Zespół Cockayne'a

Zespół Cockayne'a (Cockayne syndrome, Neill-Dingwall syndrome) to rzadka choroba wieloukładowa dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, spowodowana defektem molekularnym upośledzającym mechanizm naprawy DNA. Roczna częstość występowania w krajach europejskich zbliżona jest do 1/200 000

Spis treści

1. Objawy i typy choroby
2. Rozpoznanie
3. Rozpoznanie prenatalne
4. Leczenie

Zespół Cockayne'a sprawia, że komórki chorego wykazują specyficzny defekt w obrębie genów zaangażowanych w usuwanie zmian w DNA spowodowanych UV w aktywnie transkrybowanych genach. W przypadku pozaskórnych objawów zespołu brano pod uwagę także dodatkowe wady transkrypcji podstawowej lub naprawy oksydacyjnej.

Objawy i typy choroby

Wyróżniamy 3 typy zespołu zespołu Cockayne'a:

• Typ I (klasyczny) - początkowo nie zauważa się odchyleń od normy, czasem może występować małogłowie, dziecko może słabo przybierać na wadze. Stopniowo dochodzi do pogorszenia wzroku i słuchu, degeneracji układu nerwowego, zarówno ośrodkowego jak i obwodowego, co jest przyczyną przedwczesnej umieralności (pierwsza - druga dekada życia)
• Typ II (zespół mózgowo-oczno-twarzowo-szkieletowy) - najcięższy, prowadzi do zgonu w pierwszej dekadzie życia. Charakteryzuje się upośledzonym rozwojem neurologicznym. Dochodzi do zaników tkanki tłuszczowej, mózgu, rozwoju zaćmy, osteoporozy. Zespół COFS to skrajna, prenatalna postać klinicznego spektrum zespołu Cockayne’a charakteryzująca się wrodzonym małooczem i artrogrypozą (wielostawowe przykurcze).
• Typ III - najłagodniejszy, objawy jak w typie I, ale o mniejszym nasileniu. Umożliwia osiągnięcie wieku dorosłego, czasem nawet 4-5 dekady życia.

Stopień zaawansowania objawów oraz wiek zachorowania są zmienne, zależnie od miejsca mutacji. W klasycznym zespole Cockayne'a typu 1 pierwsze objawy pojawiają się najczęściej w pierwszym roku życia. Opisano także przypadki o wczesnym początku (wiek prenatalnym) z cięższymi objawami (typ II) i przypadki o późniejszym początku z łagodniejszymi objawami (typ III).

Do najczęstszych objawów choroby należą:

• postępujące zahamowanie wzrostu
• ataksja móżdżkowa
• spastyczność (uogólnione i nadmierne skurcze mięśni uniemożliwiające wykonywanie prawidłowych ruchów)
• niepełnosprawność intelektualna
• obwodowa neuropatia demielinizacyjna czuciowo-nerwowa 
• utrata słuchu
• retinopatia barwnikowa
• wady zębów (obecność próchnicy)

Do typowego wyglądu twarzy należy małogłowie, duże uszy, wąski nos i enoftalmia (zapadnięcie się gałki ocznej w oczodole, pojawia się w przypadku zmniejszenia zawartości oczodołu).

U niektórych pacjentów obserwowano zaćmę i wrażliwość na światło, a także barwnikowe zwyrodnienie siatkówki mogące prowadzić do utraty wzroku.

Obserwowano także zaburzenia dotyczące zgryzu oraz funkcji nerek, brak lub opóźnienie dojrzewania płciowego.

Wzrasta ryzyko nowych mutacji, nowotworzenia.

Występuje zanik podskórnej tkanki tłuszczowej, który może powodować wrażenie przedwczesnego starzenia się skóry.

Rozpoznanie

Typ A choroby powodowany jest mutacją genu ERCC8 na chromosomie 5q11. Typ B powoduje mutacja w genie ERCC6 w locus 10q11.23.

Może zostać zidentyfikowana przy użyciu radioaktywnej próby w kulturach fibroblastów pozwalającej zmierzyć naprawę syntezy DNA po promieniowaniu UV. Test naprawy DNA jest narzędziem decydującym o rozpoznaniu zespołu.

Rozpoznanie prenatalne

Możliwe jest rozpoznanie prenatalne, poprzez badanie przeprowadzone w amniocytach lub kosmkach kosmówki (w ten sam sposób co po urodzeniu) lub bezpośrednio poprzez sekwencjonowanie molekularne, w przypadku gdy w rodzinie zidentyfikowano mutację wywołującą chorobę.

Leczenie

Nie ma leczenia przyczynowego. Leczenie jest tylko objawowe i obejmuje fizjoterapię, ochronę przed słońcem, pomoce słuchowe i często karmienie przez zgłębnik lub gastrostomię.