Gdzie mogą występować ogniska endometriozy?

Endometrioza jest podstępną chorobą dotykającą przeważnie kobiety w wieku rozrodczym. Choć fizjologicznie komórki nabłonka macicy powinny ulegać złuszczeniu i wydalaniu podczas comiesięcznej menstruacji, na skutek różnorodnych zaburzeń hormonalnych, komórki te mogą „podróżować” w odleglejsze rejony organizmu. Gdzie najczęściej występują ogniska endometriozy? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Lokalizacja ognisk endometriozy
2. Powikłania endometriozy
3. Objawy endometriozy
4. Zaburzenia płodności a endometrioza
5. Poszukiwanie ognisk endometriozy
6. Usuwanie ognisk endometriozy

Ogólny mechanizm powstawania endometriozy polega na przeniesieniu komórek nabłonka macicy, czyli endometrium, i ich zagnieżdżeniu w innych narządach w postaci tzw. ognisk endometrialnych, które mogą się stopniowo rozrastać. Specyficzna lokalizacja ognisk związana jest z rodzajem endometriozy.

Wyróżnia się 3 typy tej choroby:

• endometrioza otrzewnowa – ogniska endometrium występują w obrębie jamy otrzewnej i mogą mieć różną wielkość, od jednego do kilku centymetrów,
• endometrioza jajnikowa – ogniska tworzą się w obrębie jajników – pod postacią torbieli endometrialnych nazywanych również torbielami czekoladowymi,
• endometrioza głęboko naciekająca (ang. Deep Infiltrating Endometriosis, DIE) – tkanka nabłonka macicy nacieka na otrzewną „w głąb”, na grubość ponad 5 mm.

Lokalizacja ognisk endometriozy

W zależności od rodzaju endometriozy, jej ogniska możemy znaleźć w bardzo wielu rejonach, często nie mających nic wspólnego z układem rozrodczym. Guzki endometrialne najczęściej wykrywane są w obrębie narządów miednicy mniejszej i jamy brzusznej, m.in:

• jelita grubego (odbytnicy, esicy),
• więzadła szerokiego macicy,
• zagłębieniu odbytniczo-macicznym (tzw. Zatoce Douglasa),
• przegrodzie odbytniczo-pochwowej,
• przymaciczu,
• ścianie pochwy,
• moczowodów,
• pęcherza moczowego,
• przepony.

W bardzo rzadkich przypadkach zaawansowanego stadium choroby, ogniska endometriozy, tworzące charakterystyczne zrosty lub guzy, wykrywano także organach położonych daleko od macicy, np. w:

• osierdziu,
• opłucnej,
• oku
• lub mózgu.

Powikłania endometriozy

Nieleczona endometrioza, zwłaszcza głęboko naciekająca, może doprowadzić do poważnych powikłań np.:

• niedrożności przewodu pokarmowego,
• zwężenia światła jelita,
• zwężenia światła moczowodu, a co za tym idzie nawet obumarcia nerki.

Agresywność endometriozy jest porównywana przez niektórych specjalistów do chorób nowotworowych.

Rozrastająca się „obca”, naciekająca tkanka powoduje powstawanie zrostów i guzów w obrębie tkanki właściwej. Podejrzewa się, że długotrwałe ogniska endometriozy, szczególnie zmiany torbielowate lub głęboko naciekające, mogą też zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworu.

Objawy endometriozy

Objawy endometriozy mogą być różne u każdej kobiety, w zależności od specyficznego umiejscowienia jej ognisk. Najczęściej jest są to:

• uporczywy i nawracający ból w okolicach miednicy lub dołu pleców,
• obfite krwawienia miesiączkowe
• lub ból podczas współżycia.

W przypadku ognisk w jelitach pojawić mogą się problemy z trawieniem:

• wzdęcia,
• biegunki
• lub bolesne wypróżnianie.

Dolegliwości bólowe, niezależnie od narządu, w którym pojawia się ognisko endometriozy, spowodowane są właśnie tworzeniem zrostów i skrzepów w zajętej tkance. Powstaje wtedy lokalny stan zapalny, a komórki endometrium często naciekają na włókna nerwowe, co odczuwane jest jako wrażenie bólu.

Zaburzenia płodności a endometrioza

Endometrioza znacząco wpływa także na zaburzenie funkcji układu rozrodczego. Szacuje się, że nawet u ponad 90% kobiet z tą chorobą występują problemy z naturalnym poczęciem dziecka, a czasami będzie to niemożliwe. Dzieje się tak dlatego, że rozrastająca się tkanka endometrium zaburza wydzielanie hormonów przez jajniki i może wpływać na upośledzenie ich funkcji.

Wytworzenie torbieli endometrialnych w jajniku, może również znacząco obniżać ilość pęcherzyków jajnikowych możliwych do przekształcenia się w komórki jajowe zdolne do zapłodnienia (czyli tzw. rezerwę jajnikową).

Podobnie stany zapalne w obrębie jamy brzusznej, często występujące przy endometriozie, będą oddziaływać negatywnie na implantację zarodka, a tym samym obniżać płodność kobiety.

Czytaj też: A Ty? Ile wiesz o endometriozie? Poznaj historie EndoKobiet!

Poszukiwanie ognisk endometriozy

Przy podejrzeniu endometriozy bardzo ważne jest dokładne rozpoznanie, które umożliwi sporządzenie „mapy” istniejących zmian patologicznych. Największe znaczenie mają tu różne metody diagnostyki obrazowej, takie jak:

• ultrasonografia przezbrzuszna,
• ultrasonografia przezpochwowa,
• ultrasonografia przezodbytnicza (tzw. badanie TRUS),
• rezonans magnetyczny.

W zaawansowanym stadium choroby, kiedy pacjentka skarży się na zaburzenia czynności jelit, krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego oraz bóle nawracające podczas miesiączek, szczególnie przydatne jest badanie USG TRUS.

Ten wariant badania ultrasonograficznego może być też zastosowany, kiedy wcześniejsze badanie wykonywane przez powłoki brzucha lub pochwy wykazało występowanie dużej zmiany ogniskowej (powyżej 3 cm) w okolicach tylnego sklepienia pochwy.

Podczas diagnostyki pogłębionej, gdy jakaś niepokojąca zmiana została już wykryta wcześniej, stosuje się często rezonans magnetyczny. Badanie to idealnie obrazuje procesy chorobowe zachodzące w tkankach miękkich, ścięgnach, więzadłach czy mięśniach.

Dodatkowo, badanie to jest bardzo swoiste podczas rozpoznawania torbieli endometrialnych. Umożliwia też jednoczesną, szczegółową ocenę przednich i tylnych okolic miednicy, wraz z głębokością nacieku tkanek (co jest szczególnie istotne w ocenie stanu zaawansowania endometriozy głęboko naciekającej).

Czasami, by jednoznacznie zidentyfikować podejrzaną o tworzenie ogniska tkankę, niezbędne może być wykonanie laparoskopii diagnostycznej, czyli wziernikowanie jamy otrzewnej poprzez małe nacięcie w powłokach brzucha. Technika ta umożliwia zbadanie narządów rodnych oraz pobranie wycinków tkanek bez konieczności inwazyjnego otwierania jamy brzusznej, które może wiązać się z późniejszymi powikłaniami i bliznami na ciele.

Takie postępowanie zalecane jest szczególnie, gdy leczenie farmakologiczne jest mało skuteczne, jakość życia pacjentki ulega pogorszeniu, występują liczne guzki w okolicach przydatków lub też nastąpiło pęknięcie istniejącej torbieli.

Usuwanie ognisk endometriozy

Leczenie endometriozy, zwłaszcza u młodych dziewcząt i kobiet w okresie reprodukcyjnym, rozpoczyna się zwykle od podawania preparatów farmakologicznych. Najczęściej są to tabletki estrogenowo-progestagenowe lub progestagenowe o działaniu antykoncepcyjnym oraz preparaty przeciwbólowe.

Przy rozległym zaawansowaniu choroby, szczególnie endometriozy głęboko naciekającej i występowaniu kilku ognisk oraz torbieli, podstawową formą leczenia będzie doszczętne wycięcie niepokojących zmian.

Leczenie operacyjne można podzielić na:

• zachowawcze – wykonywane jest u kobiet planujących jeszcze zajście w ciążę. Zakłada ono wycięcie zrostów z okolic jajników i jajowodów, jednak możliwie bez uszkadzania ich struktury, wycięcie torbieli, oraz wycięcie lub ablację (wypalenie) ognisk w narządach sąsiadujących.
• radykalne – stosowane u pacjentek z zaawansowanymi zmianami, które nie planują już ciąży. Polega na obustronnym wycięciu jajników oraz macicy, najczęściej metodą laparoskopową. Zabieg jest też nazywany tzw. menopauzą chirurgiczną.

Niestety, nawet tak zaawansowana ingerencja chirurgiczna nie zawsze prowadzi do wyleczenia. U około 15% pacjentek po radykalnym leczeniu endometriozy nadal utrzymują się dolegliwości bólowe, a ogniska z czasem mogą się odtwarzać.

Endometrioza, choć w początkowych stadiach przebiega zwykle bezobjawowo, jest przewlekłą i trudną do wyleczenia chorobą. Długotrwałe bagatelizowanie objawów związanych z zaburzeniami miesiączkowania oraz bólami w okolicach miednicy może prowadzić do poważnych powikłań, z bezpłodnością włącznie.

Dlatego też nie wolno zaniedbywać regularnych wizyt u ginekologa, które powinny być rutynowo uzupełniane kontrolnym badaniem ultrasonograficznym.