Rak kolczystokomórkowy skóry - objawy, rozpoznanie, leczenie

Rak kolczystokomórkowy skóry jest drugą najczęstszą postacią raka skóry diagnozowaną na całym świecie. Wyglądem może przypominać niegroźne znamię lub strup i cechuje się powolnym wzrostem. Z tego też powodu przez wiele osób może być on bagatelizowany i diagnozowany zbyt późno. Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na raka kolczystokomórkowego skóry? Jak jest diagnozowany i leczony?

Rak kolczystokomórkowy skóry (cSCC, ang. cutaneous squamous cell carcinoma) to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek nabłonka płaskiego i jest zaliczany do niebarwnikowych nowotworów skóry. Stanowi on 15-20% wszystkich nowotworów skóry i jest drugą najczęstszą postacią raka skóry zaraz po raku podstawnokomórkowym. Określenie „skórny” odróżnia go od innych raków płaskonabłonkowych, które mogą powstać w tkankach miękkich np. w błonie śluzowej jamy ustnej. W ostatnim czasie obserwuje się wzrost liczby przypadków raka kolczystokomórkowego skóry.

Spis treści

1. Rak kolczystokomórkowy skóry – czynniki ryzyka
2. Rak kolczystokomórkowy skóry – jak powstaje?
3. Rak kolczystokomórkowy skóry – objawy
4. Rak kolczystokomórkowy skóry – gdzie występuje?
5. Rak kolczystokomórkowy skóry – rozpoznanie
6. Rak kolczystokomórkowy skóry – leczenie
7. Rak kolczystokomórkowy skóry – zapobieganie

Rak kolczystokomórkowy skóry – czynniki ryzyka

Nadmierna i skumulowana ekspozycja przez całe życie na promieniowanie ultrafioletowe jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju raka kolczystokomórkowego skóry. Wpływ na to ma zarówno ekspozycja na promienie słoneczne, jak i korzystanie z solarium.

Ponadto długotrwałe narażenie na rakotwórcze związki chemiczne np. w dymie tytoniowym lub arsen mogą prowadzić do rozwoju raka kolczystokomórkowego skóry.

Pozostałe czynniki ryzyka to:

• predyspozycje genetyczne np. osoby z pergaminową skórą (łac. xeroderma pigmentosum)
• podeszły wiek
• płeć męska
• jasna karnacja; jednak niezależnie od koloru skóry na raka kolczystokomórkowego skóry może zachorować każdy
• wystąpienie rogowacenia słonecznego lub starczego
• poważne oparzenia słoneczne np. w dzieciństwie lub okresie dojrzewania
• obecność przewlekle wrzodziejących zmian skórnych
• zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), szczególnie w okolicy narządów płciowych

Warto również zaznaczyć, że występowanie obniżonej odporności (immunosupresji) znacząco zwiększa ryzyko rozwoju raka kolczystokomórkowego skóry. Do takich osób zaliczmy chorych z białaczkami, chłoniakami oraz osoby przyjmujące leki osłabiające układ odpornościowy np. po transplantacji narządów.

Rak kolczystokomórkowy skóry – jak powstaje?

Przyczyną rozwoju raka kolczystokomórkowego skóry jest nieprawidłowe namnażanie się komórek skóry (keratynocytów). Badania molekularne wykazały, że u podłoża tego zjawiska leżą mutacje genetyczne np. w genie kodującym białko p53.

Mutacje powodują niekontrolowany wzrost i odporność komórek na programowaną śmierć. Powstają one w wyniku nadmiernej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe, które uszkadza DNA oraz niewydolności systemów naprawy DNA.

Jednak nie wyjaśnia to obecności raka kolczystokomórkowego skóry w miejscach nie eksponowanych na działanie promieniowania ultrafioletowego. Stąd uważa się, że duże znaczenie w rozwoju tego typu raka ma również kondycja naszego układu odpornościowego.

Rak kolczystokomórkowy skóry – objawy

Rak kolczystokomórkowy skóry zwykle wygląda niegroźnie i charakteryzuje się powolnym wzrostem. Z tego powodu jest bardzo często bagatelizowany przez pacjentów i diagnozowany zbyt późno.

Rogowacenie słoneczne jest przednowotworową zmianą, która może transformować do raka kolczystokomórkowego skóry, a wczesne rozpoznanie i leczenie pozwoli uniknąć choroby.

Natomiast wczesna postać raka kolczystokomórkowego skóry to tzw. rak kolczystokomórkowy skóry in situ, nazywany również chorobą Bowena.

Rak kolczystokomórkowy skóry może przyjmować różne postacie. Wyglądem może przypominać grudkę, blaszkę lub stwardniałe guzki o gładkiej, łuszczącej, ropiejącej lub wrzodziejącej powierzchni.

Kolor zmiany może przybierać barwę czerwoną, może również opalizować. Oprócz tego rak kolczystokomórkowy skóry może często przebiegać bezobjawowo, a miejsce zmienione chorobowo może charakteryzować się świądem lub tkliwością.

Pomimo wyglądu nie przypominającego na pierwszy rzut oka raka skóry, w rzeczywistości rak kolczystokomórkowy skóry jest bardzo groźny, gdyż może dawać przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych i tkanek.

Rak kolczystokomórkowy skóry – gdzie występuje?

Rak kolczystokomórkowy skóry występuje głównie na skórze wystawionej na działanie promieni słonecznych. Dlatego najczęstszymi obszarami, w których pojawia się rak kolczystokomórkowy skóry są:

• twarz,
• górna powierzchnia małżowiny usznej,
• szyja,
• nieowłosiony czubek głowy,
• przedramię,
• grzbiet dłoni
• i golenie.

Jednak może on wystąpić w dowolnym miejscu na ciele, w tym w jamie ustnej, na podeszwach stóp i na genitaliach.

Pojawienie się raka kolczystokomórkowego skóry w obszarach nie eksponowanych na promienie słoneczne jest częstsze u osób z ciemną karnacją.

Rak kolczystokomórkowy skóry – rozpoznanie

Biopsja skóry jest obowiązkowa u wszystkich pacjentów z podejrzeniem raka kolczystokomórkowego skóry. W tym celu lekarz pobiera wycinek zmieniony chorobowo, a metoda biopsji będzie zależała od wielkości i lokalizacji zmiany.

Histopatologicznie rak kolczystokomórkowy skóry charakteryzuje się nieregularnymi gniazdami, sznurami i płatami keratynocytów nowotworowych atakujących skórę właściwą.

Podział raka kolczystokomórkowego skóry obejmuje cztery typy histologiczne w zależności od stopnia atypii jądra komórkowego i rogowacenia (keratynizacji):

• rak kolczystokomórkowy skóry dobrze zróżnicowany
• rak kolczystokomórkowy skóry umiarkowanie zróżnicowany
• rak kolczystokomórkowy skóry słabo zróżnicowany
• rak kolczystokomórkowy skóry wysoce niezróżnicowany

Zdecydowana większość raków kolczystokomórkowych skóry dobrze leczy się chirurgicznie. Jednak istnieje podgrupa z określonymi cechami histologicznymi i klinicznymi, która wykazuje zwiększone ryzyko nawrotu miejscowego i przerzutów.

W takim przypadku po rozpoznaniu powinno ocenić się, czy rak nie spowodował przerzutów do okolicznych węzłów chłonnych i tkanek. W tym celu wykonuje się USG i/lub biopsę węzłów, a także RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej.

Rak kolczystokomórkowy skóry – leczenie

Podstawową metodą leczenia raka kolczystokomórkowego skóry jest jego chirurgiczne wycięcie z marginesem zdrowej skóry. Chirurgia mikrograficzna metodą Mohsa jest stosowana w przypadku rozpoznania inwazyjnego raka kolczystokomórkowego skóry.

U pacjentów, którzy nie zostali zaklasyfikowani do chirurgicznego wycięcia zmiany stosuje się radioterapię. Ponadto radioterapię stosuje się jako terapię uzupełniającą po wycięciu raka kolczystokomórkowego skóry, zwykle w przypadku bardzo dużych guzów.

Chemioterapia ogólnoustrojowa, taka jak leczenie doustnymi inhibitorami 5-fluorouracylu (5-FU) jest stosowana uzupełniająco u chorych z wysokim ryzykiem przerzutów.

Oprócz tego w leczeniu raka kolczystokomórkowego skóry stosuje się chemioterapię powierzchniową np. maść z 5-fluorouracylem lub leczenie miejscowe za pomocą laseroterapii, krioterapii, elektrokoagulacji.

Pacjenci z rozpoznanym rakiem kolczystokomórkowy skóry powinni być regularnie badani i pamiętać o stosowaniu środków ochronnych przed promieniowaniem ultrafioletowym.

Rak kolczystokomórkowy skóry – zapobieganie

W większości przypadków raka kolczystokomórkowego skóry można zapobiegać poprzez:

• unikanie nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne
• unikanie solarium
• stosowanie kremów z filtrem ​​przeciwsłonecznym
• noszenie odzieży ochronnej
• regularną kontrolę pojawiających się zmian na skórze pod kątem nowych narośli lub zmian w istniejących pieprzykach, piegach i znamionach

Czytaj też:

• Rak skóry - objawy i rodzaje [ZDJĘCIA]
• Mięsak Kaposiego - przyczyny, objawy, leczenie
• Czerniak: przyczyny, objawy, leczenie
• Choroby skóry wywołane przez słońce
• Diagnostyka molekularna nowotworów
• Klasyfikacja nowotworów

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, konsultant ds. żywienia i stylu życia