Układ limfatyczny (układ chłonny): budowa i rola, najczęstsze choroby

Układ limfatyczny (inaczej układ chłonny) chroni organizm przed zakażeniami, rozprowadza i utrzymuje w równowadze płyny ustrojowe. Choć układ chłonny jest arcyważny dla naszego zdrowia, to - niestety - nie mamy żadnego wpływu na jego funkcjonowanie. Sprawdź, jak zbudowany jest układ limfatyczny i jakie choroby mu zagrażają.

Spis treści

1. Układ limfatyczny: budowa
2. Układ limfatyczny: USG to proste i wiarygodne badanie
3. Układ chłonny: najczęstsze choroby

Układ chłonny, inaczej układ limfatyczny, jest najmniej poznaną częścią układu krążenia. Współpracuje z układem krwionośnym i uczestniczy w transporcie chłonki.

Chłonka to wodnisty płyn zawierający elektrolity, białko, limfocyty (białe komórki krwi), które - gdy trafią do układu odpornościowego - sterują atakami na niebezpieczne dla zdrowia mikroorganizmy.

Chłonka jest transportowana po całym ciele dzięki skurczom mięśni szkieletowych. Układ limfatyczny tworzą naczynia i przewody chłonne, a także tkanka limfatyczna, z której zbudowane są węzły chłonne, gruczoły przytarczyczne, grudki chłonne, migdałki, grasica i śledziona.

Gdy układ limfatyczny pracuje bez zarzutu, nie zdajemy sobie sprawy z jego istnienia. Ale gdy zostanie zaatakowany, samopoczucie się pogarsza. Kiedy dochodzi do infekcji, węzły chłonne powiększają się, sygnalizując w ten sposób obecność obcych cząsteczek. Napastnikami są bakterie lub wirusy, rzadziej nowotwory.

Układ limfatyczny: budowa

• MIGDAŁKI są skupiskiem tkanek limfatycznych i tworzą w gardle tzw. pierścień Waldeyera. Znajdują się po obu stronach gardła, między grzbietem języka a języczkiem, który wyrasta z podniebienia.
  
  
• GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE mają postać 4 tworów wielkości ziarnka pieprzu i są osadzone w tkance otaczającej gruczoł tarczycowy. Wydzielają parathormon odpowiedzialny za regulację poziomu wapnia we krwi i w płynie tkankowym, zwiększają poziom wapnia i obniżają ilość jonów fosforanowych we krwi.
  
  
• GRASICA leży w śródpiersiu. Tworzą ją 2 płaty zbudowane z mikroskopijnych zrazików. Grasica funkcjonuje tylko do okresu pokwitania. Później zanika, a jej miejsce zajmuje tkanka tłuszczowa. To ona decyduje o cechach immunologicznych organizmu i produkcji limfocytów T.
  
  
• WĘZŁY CHŁONNE są rozproszone po całym organizmie. Kształtem przypominają ziarnko fasoli o długości od 1 do 25 mm, a każdy z nas ma ich ok. 600. Węzły oczyszczają chłonkę z obumarłych komórek, bakterii i wirusów, unicestwiają każdego intruza, który chce się przedostać do układu krwionośnego. W miąższu węzłów chłonnych wyróżnia się część korową, czyli grudki chłonne, i część rdzenną, czyli pasma rdzenne. W grudkach powstają dojrzałe limfocyty, przechowywane są w pasmach. Węzły są zgrupowane w określonych okolicach ciała i stąd biorą swoją nazwę, np. węzły pachowe, pachwinowe.
  
  
• NACZYNIA CHŁONNE wyposażone w specjalne zastawki transportują limfę do węzłów chłonnych, skąd po przefiltrowaniu trafia ponownie do układu krwionośnego. Naczynia te wyspecjalizowały się w pracy - jedne tylko doprowadzają, a inne wyłącznie odprowadzają chłonkę z węzłów
  
  
• ŚLEDZIONA jest największym narządem układu limfatycznego i znajduje się w jamie brzusznej. W przypadku jej usunięcia jej funkcje przejmuje np. wątroba. Ale osoba pozbawiona śledziony ma znacznie mniejszą odporność, gdyż jest ona narządem odpowiedzialnym za niszczenie bakterii. Zadaniem śledziony jest wytwarzanie immunoglobulin i usuwanie z organizmu zbędnych substancji, np. zużytych erytrocytów.

Układ chłonny: najczęstsze choroby

• Zapalenie migdałków

Migdałki są najczęściej atakowaną częścią układu limfatycznego. Broniąc się przed bakteriami i wirusami, migdałki powiększają się i stają się czerwone. Zapaleniu migdałków towarzyszą bóle głowy i gorączka. Przewlekły stan zapalny może prowadzić do infekcji nerek albo choroby serca na tle reumatycznym. 

Angina jest specyficznym rodzajem zapalenia migdałków - to ogólna toksemia, której objawy dotyczą nie tylko migdałków, ale i całego organizmu. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową. Gdy choroba się rozwinie, pojawia się silny ból gardła i wysoka temperatura. Migdałki są mocno przekrwione, pokrywają się białym nalotem, węzły chłonne na szyi powiększają się i stają się bolesne. Nieleczona angina może być przyczyną poważnego uszkodzenia serca.

LECZENIE: Polega na podaniu antybiotyku. Jeżeli infekcje często się powtarzają, lekarz może zadecydować o usunięciu migdałków. Likwiduje to na zawsze problem zapaleń gardła, ale często pojawia się nowy - zapalenie krtani.

• Obrzęk limfatyczny

Do obrzęku limfatycznego dochodzi w wyniku zablokowania naczyń chłonnych i regularnego przepływu limfy. Obrzęk może powstać wskutek nieprawidłowości w budowie samych naczyń limfatycznych, w efekcie zapalenia, urazów, aż po choroby nowotworowe. Dochodzi do niego także wtedy, gdy chłonka przedostanie się do tkanek podskórnych.

Dokuczliwym objawem obrzęku limfatycznego jest znaczne obrzmienie nóg i rąk. Czasem jest ono tak duże, że chory nie może nimi poruszać. Uciskane przez limfę naczynia utrudniają swobodny przepływ krwi, co jest przyczyną bolesnych kurczów mięśni. 

LECZENIE: To przede wszystkim masaże limfatyczne, które odblokowują naczynia i poprawiają przepływ limfy. Wykonywać je trzeba systematycznie i tak długo, aż ustąpią dolegliwości bólowe i obrzęk.

Pomocne jest też bandażowanie kończyn, ale niezbyt silne, aby nie blokować ich sprawności. Bardzo ważne są również ćwiczenia, które mają przywrócić właściwy przepływ chłonki. Zwykle są to ćwiczenia usprawniające mięśnie szkieletowe otaczające wszystkie węzły chłonne.

Obrzęki limfatyczne często występują u osób, którym z powodu operacji nowotworowych usunięto węzły chłonne. W tym przypadku jednak oprócz systematycznego masażu limfatycznego konieczne jest regularne odciąganie strzykawką nadmiaru chłonki.

• Ziarnica złośliwa

Grupą chorób atakujących węzły chłonne są chłoniaki. Nazwa odnosi się zarówno do niezłośliwych, jak i złośliwych postaci nowotworu. Chłoniaki niezłośliwe stwierdza się co roku u ok. 6 tys. osób w Polsce.

Najgroźniejszym z chłoniaków jest ziarnica złośliwa, określana też jako choroba Hodgkina. Jest trudna do wykrycia, gdyż rozwija się, nie dając ani charakterystycznych, ani dokuczliwych objawów. Powiększone węzły chłonne, osłabienie i gwałtowne chudnięcie są często odbierane jako objawy przemęczenia, niewyspania oraz silnego stresu. 

LECZENIE: Jeżeli wymienione objawy utrzymują się przez wiele tygodni, szybki kontakt z lekarzem i pobranie do badania węzła chłonnego daje szansę na pełne wyleczenie. Ziarnica złośliwa, jak większość nowotworów, wymaga leczenia chemioterapią i radioterapią. Często jedynym ratunkiem dla chorego jest przeszczepienie szpiku kostnego.

• Rak migdałka

Zdarza się rzadko, ale jest bardzo złośliwy. Wciąż nie wiadomo, dlaczego zmienione komórki raka płaskonabłonkowego w pierwszej fazie choroby gromadzą się właśnie w migdałkach, a z czasem przenikają do innych narządów jamy ustnej i gardła. Ostrym objawem, często mylonym z anginą, jest owrzodzenie i znaczne nabrzmienie migdałka. Podczas przełykania występuje silny ból. W kolejnych fazach choroby zaatakowane zostają węzły chłonne. 

LECZENIE: Najbardziej skuteczną metodą leczenia jest wycięcie chorego migdałka oraz usunięcie całego układu chłonnego szyi.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz