Sprawdź, na jakim poziomie jest twoja wydolność oddechowa

Wydolność oddechowa to skuteczność układu oddechowego w dostarczaniu tlenu do krwi i jej natlenienie. Warto dowiedzieć się od czego zależy wydolność oddechowa, jak możemy ją poprawić oraz jakie badania diagnostyczne wykonuje się w celu jej oceny.

Spis treści

1. Wydolność oddechowa: od czego zależy?
2. Niewydolność oddechowa
3. Jak zwiększyć wydolność oddechową?
4. Ocena wydolności oddechowej

Wydolność oddechowa to zdolność układu oddechowego do natlenienia krwi, zależy ona przede wszystkim, ale nie tylko, od kondycji płuc. W medycynie pojęcie to stosuje się najczęściej w kontekście jej braku - niewydolność oddechowa to poważny stan zagrażający życiu wymagający natychmiastowej terapii.

Diagnostyka układu oddechowego i jego wydolności opiera się nie tylko na badaniach laboratoryjnych z krwi, ale także obrazowych i czynnościowych, np. spirometria.

Warto dbać o wydolność oddechową, ponieważ bezpośrednio przekłada się ona na wydolność całego organizmu, podstawowymi działaniami, jakie można w tym celu podjąć, jest rzucenie palenia i regularne uprawianie sportu.

Wydolność oddechowa: od czego zależy?

Wydolność oddechowa to pojęcie opisujące zdolność organizmu do natlenienia krwi. Wpływają na nią przede wszystkim trzy czynniki:

• tak zwana pojemność płuc, czyli ilość powietrza jaką mogą one pomieścić
• przepływ krwi przez naczynia płucne determinujący zdolność krwi do odbierania tlenu
• zdolność dyfuzyjna tlenu, czyli to jak działają komórki pęcherzyków płucnych, jak szybko transportują one tlen do krwi

Są one zależne przede wszystkim od kondycji układu oddechowego, na którą wpływają różnorodne stany, np.:

• choroby układu oddechowego zmniejszające podatność płuc, czyli zdolność płuc do napełniania powietrzem, np. przewlekła obturacyjna choroba płuc, rozedma, niedodma, zapalenie płuc
• choroby układu oddechowego upośledzające wymianę gazową, przenikanie tlenu do krwi, poprzez pogrubienie bariery pęcherzykowo-włośniczkowej, np. obrzęk płuc
• patologiczne stany dróg oddechowych, np. niedrożność (zadławienie), obrzęk krtani, czy skurcz dróg oddechowych (np. w napadzie astmy). Powodują one znacznie ograniczenie lub wręcz uniemożliwiają transport powietrza do płuc

Inne czynniki wpływające na wydolność oddechową, niezwiązane bezpośrednio z układem oddechowym to np.:

• zmiany w naczyniach płuc, np. zatorowość płucna
• stany zmniejszające zdolność do rozprężania klatki piersiowej, np. znaczna otyłość, zniekształcenia, urazy
• skład mieszaniny oddechowej, jeśli w powietrzu jest zbyt mało tlenu, organizm nie otrzymuje go w wystarczającej ilości i dochodzi do niewydolności oddechowej
• upośledzenie działania mięśni oddechowych lub ośrodka oddechowego, co znacznie zmniejsza częstość oraz głębokość oddechów: uszkodzenie pnia mózgu lub górnej części rdzenia kręgowego, przedawkowanie niektórych narkotyków, miastenia, czy zaburzenie elektrolitowe
• choroby serca, przede wszystkim niewydolność serca, czy wstrząs w przypadku których osłabienie przepływu przez płuca powoduje zmniejszenie natlenienia krwi
• aktywność fizyczna, osoby wytrenowane mają większą pojemność płuc, a w związku z tym wydolność oddechową

Niewydolność oddechowa

Niewydolność oddechowa to stan, w którym dochodzi do zaburzenia wymiany gazowej w płucach, niektóre z chorób mogących do niej prowadzić zostały wymienione wcześniej (wstrząs, czy zadławienie).

Prowadzi to do wystąpienia hipoksemii, czyli obniżenia ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi tętniczej poniżej <60 mmHg, a niekiedy także do hiperkapnii - wzrostu ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla ≥45 mmHg.

W zależności od dynamiki narastania objawów mówimy o ostrej lub przewlekłej niewydolności oddechowej.

Ostra rozwija się nagle i jest potencjalnie odwracalna, prowadzą do niej np.

• obrzęk płuc (spowodowany niewydolności serca lub np. przytopieniem)
• krwawienie do pęcherzyków płucnych
• ciężkie zapalenie płuc
• uraz
• odma
• wstrząs

Ostra niewydolność oddechowa nazywana jest także ARDS (acute respiratory distress syndrome), pojęcie to odnosi się nie tylko do aktualnego stanu, ale także opisuje patologiczny proces toczący się w płucach, w którym poprzez uszkodzenie naczyń i komórek płuc dochodzi do nagromadzenia płynu w pęcherzykach płucnych, co upośledza wymianę gazową prowadząc do hipoksemii.

Przewlekła niewydolność oddechowa rozwija się stopniowo i nie jest w pełni odwracalna. Występuje na skutek np. przewlekłych chorób płuc: przewlekła obturacyjna choroba płuc, pylice, mukowiscydoza, chorób układu nerwowego i mięśni.

Niewydolność oddechowa objawia się dusznością, sinicą, przyspieszonym biciem serca, nietolerancją wysiłku, rzadziej kaszlem, czy bólem w klatce piersiowej. Należy pamiętać, że dominują objawy choroby prowadzącej do tego stanu.

Jak zwiększyć wydolność oddechową?

Najważniejszym działaniem jakie można podjąć w tym celu jest rzucenie palenia, dym tytoniowy silnie uszkadza drogi oddechowe oraz pęcherzyki płucne prowadząc z jednej strony do nadprodukcji śluzu, co utrudnia przepływ powietrza w płucach, a z drugiej upośledza komórki wyściełające pęcherzyki płucne, co zmniejsza zdolność wymiany gazowej.

Kolejne metody wynikają z opisanych wcześniej czynników wpływających na wydolność oddechową.

Aby zachować maksimum wydolności oddechowej należy kontrolować i leczyć choroby układu oddechowego, przede wszystkim przewlekłą obturacyjna chorobę płuc oraz astmę, zapewni to spowolnienie lub wręcz zatrzymanie postępu choroby, a więc zachowanie aktualnej wydolności oddechowej.

Kolejnym działaniem, jakie można podjąć, aby poprawić kondycję układu oddechowego jest tak zwany aerobowy lub dynamiczny wysiłek fizyczny. Są to np. bieganie, pływanie, jazda na rowerze, czyli sporty w których dochodzi do przyspieszenia i pogłębienia oddechu, w odróżnieniu od sportów statycznych (np. podnoszenie ciężarów), gdzie wysiłek podejmuje się często na bezdechu.

Regularnie uprawiany sport zwiększa pojemność płuc, a więc większy obszar jest upowietrzniony i na większym obszarze dochodzi do wymiany gazowej. Skutkiem tego do krwi dociera więcej tlenu i wydolność oddechowa zwiększa się.

Wysiłek fizyczny pozytywnie wpływa także na pracę serca i układu krążenia, a także na pracę mięśni oddechowych, co dodatkowo poprawia wydolność oddechową.

Ponadto warto jest kontrolować masę ciała, ponieważ nadmiar tkanki tłuszczowej utrudnia pracę mięśniom oddechowym, a także zmniejsza objętość klatki piersiowej i płuc.

Co ciekawe wydolność oddechową zwiększają także leki wziewne stosowane np. w astmie, powodują one rozszerzenie dróg oddechowych, dzięki czemu więcej powietrza i tlenu dociera do krwi i więcej jest dostarczane do wszystkich komórek organizmu.

Ocena wydolności oddechowej

Obecnie dysponujemy kilkoma narzędziami oceniającymi wydolność oddechową, są to badania laboratoryjne i czynnościowe, należą do nich:

• pulsoksymetria oceniająca zawartość tlenu we krwi
• gazometria, jest to badanie laboratoryjne, w którym ocenia się zawartość tlenu, dwutlenku węgla we krwi oraz innych parametrów dotyczących nie tylko układu oddechowego

Oba te badania stosowane są w pierwszej kolejności w stanach nagłych, natomiast w bardziej zaawansowanej diagnostyce układu oddechowego wykonuje się także:

• spirometrię, czyli badanie oceniające pracę układu oddechowego na podstawie pomiarów przepływu powietrza wykonywanych w czasie wdechu i wydechu, a także wykonywana, po podaniu leków, spirometria rozkurczowa i prowokacyjna. Określają one reakcję układu oddechowego w różnych sytuacjach, np. działania alergenów
• pletyzmografia - badanie podobne do spirometrii, ale umożliwiające pomiar całkowitej pojemności płuc
• test 6-minutowego marszu oceniający ogólną wydolność organizmu
• badanie transferu płucnego dla tlenku węgla (TLCO), w którym ocenia się przenikanie gazów z pęcherzyków płucnych do krwi, a więc wspomnianą zdolność dyfuzyjną
• RTG klatki piersiowej umożliwiające diagnostykę np. zapalenia płuc
• tomografia klatki piersiowej

lek. Maciej Grymuza, absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.