RF (czynnik reumatoidalny) – definicja, wykrywanie, badanie

Czynnik reumatoidalny (ang. rheumatoid factor - RF) to przeciwciało, którego obecność możemy zaobserwować nie tylko w płynach ustrojowych osób chorych, ale także u zdrowych. Nie jest samodzielną jednostką chorobową, natomiast jego obecność lub podwyższona wartość zaostrza przebieg wielu powszechnych w społeczeństwie patologii.

Spis treści

1. Czym jest czynnik reumatoidalny? 
2. RF - czynnik reumatoidalny a reumatoidalne zapalenie stawów
3. RF - czynnik reumatoidalny w chorobach niereumatycznych
4. RF - badanie
5. Wyniki RF
6. Czynnik reumatoidalny a inne choroby reumatyczne

Czym jest czynnik reumatoidalny? 

Czynnik reumatoidalny (ang. rheumatoid factor - RF) to przeciwciało, które wiąże się z fizjologicznie występującymi w organizmie przeciwciałami IgG. W około 85 procent przypadków występuje w klasie IgM, ale spotykane są również jego formy IgA, IgG oraz IgE, które mają niewielkie znaczenie kliniczne.

Przyłączając się do fragmentu FC, a dokładniej domeny CH2 i CH3, przeciwciał klasy IgG prowadzi do aktywacji układu dopełniacza i tworzenia kompleksów immunologicznych. Procesy te prowadzą następnie do zmian degeneracyjnych w wyniku aktywnego procesu zapalnego.

Jego obecność oraz podwyższony poziom w organizmie jest skorelowany z zaostrzeniem niektórych chorób reumatycznych, jednak nie jest to swoisty wskaźnik żadnej patologii. Jego obecność w populacji zdrowych to 1-2 procent.

Rośnie wraz z wiekiem i po 70. roku życia, podwyższone znamiennie miano w testach diagnostycznych, zauważa się u 10-25 procent populacji osób zdrowych, którzy nie odczuwają żadnych objawów klinicznych związanych z jego obecnością.

Możliwe jest wykrycie czynnika reumatoidalnego w płynie stawowym, surowicy krwi, a także w płynie pobranym z jamy opłucnej lub osierdziowej.

RF - czynnik reumatoidalny a reumatoidalne zapalenie stawów

Czynnik reumatoidalny wpływa na postać reumatoidalnego zapalenia stawów. Występuje w płynie stawowym u około 80 procent pacjentów dotkniętych tą chorobą przewlekłą. Wykrycie tego autoprzeciwciała w surowicy krwi jest podstawą do określenia postaci choroby jako seropozytywnej, która jest cięższą odmianą.

Jego obecność u osób chorujących na RZS prowadzi do nadżerkowego przebiegu choroby, objawiającego się w ciągu dwóch lat degeneracją stawów, a znacznie podwyższony poziom wiąże się z występowaniem objawów pozastawowych.

Swoistość czynnika reumatoidalnego dla reumatoidalnego zapalenia stawów wynosi 50-90 procent, a czułość określa się na poziomie 60-70 procent. Z tego powodu jego obecność nie jest traktowana jako jednoznaczne kryterium, diagnozujące reumatoidalne zapalenie stawów u pacjenta, a jedynie jako czynnik, który może wpłynąć na przebieg choroby i model leczenia.

RF - czynnik reumatoidalny w chorobach niereumatycznych

Czynnik reumatoidalny może być wykrywany w płynach ustrojowych u osób cierpiących na choroby niereumatoidalne,tj.:

• ostre alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
• autoimmunologiczne zapalenie trzustki
• białaczka z dużych ziarnistych limfocytów
• autoimmunoblastyczny chłoniak T-komórkowy
• przewlekłe choroby wątroby o charakterze zapalnym
• zakażeniach bakteryjnych i wirusowych

Jego obecność daje czasami wyniki fałszywie dodatnie w badaniach laboratoryjnych, w których celem jest wykrycie i zmierzenie poziomu innych białek w organizmie. Tę sytuację można zaobserwować w przypadku badania poziomu troponin sercowych, co mylnie sugeruje zniszczenie komórek mięśnia sercowego.

RF - badanie

Czynnik reumatoidalny w płynach ustrojowych wykrywamy metodami uzależnionymi od jego klasy. Klasę IgM wykrywamy za pomocą:

• odczynu Waalera-Rose'a,
• odczynu lateksowego,
• nefelometrii laserowej,
• testów immunoenzymatycznych.

Wyniki RF

Odczyn Waalera-Rose'a polega na inkubacji płynu ustrojowego z dodatkiem erytrocytów baranich w temperaturze 37 stopni Celsjusza. Próba jest dodatnia, w przypadku wystąpienia aglutynacji w mianie <1:80.

Inny test, zwany odczynem lateksowym, polega na aglutynacji czynnika reumatoidalnego opłaszczonego na cząsteczce lateksu, pełniącej rolę nośnika, z gammaglobuliną ludzką. Jeżeli aglutynacja występuje w mianie < 1:40 to próba uznana jest za dodatnią.

Wynik nefelometrii laserowej - metody wykorzystującej efekt rozproszenia światła przez roztwór koloidowy - jest dodatni dla czynnika reumatoidalnego, gdy osiąga wartość < 40 j./ml.

Metody immunoenzymatyczne, takie jak ELISA, stosuje się do wykrywania czynnika reumatoidalnego nie tylko w klasie IgM, ale także w klasach IgG, IgE, IgA. Producent testu podaje wartości prawidłowe dla danego testu.

Czynnik reumatoidalny a inne choroby reumatyczne

Czynnik reumatoidalny jest też wykrywany w innych chorobach tkanki łącznej. U 60 procent chorych na zespół Sjorgena jego wartość przekracza normy fizjologiczne. Podwyższone miano omawianego autoprzeciwciała występuje również u 50 procent pacjentów dotkniętych mieszaną chorobą tkanki łącznej i wiąże się to z ciężkim zapaleniem stawów.

U części chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa obecny jest czynnik reumatoidalny w klasie IgA, natomiast nie obserwuje się go w klasie IgM. W mniejszym stopniu jest on spotykany w toczniu rumieniowatym układowym oraz twardzinie układowej.