Szczepienia w Polsce - rodzaje, przeciwwskazania i powikłania. Kalendarz szczepień obowiązkowych

Szczepienia są jednym z najważniejszych osiągnieć w medycynie, gdyż pozwoliły na zmniejszenie liczby zachorowań, a w niektórych przypadkach eliminację śmiertelnych chorób zakaźnych. Szacuje się, że szczepienia zapobiegają śmierci co najmniej 12 milionów ludzi na świecie. Jakie są rodzaje szczepień w Polsce i czy wszystkie są obowiązkowe? Dowiedz się, jakie są przeciwwskazania do wykonywania niektórych szczepień oraz jakie mogą wystąpić powikłania po szczepionce.

Szczepionki są lekiem pochodzenia biologicznego, które po podaniu mają naśladować naturalne zakażenie danym drobnoustrojem i w następstwie wytworzyć trwałą odporność. Zaletą szczepionek, w przeciwieństwie do naturalnego zakażenia, jest to, że szczepionka stymuluje naszą odporność bez wywoływania choroby. Szczepionki mogą być podawane w różny sposób. Najczęściej stosuje się wstrzyknięcia wykonane śródskórnie, podskórnie lub domięśniowo. Ponadto niektóre szczepionki mogą być podawane doustnie lub donosowo.

Spis treści

1. Dlaczego się szczepimy?
2. Szczepienia w Polsce – rodzaje
3. Szczepienia w Polsce – kalendarz szczepień obowiązkowych 2021
4. Szczepienia w Polsce – przeciwskazania
5. Szczepienia w Polsce – powikłania

Dlaczego się szczepimy?

Celem szczepionek jest ograniczanie rozprzestrzeniania się drobnoustrojów i ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby, którą wywołuje dany drobnoustrój.

W Polsce szczepienia dzielimy na:

• obowiązkowe, które są bezpłatne
• i zalecane, które są płatne.

W Polsce istnieje kalendarz szczepień, który zawiera:

• informacje, przeciw jakim chorobom należy szczepić dzieci i dorosłych,
• schematy poszczególnych szczepień
• oraz określa terminy i odstępy pomiędzy poszczególnymi szczepieniami, rodzaje szczepionek i sposoby ich podania.

Dzięki obowiązkowym szczepieniom Polacy nabywają odporności zbiorowej na choroby powodowane przez groźne patogeny.

Szczepienia w Polsce – rodzaje

Szczepionki ze względu na zdolność pobudzania poszczególnych mechanizmów odpowiedzi odpornościowej dzieli się na:

• swoiste – stymulujące trwałą odpowiedź odpornościową przeciwko drobnoustrojowi
• nieswoiste – stymulujące nieswoistą odpowiedź odpornościową

Szczepionki swoiste dzieli się ze względu na rodzaj antygenu, jaki zawierają:

1. Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje:

• pochodzenia naturalnego – zwierzęce o zmniejszonej zjadliwości (czyli zdolności do wywoływania choroby) np. przeciwko ospie prawdziwej
• pochodzenia naturalnego – ludzkie atenuowane (czyli nie wywołujące choroby) np. szczepionka przeciwko odrze, różyczce, śwince
• otrzymane sztucznie np. zmutowane cząsteczki wirusowe

2. Szczepionki zawierające całe zabite drobnoustroje:

• wirusy np. szczepionka przeciwko wściekliźnie, WZW typu A
• bakteryjne np. szczepionka przeciwko krztuścowi

3. Szczepionki zawierające antygeny powierzchniowe drobnoustrojów:

• polisacharydy otoczkowe np. przeciwko Streptococcus pneumoniae
• antygen powierzchniowy np. przeciwko WZW typu B
• neuramidazę i hemaglutyninę np. szczepionka przeciwko grypie
• cząsteczki wirusopodobne z rekombinowanymi antygenami np. szczepionka przeciwko HPV

4. Szczepionki zawierająca inaktywowane toksyny (toksoidy):

• toksoidy bakteryjne (szczepionki bezkomórkowe) np. przeciwko tężcowi, błonicy

Podział ze względu na liczbę antygenów w szczepionce:

• monowalentne – zawierają jeden gatunek lub serotyp drobnoustroju np. przeciwko odrze
• polwalentne – zawierające kilka serotypów tego samego drobnoustroju np. przeciwko grypie

Ponadto szczepionki mogą być połączone w postaci jednego leku (tzw. szczepionki skojarzone). Wśród nich można wyróżnić:

• dwuskładnikowe np. przeciwko WZW typu A i B
• trójskładnikowe np. przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
• czteroskładnikowe np. przeciwko różyczce, odrze, śwince i ospie wietrznej
• pięcioskładnikowe np. przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis i Haemofilus influenzae typu b
• sześcioskładnikowe np. przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemofilus influenzae typu b i WZW typu B

Pandemia COVID-19 przyśpieszyła również zastosowanie szczepionek mRNA, które mogły zostać po raz pierwszy zastosowane na dużą skalę. Zaletą szczepionek mRNA jest to, że mogą być wyprodukowane w krótkim czasie.

Szczepienia w Polsce – kalendarz szczepień obowiązkowych 2021

Podanie w ciągu 24 godzin po urodzeniu:

• WZW typu B (pierwsza dawka)
• gruźlica (BCG)

Podanie w 2 miesiącu życia:

• WZW typu B (druga dawka)
• rotawirusy (pierwsza dawka)
• błonica, tężec, krztusiec (pierwsza dawka)
• Haemofilus influenzae typu b (pierwsza dawka)
• Streptococcus pneumoniae (pierwsza dawka)

Podanie w 4 miesiącu życia:

• rotawirusy (druga dawka)
• błonica, tężec, krztusiec (druga dawka)
• Haemofilus influenzae typu b (druga dawka)
• Streptococcus pneumoniae (druga dawka)
• poliomyelistis (pierwsza dawka)

Podanie w 5-6 miesiąc życia:

• rotawirusy (trzecia dawka)
• błonica, tężec, krztusiec (trzecia dawka)
• Haemofilus influenzae typu b (trzecia dawka)
• poliomyelitis (druga dawka)

Podanie w 7 miesiąc życia:

• WZW typu B (trzecia dawka)

Podanie w 13-15 miesiącu życia:

• odra, świnka, różyczka (pierwsza dawka)
• Streptococcus pneumoniae (trzecia dawka)

Podanie w 16-18 miesiącu życia:

• błonica, tężec, krztusiec (czwarta dawka)
• poliomyelitis (trzecia dawka)
• Haemofilus influenzae typu b (czwarta dawka)

Podanie w 6 roku życia:

• błonica, tężec, krztusiec (pierwsza dawka przypominająca)
• poliomyelitis (dawka przypominająca)
• odra, świnka, różyczka (dawka przypominająca)

Podanie w 10 roku życia:

• odra, świnka, różyczka (dawka przypominająca)

Podanie w 14 roku życia:

• błonica, tężec, krztusiec (druga dawka przypominająca)

Podanie w 19 roku życia:

• błonica, tężec, krztusiec (trzecia dawka przypominająca)

Szczepienia w Polsce – przeciwskazania

Przeciwskazania uniwersalne do podawania szczepionek to:

• reakcja anafilaktyczna po podaniu wcześniejszych szczepionek,
• reakcje alergiczne na składniki szczepionki np. alergia na białka jaja kurzego,
• zaostrzenie choroby przewlekłej,
• ostra choroba o średnim lub ciężkim przebiegu np. przeziębienie z wysoką gorączką.

Dodatkowo przeciwskazaniem do podawania szczepionek zawierających żywe drobnoustroje są:

• wrodzone lub nabyte niedobory odporności,
• ciąża,
• zbyt krótki okres po podaniu innej szczepionki zawierającej żywe drobnoustroje.

Szczepienia w Polsce – powikłania

Czasami po szczepieniu może dojść do niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP):

• odczyn poszczepienny ciężki to odczyn, który zagraża życiu i wymaga hospitalizacji; może on prowadzić do trwałego uszczerbku zdrowia lub zgonu
• odczyn poszczepienny poważny, który charakteryzuje się szczególnie dużym nasileniem, ale nie wymaga hospitalizacji i nie zagraża życiu np. obrzęk w miejscu wkłucia lub wysoka gorączka

Czytaj też:

• Kalendarz szczepień 2021. Szczepienia obowiązkowe na rok 2021
• Szczepienia dla dorosłych. Przeciwko jakim chorobom się zaszczepić?
• Przeciwwskazania do szczepienia – kiedy nie należy się szczepić?
• Zmiana terminu szczepienia na COVID-19 - jak to zrobić? MAPA wolnych terminów

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, konsultant ds. żywienia i stylu życia