Zaburzenia adaptacyjne: przyczyny, objawy i leczenie

Zaburzenia adaptacyjne wystąpić mogą u każdego człowieka – doprowadzają do nich bowiem sytuacje, z którymi stykamy się na co dzień, takie jak np. utrata pracy czy rozstanie z partnerem. Przebiegać mogą one różnie: u jednych osób dominują objawy lęku i depresyjne, u innych z kolei najbardziej wyrażone są zaburzenia zachowania. Przeczytaj, jakie wyróżnia się podtypy zaburzeń adaptacyjnych, ich przyczyny i objawy, a także dowiedz się, co zrobić w razie ich wystąpienia, czyli na czym polega leczenie zaburzeń adaptacyjnych.

Spis treści

1. Zaburzenia adaptacyjne: przyczyny
2. Zaburzenia adaptacyjne: objawy
3. Zaburzenia adaptacyjne a depresja
4. Zaburzenia adaptacyjne: leczenie
5. Zaburzenia adaptacyjne u dzieci i młodzieży
6. Zaburzenia adaptacyjne: czy można im zapobiegać?

Zaburzenia adaptacyjne w medycznej klasyfikacji ICD-10 widnieją w jednej grupie wraz z problemem ostrej reakcji na stres. Choć obie jednostki odróżniają od siebie znaczące różnice, to jednak łączy je jeden wspólny mianownik, którym są właśnie stresujące sytuacje.

Zaburzenia adaptacyjne wystąpić mogą u dowolnego człowieka – pojawiają się one zarówno u dzieci, jak i u młodych dorosłych czy u osób w podeszłym wieku. Ze względu na fakt, że znaczna część z nich nie jest w ogóle rozpoznawana (chociażby z powodu tego, że wielu pacjentów z tym problemem nie odwiedza żadnego lekarza), nie istnieją żadne precyzyjne statystyki dotyczące częstości występowania zaburzeń adaptacyjnych.

Zaburzenia adaptacyjne: przyczyny

Za przyczyny zaburzeń adaptacyjnych uznaje się bardzo wiele różnych sytuacji, które prowadzą do przeżywania znacznego stresu. Podkreślić tutaj należy jednak to, że są to takie zdarzenia, które mogą mieć miejsce w życiu każdego człowieka (a nie np. poważne klęski żywiołowe). Wspomina się czasem, że są to wydarzenia nieprzekraczające tzw. zwykłego ludzkiego doświadczenia.

Mówiąc konkretniej, zaburzenia adaptacyjne pojawiają się wtedy, kiedy człowiek styka się z ciężkimi dla niego wydarzeniami, z którymi jego psychika po prostu nie jest w stanie sobie poradzić. Jako przykłady spośród wielu możliwych przyczyn zaburzeń adaptacyjnych wymienić można m.in.:

• utratę pracy;
• śmierć bliskiej osoby;
• rozstanie z partnerem;
• kłopoty finansowe;
• zachorowanie na ciężką (zwłaszcza przewlekłą) chorobę;
• konieczność przeprowadzki (zarówno do innego kraju, jak i do innego miasta);
• utratę rodziców;
• wyjazd, którego skutkiem będzie długa rozłąka z bliskimi osobami;
• przejście na emeryturę.

Co ciekawe, zaburzenia adaptacyjne mogą rozwinąć się również i w związku z wydarzeniami, które ogólnie odbierane są raczej jako typowo pozytywne. Mowa tutaj o zajściu w ciążę, wzięciu ślubu czy urodzeniu się dziecka.

Nietrudno raczej uwierzyć, że wszystkie z wymienionych zdarzeń mogą mieć znaczący wpływ na ludzką psychikę. W prawidłowych jednak warunkach – nawet jeżeli przejściu na emeryturę czy przeprowadzce towarzyszą silne emocje – w dość krótkim czasie dochodzi do ustabilizowania się stanu psychicznego, czyli następuje adaptacja do nowych warunków. Wtedy, gdy takowa sytuacja nie ma miejsca, rozwijać się mogą właśnie zaburzenia adaptacyjne.

Czytaj też:

Zaburzenia reaktywne mogą wystąpić u każdego. Jak je rozpoznać?

Trauma: przyczyny, objawy i leczenie

Psychoza reaktywne: przyczyny, objawy i leczenie

Zaburzenia adaptacyjne: objawy

Osoby, u których wystąpią zaburzenia adaptacyjne, przejawiać mogą różnego typu dolegliwości. Wśród możliwych objawów zaburzeń adaptacyjnych wymienia się głównie:

• obniżenie nastroju,
• problemy ze snem (zwykle w postaci bezsenności),
• rozdrażnienie,
• zaburzenia zachowania,
• tendencję do łatwego wpadania w gniew,
• lęk,
• stałe zamartwianie się,
• poczucie bezradności,
• uczucie niepokoju.

Charakterystyczne dla zaburzeń adaptacyjnych jest to, że pacjent obarczony nimi nie tylko doświadcza nieprzyjemnych dolegliwości, ale i zmaga się z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu. Dotyczyć one mogą każdego aspektu życia, zarówno życia zawodowego, jak i rodzinnego czy – w przypadku dzieci i młodzieży – życia szkolnego.

U różnych ludzi zaburzenia adaptacyjne przebiegać mogą odmiennie – z tego powodu wymienia się kilka ich rodzajów. Są nimi:

• krótka reakcja depresyjna,
• reakcja depresyjna przedłużona,
• reakcja mieszana depresyjno-lękowa,
• zaburzenia adaptacyjne głównie z zaburzeniami innych emocji,
• zaburzenia adaptacyjne głównie z zaburzeniami zachowania,
• zaburzenia adaptacyjne z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji,
• zaburzenia adaptacyjne z określonymi objawami dominującymi (w ich przypadku dość często pojawiają się u pacjentów objawy somatyczne, takie jak np. drżenie rąk, bóle mięśni czy bóle brzucha).

Zaburzenia adaptacyjne typowo rozwijają się w ciągu miesiąca od wystąpienia czynnika stresowego i ustępują one w ciągu 6 miesięcy od ustąpienia narażenia na tenże czynnik. Jeżeli jednak człowiek zmaga się z ciężkimi zdarzeniami przez cały czas – np. w jego domu mieszka ktoś uzależniony od alkoholu, co dosłownie burzy życie rodzinne – to wtedy zaburzenia adaptacyjne utrzymywać się mogą przez bardzo długi, przekraczający wspomniane wyżej pół roku, czas.

Zaburzenia adaptacyjne: leczenie

Wspominano wyżej o tym, że zaburzenia depresyjne można leczyć – tylko w jaki sposób? Otóż przede wszystkim stosowane są tutaj oddziaływania psychoterapeutyczne – pomóc może terapia poznawczo-behawioralna, jak i terapia rodzinna. Czasami dużą ulgę przynosi pacjentowi samo przeprowadzenie rozmowy (lub kilku) z psychologiem.

W razie sytuacji, gdzie pacjent odczuwa, że w żaden sposób nie jest w stanie poradzić sobie z doświadczanymi zdarzeniami, możliwe jest skorzystanie z pomocy ośrodka interwencji kryzysowej.Przy dużym nasileniu objawów zaburzeń adaptacyjnych możliwe jest zastosowanie leczenia farmakologicznego. Wykorzystywane w tym przypadku mogą być leki przeciwdepresyjne (np. z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). W przypadku zaś, gdy u pacjenta dominującym problemem są napady silnego lęku, zalecone mu może być krótkoterminowe stosowanie środków przeciwlękowych, np. z grupy benzodiazepin.

Zaburzenia adaptacyjne u dzieci i młodzieży

Zaburzenia adaptacyjne pojawić się mogą u człowieka będącego w dowolnym wieku, w zależności jednak od tego, ile lat ma pacjent, przebiegać one mogą w różny sposób. Zaburzenia adaptacyjne u dzieci i młodzieży przejawiają się zwykle zaburzeniami zachowania – dziecko doświadcza częstych wybuchów złości, a nawet agresji, może ono także przejawiać różne zachowania gwałtowne.

W najmłodszej grupie wiekowej charakterystyczne jest także to, że u nich zaburzenia adaptacyjne mogą prowadzić do regresu polegającego na tym, że kilkulatek np. zaczyna ponownie ssać swój kciuk, dziecinnie mówić czy miewać epizody moczenia nocnego.

Nieco inne niż u osób dorosłych są również przyczyny zaburzeń adaptacyjnych u dzieci i młodzieży. W ich przypadku do problemu doprowadza np. rozwód rodziców czy sytuacja, gdzie opiekunowie dziecka często kłócą się ze sobą w domu.

Dość często wystąpienie zaburzeń adaptacyjnych u dzieci powiązane jest z tym, że malec zaczyna chodzić do przedszkola czy szkoły. Dla dziecka rozpoczęcie edukacji może być źródłem naprawdę niebywałego stresu – w końcu zaczynane mu są wtedy być stawiane wymagania co do osiągania pewnych wyników edukacyjnych, ale i musi ono sprostać wyzwaniu, jakim jest funkcjonowanie wśród rówieśników.

Jednym dzieciom adaptacja do życia szkolnego przychodzi łatwiej, innym trudniej – z tego powodu malucha, który zaczyna stawiać swoje pierwsze edukacyjne kroki, trzeba uważnie obserwować i w razie podejrzenia, że może on mieć zaburzenia adaptacyjne, trzeba mu udzielić niezbędnej pomocy.

Źródła:

"Psychiatria", red. naukowa M. Jarema, J. Rabe-Jabłońska, wyd. PZWL, Warszawa 2011

"Psychiatria. Podręcznik dla studentów", B. K. Puri, I. H. Treasaden, red. wyd. I polskiego J. Rybakowski, F. Rybakowski, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014