwdrgawkowy (np. Diazepam) w domu.
Drgawki gorączkowe - rokowanie
W większości przypadków rokowanie w drgawkach gorączkowych jest dobre - schorzenie ma charakter łagodny i samoograniczający.
Drgawki gorączkowe proste nie prowadzą do długotrwałych ubytków neurologicznych, nie mają wpływu na wzrost i rozwój dziecka, a ich tendencja do nawracania zmniejsza się wraz z wiekiem i dojrzewaniem struktur ośrodkowego układu nerwowego.
Mogą one nieznacznie zwiększać ryzyko wystąpienia padaczki w późniejszym wieku. Czynniki wskazujące na większą szansę nawrotowości drgawek gorączkowych to:
- wywiad wskazujący na rodzinne występowanie drgawek
- pierwsze wystąpienie drgawek gorączkowych przed ukończeniem 18-go miesiąca życia
- wystąpienie drgawek gorączkowych przy temperaturze ciała <38°C
- pojawienie się drgawek krótko po rozpoczęciu gorączki (<1h)
Drgawki gorączkowe złożone charakteryzują się większą tendencją do nawracania oraz ryzykiem wystąpienia padaczki w porównaniu z drgawkami gorączkowymi prostymi.
Drgawki gorączkowe dorosłych
Rodzice starszych dzieci i nastolatków oraz osoby dorosłe często mylnie nazywają drgawkami gorączkowymi wystąpienie napadu drgawek towarzyszących gorączce.
Jak wspomniano powyżej, definicja drgawek gorączkowych jest bardzo precyzyjna i dotyczy wyłącznie dzieci w wieku 6 miesiąc - 5 rok życia. Tylko w takim wieku niedojrzałość struktur ośrodkowego układu nerwowego może powodować wystąpienie drgawek gorączkowych.
U starszych dzieci i osób dorosłych przyczyn napadu drgawek należy szukać gdzie indziej - mogą być one symptomem padaczki. Gorączka jest wówczas jedynie czynnikiem nasilającym objawy choroby podstawowej.
Zdarza się również, że pacjenci mylą pojęcie drgawek z innymi objawami, mogącymi towarzyszyć gorączce. Są to na przykład dreszcze bądź omdlenia gorączkowe.
W takich przypadkach kluczem do prawidłowego rozpoznania jest szczegółowo zebrany wywiad lekarski, uzupełniony badaniem fizykalnym i ewentualnie badaniami dodatkowymi.
Porady eksperta
