Gruczoł tarczowy: jak działa tarczyca i jaki wpływ na nasze zdrowie mają hormony tarczycy? [WYWIAD]

Gruczoł tarczowy wyglądem przypomina delikatną kokardę lub motyla z rozłożonymi skrzydłami, jest jednak prawdziwą tarczą chroniącą nasze zdrowie. Gruczoł tarczowy wytwarza bowiem i uwalnia do krwi hormony decydujące o funkcjonowaniu całego organizmu. Przeczytaj, co o działaniu tarczycy mówi specjalista!

Gruczoł tarczowy - jak ważne dla naszego zdrowia i wyglądu jest jego właściwe funkcjonowanie? Jak działają hormony tarczycy? Co się dzieje, gdy gruczoł tarczycowy produkuje ich za dużo lub za mało? O tym rozmawiamy z doktorem Michałem Sutkowskim, specjalistą medycyny rodzinnej i chorób wewnętrznych.

• Czy można powiedzieć, że tarczyca jest najważniejszym narządem naszego ciała?

Dr Michał Sutkowski: Wszystkie nasze narządy są ważne, ale tarczyca wyróżnia się swoją aktywnością. Hormony przez nią wydzielane decydują o wyglądzie włosów, skóry, mają wpływ na pracę układu pokarmowego, na serce, na układ nerwowy, kostno-stawowy, na gospodarkę fosforowo-wapniową.

• Tarczyca jest narządem nieparzystym, ale nie działa samotnie.

Tarczyca działa w układzie sprzężenia zwrotnego: tarczyca-przysadka mózgowa-podwzgórze. Czynność tarczycy jest regulowana przez hormony tropowe, nazywane hormonami wyższego piętra. W związku z tym choroby tarczycy mogą wynikać z zaburzeń pracy przysadki lub podwzgórza lub też z niedomagań samego gruczołu tarczycy. Tych ostatnich jest najwięcej.

• Hormony tarczycowe wpływają na pracę każdej komórki. Czy to decyduje o bardzo różnych objawach schorzeń tarczycy?

Tak. Ale trzeba powiedzieć, że inne objawy będą występowały przy niedoczynności, a inne przy nadczynności tarczycy.

• Co się dzieje przy niedoczynności?

Niedoczynność tarczycy nie jest chorobą samą w sobie - dzieli się na trzy piętra. Niedoczynność pierwotna dotyczy samej tarczycy, wtórna – działania przysadki mózgowej, a trzeciorzędowa – podwzgórza. Jeżeli rozwinie się jakaś choroba podwzgórza, to nie będzie ono wydzielało hormonu TRH (tyreoliberyny), który powinien być przekazany do przysadki, a następnie do tarczycy. Inaczej mówiąc, hormon nie będzie schodził na kolejne piętra. Tak samo się stanie, gdy choroba dotknie przysadki (np. rozwinie się gruczolak). Chory będzie miał objawy niedoczynności tarczycy, bo przysadka nie wydziela TSH. Sądząc po objawach można powiedzieć, że pacjent ma chorobę Hashimoto, podczas gdy głównym problemem jest gruczolak.

• Zdarza się, że leczy się niedoczynność, a nie chorobę podstawową?

Tak, ale taki pacjent szybko wraca do lekarza, bo bardzo źle się czuje. W 90% przypadków rzeczywiście mamy do czynienia z niedoczynnością spowodowaną chorobą Hashimoto, ale nie można przeoczyć pozostałych pacjentów. Najwięcej schorzeń tarczycy dotyczy jej miąższu. W tarczycy tworzą się skupiska komórek limfocytarnych, które niszczą jej miąższ i tarczyca nie produkuje lub produkuje coraz mniej hormonów tarczycowych.

• Z jakimi objawami zgłaszają się pacjenci, u których rozpoznaje się niedoczynność tarczycy?

U niektórych osób objawy niedoczynności tarczycy występują pojedynczo, u innych pojawia się cała gama sygnałów. Są one bardzo różne. Łamliwość i wypadanie włosów, sucha i szorstka skóra, obrzęki na nogach, ale też nadmierna senność, spowolnienie, ciągłe zmęczenie czy zaparcia, wzdęcia, bóle brzucha, uczucie pełności. Zdarza się, że pacjenci mają psychozy czy depresję i czasem są na nią leczeni. Brak hormonów tarczycowych wpływa na spowolnienie metabolizmu, oddechu, rytmu serca, na obniżenie ciśnienia. Ale może być także przyczyną uszkodzenia lewej komory serca czy niewydolności krążeniowo-oddechowej. Niektórzy tyją, co często składa się na karb objadania się. Pojawiają się bóle kości i stawów, które sugerują zmiany zwyrodnieniowe.

• Czy zdarza się przypadkowe wykrycie niedoczynności tarczycy?

Oczywiście. Klasycznym przykładem może być wizyta u kardiologa. Lekarz zleca badania laboratoryjne i okazuje się, że pacjent ma bardzo wysoki poziom cholesterolu. Jeśli nie ma innych czynników wskazujących na niedomaganie układu krążenia, warto zlecić badania tarczycy, bo wysoki poziom cholesterolu to tak- że jeden z objawów niedoczynności tarczycy.

• Tak liczne objawy mogą wpływać na nieprawidłowe leczenie?

Jeśli lekarz rodzinny nie będzie dość dociekliwy, może się tak zdarzyć. Ale problem polega raczej na tym, że lekarze rodzinni i lekarze POZ nie mają wystarczająco szerokiej gamy badań, które mogą zlecać swoim pacjentom. Kiedyś możliwe było oznaczenie tylko TSH. Od kilku lat możemy zlecać badanie T3 czy T4, skierować pacjenta na USG tarczycy. Ale niektórych badań (np. Anty-TPO i Anty-TPG), które pozwalają wykryć chorobę Hashimoto, nadal nam brakuje. To utrudnia pracę, oddala diagnozę, bo do endokrynologa niełatwo się dostać.

• A co się dzieje, gdy mamy nadczynność tarczycy?

Przy nadczynności tarczycy wszystko jest odwrotnie. Zamiast przybierać na wadze, szybko się chudnie. Zamiast bladej i suchej skóry mamy zaróżowioną, dobrze ukrwioną, ale też lekko wilgotną. Dla nadczynności charakterystyczne są także zaburzenia widzenia, np. orbitopatia, czyli wytrzeszcz oczu. Serce bije jak szalone, pojawiają się zaburzenia rytmu, zaburzenia komorowe i nadkomorowe, częstoskurcze. Ta nieustanna i szybka praca serca przekłada się na ból wieńcowy. Może wystąpić tachykardia i wysokie ciśnienie tętnicze. Płuca działają dość dobrze. Nadczynności często towarzyszą biegunka i dziwny rytm wypróżnień.

• Czy zdiagnozowanie choroby tarczycy jest trudne?

W przypadku nadczynności lub niedoczynności nie jest to trudne zadanie. Wystarczy oznaczyć TSH i zrobić USG. Dzięki temu dowiemy się, jak pracuje gruczoł tarczycy i jak wygląda. Jeśli jest duży, podejrzewamy wole. Wiemy, czy jest mała, czy ma guzki. Lekarz rodzinny nie może zlecić wykonania scyntygrafii, tomografii czy biopsji, a więc nie da też pacjentowi ostatecznej odpowiedzi, co dzieje się z tarczycą. Oczywiście, można skierować go do endokrynologa, który zleci dodatkowe i bardziej szczegółowe badania, ale – jak już mówiliśmy – czas oczekiwania na wizytę jest długi, a w wielu powiatach w ogóle nie ma lekarzy tej specjalności.

• Czy to prawda, że systematycznie przybywa chorych z problemami tarczycowymi?

Tak. Mamy kilkakrotnie więcej chorych niż 20 lat temu. Przybywa chorych z niedoczynnością i nadczynnością tarczycy. Liczba chorych z nowotworami też rośnie, ale generalnie nie jest ich wiele. Najwięcej osób cierpi z powodu choroby Hashimoto.

• Gdzie szukać przyczyn chorób gruczołu tarczowego?

Wiele się mówi o zanieczyszczeniu środowiska, o promieniowaniu. Niedobór jodu w pożywieniu, który był przyczyną tworzenia się wola, opanowano przez jodowanie soli. Czasem pacjenci pytają mnie o dietę tarczycową. Nie istnieje taka dieta. Żadne pokarmy czy dodatki do nich nie uaktywnią w stopniu znacznym wydzielania hormonów tarczycowych, ani też nie ograniczą ich wytwarzania w przypadku nadczynności.

• Czy można się chronić przed chorobami tarczycy?

Nie ma takich sposobów. Jedno, co możemy dla siebie zrobić, to badać poziom hormonów tarczycowych, np. raz na 3 lata.

• A leczenie?

Gdy znamy przyczynę niedoczynności, podajemy leki zawierające tyroksynę. Niestety, pacjenci często zapominają, że lek należy przyjmować na czczo, przynajmniej pół godziny przed jedzeniem, bo wtedy hormon najlepiej się wchłania i najlepiej działa. W przypadku nadczynności, która tak jak niedoczynność ma różne podłoże, należy zacząć od znalezienia i leczenia tej przyczyny. Chorym podaje się leki, które hamują wydzielenie hormonów. Przy takich kuracjach często kontroluje się poziom hormonów tarczycowych, ale także pracę wątroby, bo są to silne środki, które mogą źle wpływać na funkcjonowanie innych narządów. Początkowo dawki leków są duże. Dlatego terapię rozpoczyna się w warunkach szpitalnych, aby mieć pacjenta pod kontrolą. Czasem konieczne bywa podanie jodu promieniotwórczego. Niekiedy trzeba się zdecydować na operację i usunięcie fragmentu tarczycy lub całego narządu. Osoby, które mają usuniętą tarczycę, muszą regularnie przyjmować hormony tarczycy. To niezwykle ważne, bo decydują one o kondycji każdej komórki w organizmie.

Badania tarczycy [wideo]

Badania tarczycy zasadniczo możemy podzielić na dwie części - na badania poziomu hormonów produkowanych przez tarczycę oraz na badania obrazowe, wśród których najpopularniejszym jest badanie usg. Jak te badania tarczycy wyglądają i co z nich wynika opowiada nasz ekspert - endokrynolog Marta Kunkel ze Szpitala Medicover.

Anna Jarosz

Konsultacja: Michał Sutkowski