Olej MCT – właściwości, wpływ na zdrowie, źródła w żywności

Olej MCT jest syntetycznym tłuszczem stosowanym jako suplement diety. Jest trawiony w organizmie inaczej niż większość tłuszczów spożywczych, co nadaje mu specyficzne właściwości. Czy olej MCT rzeczywiście pomaga schudnąć? Czy poprawia wydolność sportową? Sprawdź, jaki wpływ na organizm ma olej MCT.

MCT (medium chain triglycerides) to triglicerydy średniołańcuchowe. Co to oznacza? Tłuszcze zbudowane są z glicerolu i kwasów tłuszczowych o różnej długości łańcucha, które po połączeniu tworzą triglicerydy. MCT jest zatem rodzajem tłuszczu, w którym kwasy tłuszczowe mają długość od 6 do 12 atomów węgla w łańcuchu. Taka budowa nadaje mu specyficzne właściwości. Kwasy tłuszczowe, które mogą budować MCT to:

• kapronowy (C6 – 6 atomów węgla w łańcuchu),
• kaprylowy (C8)
• kaprynowy (C10)
• laurynowy (C12).

Część ekspertów uważa, że kwas laurynowy nie powinien być zaliczany do średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych, ponieważ nie wykazuje tych samych właściwości metabolicznych i prozdrowotnych, co pozostałe. Tłuszcze MCT występują naturalnie w niektórych produktach spożywczych, ale nie są zbyt powszechne. Na popularności zyskuje olej MCT – suplement diety, który zawiera tylko triglicerydy średniołańcuchowe.

Spis treści

1. Metabolizm MCT
2. Olej MCT - źródła MCT w żywności
3. Olej MCT – właściwości
4. Olej MCT – efekty stosowania i wpływ na zdrowie
5. Olej MCT - jak stosować?
6. Olej MCT vs. MCT w proszku – który wybrać?

Metabolizm MCT

Tłuszcze MCT są metabolizowane inaczej niż większość tłuszczów występujących w żywności i zawierających długołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Krótszy łańcuch węglowy sprawia, że MCT są szybko rozkładane i łatwo wchłaniane w przewodzie pokarmowym.

W organizmie człowieka średniołańcuchowe KT są hydrolizowane z triglicerydów przy udziale lipazy językowej i trzustkowej. Rozkład triglicerydów odbywa się bez udziału żółci (co ma miejsce przy trawieniu większości tłuszczów), uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z połączeń glicerolu do śluzówki jelita odbywa się szybciej i trwa krócej w porównaniu z trawieniem kwasów długołańcuchowych.

W przeciwieństwie do długołańcuchowych KT, średniołańcuchowe KT są wchłaniane bezpośrednio z jelita do krwiobiegu i transportowane do wątroby. Następnie w mitochondriach poddane są utlenianiu, które zachodzi z wydzieleniem dużej ilości energii. To sprawia, że nie odkładają się łatwo jako tłuszcz zapasowy, lecz wykorzystywane są jako źródło energii dla prawidłowego funkcjonowania wielu narządów i układów m.in. serca, wątroby, mięśni, układu nerwowego, czy płytek krwi.

MCT mogą być przekształcane w wątrobie w ciała ketonowe. Ciała ketonowe wytwarzane są w organizmie w stanie niedoboru węglowodanów, np. podczas stosowania diety ketogenicznej.

Stanowią one źródło energii dla narządów, w tym również dla mózgu, który może żywić się ciałami ketonowymi zamiast glukozą. Ten szlak metaboliczny sprawia, że MCT zachowują się jak węglowodany, dostarczając szybko znacznych ilości energii.

Olej MCT - źródła MCT w żywności

Średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe są mało powszechne w żywności. Można znaleźć je jedynie w oleju kokosowym, oleju z nasion palmowych, maśle i tłustym nabiale.

Olej kokosowy bardzo zyskał na popularności jako źródło MCT, kiedy zaczęto udowadniać coraz więcej pozytywnych właściwości tego tłuszczu. Często też mylnie mówi się, że olej kokosowy to olej MCT.

Rzeczywiście olej kokosowy składa się w 58% ze średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych, ale aż 42% spośród KT tworzących olej kokosowy to kwas laurynowy, który nie wykazuje tak pozytywnych właściwości jak kwasy kaprylowy, kaprynowy i kapronowy. Zatem kwasy C6, C8 i C10 stanowią 16% kwasów tłuszczowych oleju kokosowego. Jednak to i tak nadal najbogatsze ich źródło w żywności.

Tłuszcz MCT w żywności

Olej MCT – właściwości

Olej MCT to wysoce skoncentrowane źródło triglicerydów średniołańcuchowych. Jest produkowany przez człowieka w procesie frakcjonowania – tłuszcze MCT zawarte naturalnie w oleju kokosowym i oleju z nasion palmowych są ekstrahowane i izolowane, aby następnie zostać wykorzystane do stworzenia gotowego produktu. 1 g oleju MCT dostarcza 8,3 kcal, podczas gdy dla pozostałych tłuszczów wartość energetyczna to 9,2 kcal/g.

Olej MCT może zawierać:

• 100% kwasu kaprylowego C8,
• 100% kwasu kaprynowego C10,
• mieszaninę obu kwasów C8 i C10.

Do produkcji oleju MCT nie używa się kwasu kapronowego ze względu na jego silny, nieprzyjemny zapach i smak.

W wielu poradnikach, na blogach i stronach internetowych można spotkać się z informacjami, że olej MCT wspomaga spalanie tłuszczu, utratę masy ciała, wydolność podczas treningu i „jasność umysłu”. Stwierdzenia te obiecują rewelacyjne rezultaty, często opierając się na spekulacjach lub małych badaniach. Co nie oznacza, że są nieprawdziwe.

W większości przypadków badania naukowe dotychczas nie dały jasnej odpowiedzi co do skuteczności oleju MCT. Trzeba wziąć to pod uwagę i nie traktować oleju MCT jako remedium na wszelkie problemy, szczególnie te związane z odchudzaniem.

Warto jednak przyjrzeć mu się, ponieważ może być potencjalnie pomocny dla zdrowia i utrzymania prawidłowej masy ciała.

Mimo że na 100% nie wiadomo, czy olej MCT rzeczywiście ma tak duży potencjał, jaki mu się przypisuje, rynek tego suplementu wciąż rośnie. W 2019 roku wartość rynku suplementów MCT wyniosła 1,7 miliarda dolarów i według prognoz w 2027 roku wzrośnie do 2,7 miliarda dolarów.

Olej MCT jest sprzedawany w postaci płynnej w ciemnych butelkach, które chronią przed światłem, a przez to opóźniają jełczenie. Dostępny jest także tłuszcz MCT w proszku. Olej MCT można kupić przede wszystkim w sklepach z suplementami diety i odżywkami dla sportowców. Ceny zaczynają się do 25 zł za 400 ml.

Olej MCT – efekty stosowania i wpływ na zdrowie

Odchudzanie i kontrola masy ciała

Mówi się, że olej MCT może zwiększać uczucie sytości, wpływać na spontaniczne zmniejszanie wielkości posiłków, przyspieszać spalanie kalorii i utratę masy ciała. Opublikowano wiele badań dotyczących wpływu oleju MCT na utratę masy ciała. Często zarzuca im się jednak słabą jakość i niewielką ilość uczestników. Nie oznacza to, że wyniki są nieprawdziwe, ale aby móc wnioskować co do realnego wpływu na kontrolę masy ciała, konieczne są długofalowe analizy z dużą liczbą badanych. Aczkolwiek dotychczas dostępne wyniki są obiecujące.

Co można znaleźć na ten temat w publikacjach?

• Diety MCT mają stwierdzony wpływ na aktywację receptorów w tkance tłuszczowej, co może zmniejszać zdolność magazynowania tłuszczu w adipocytach, zmuszając część tłuszczów z diety do kierowania do mięśni i innych narządów. Ponieważ średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe są w minimalnym stopniu wiązane z triglicerydami w komórkach tłuszczowych, są one prawdopodobnie usuwane drogą utleniania. Natomiast długołańcuchowe KT spożyte w nadmiarze są głównie magazynowane w tkance tłuszczowej. Taka różnica w poposiłkowym kierowaniu kwasów tłuszczowych z pokarmu może sprzyjać kontroli masy ciała.
• Metaanaliza obejmująca 13 badań i 749 uczestników wykazała, że zastąpienie długołańcuchowych KT w diecie średniołańcuchowymi może wywołać niewielkie zmniejszenie masy ciała. Stwierdzono średni spadek:
• masy ciała o 0,51 kg,
• obwodu talii o 1,46 cm,
• obwodu bioder o 0,79 cm,
• zawartości tłuszczu w organizmie o 0,39%,
• ilości tłuszczu brzusznego o 0,55%.
• Grupa 49 kobiet i mężczyzn z nadwagą w wieku od 19 do 50 lat została podzielona na dwie grupy i spożywała 18-24 g oleju MCT lub oliwy z oliwek jako składnik programu utraty masy ciała trwającego 16 tygodni. W grupie spożywającej olej MCT stwierdzono średni spadek masy ciała o 3,2 kg i obwodu talii o 2,4 cm, a w grupie spożywającej oliwę z oliwek – o 1,4 kg i 2,5 cm.

Stan ketozy

Przy stosowaniu diety ketogenicznej bardzo ubogiej w węglowodany przyjmowanie 20 g dziennie oleju MCT ułatwia utrzymanie organizmu w stanie ketozy, gdzie to tłuszcz przekształcany w ciała ketonowe staje się głównym źródłem energii.

Mikrobiota i zdrowie jelit

Tłuszcz MCT ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Może niszczyć patogeny w przewodzie pokarmowym. Liczne badania na zwierzętach wykazały, że ich stosowanie wpływa pozytywnie na wzrost dobrych bakterii jelitowych, a także leczy i zapobiega powstawaniu nieszczelności jelit.

Wydolność sportowa

Możliwość wykorzystania MCT jako łatwo dostępnego źródła energii sugeruje, że może być to sposób na zwiększenie wydolności i opóźnienie pojawienia się momentu zmęczenia, szczególnie w sportach wytrzymałościowych, gdzie dochodzi do wyczerpania glikogenu mięśniowego – podstawowego paliwa dla mięśni.

Nie ma przeciwwskazań, aby wypróbować suplementację MCT przez sportowców, ale wymaga to własnych obserwacji i oceny, czy rzeczywiście suplement jest pomocny. Badania naukowe w tym temacie są sprzeczne. Część raportuje wzrost wydolności sportowej, inne mówią o braku efektów.

Choroby metaboliczne i neurodegradacyjne

Obszary, którymi interesują się naukowcy obejmują także wpływ oleju MCT na choroby metaboliczne i choroby neurodegeneracyjne. Badań na ten temat jest niewiele, ale sugerują one, że olej MCT:

• zwiększa wrażliwość komórek na insulinę,
• obniża poziom markerów stanu zapalnego we krwi,
• podwyższa poziom cholesterolu HDL,
• może wpływać pozytywnie na stan osób z chorobą Alzheimera, poprawiać pamięć i zdolności myślowe.

Olej MCT - jak stosować?

Nie wiadomo na ten moment, jakie dokładnie ilości oleju MCT mogą powodować korzyści zdrowotne i metaboliczne. W badaniach naukowych stosowane są dawki w bardzo dużej rozpiętości – zwykle od 5 do 70 g dziennie.

Niewątpliwą zaletą oleju MCT jest bark smaku i zapachu, co sprawia, że można dodać go do każdej żywności, zastępując olej w przepisach, stosując do dressingów, czy dodając do koktajli.

Bardzo popularna, szczególnie w dietach wysokotłuszczowych, jest kawa „bulletproof coffe” zwana też kawą keto, której kubek może zastąpić posiłek, ponieważ zawiera ok. 450 kcal. Aby ją przygotować, należy zmiksować 250 ml zaparzonej kawy, 2 łyżki masła i 2 łyżki oleju MCT.

Aby przystosować organizm do oleju MCT, najlepiej przez pierwsze 3-4 dni nie przyjmować więcej niż 1 łyżkę. Następnie zwiększyć dawkę do 2 łyżek i obserwować, czy nie występują żadne dolegliwości trawienne. Nie powinno się przekraczać ilości 4-7 łyżek (60-100 ml) oleju MCT dziennie.

Olej MCT vs. MCT w proszku – który wybrać?

Czy tłuszcz może mieć postać proszku? Może to się wydawać zaskakujące, ale technologicznie otrzymanie sproszkowanego oleju jest możliwe. Proszek MCT jest wytwarzany z oleju MCT w procesie zwanym suszeniem rozpyłowym. Producenci używają specjalistycznego sprzętu do wiązania oleju MCT z mikroskopijnym włóknistym proszkiem nośnikowym, który przekształca płynne tłuszcze MCT w postać proszku.

Podczas suszenia rozpyłowego olej i nośnik są homogenizowane (mieszane) w celu utworzenia zawiesiny, przepuszczane przez rozpylacz w celu zmniejszenia rozmiaru cząstek, suszone gorącym powietrzem i oddzielane od gazów. Końcowym efektem procesu jest sproszkowany suplement diety, posiadający zalety oleju MCT. Ma jednak też istotne wady.

Porównanie właściwości i możliwości zastosowania MCT w oleju i proszku przedstawia tabela.

Zastosowanie tłuszczu MCT w proszku wydaje się kuszące i wygodne. Przede wszystkim bardzo łatwo jest po prostu dodać go do koktajli i sosów. Jednak skład MCT w proszku często pozostawia wiele do życzenia i jest szczególnie niepożądany w dietach wysokotłuszczowych i ketogenicznych.

MCT w proszku oprócz tłuszczu zawiera lub może zawierać:

• maltodekstrynę,
• rozpuszczalny błonnik kukurydziany,
• błonnik z drzewa akacji,
• lecytynę sojową,
• kazeinian sodu,
• syrop glukozowy.

Właśnie te dodatki zamieniają MCT w wygodny proszek, który, zamiast pomagać, może stanowić problem dla sportowców, osób na diecie wysokotłuszczowej i tych, którzy chcą trzymać się z daleka od niepotrzebnych dodatków. Proszki nośnikowe używane w procesie suszenia rozpyłowego to czasami białka, ale najczęściej są to skrobie niskiej jakości, tanie i łatwe w obróbce.

Stosunek skrobi do MCT będzie różny w zależności od produktu, ale proszki MCT zazwyczaj zawierają od 50 do 80% MCT i 20 do 50% proszku skrobiowego. Jest to problem dla osób unikających węglowodanów, gdyż dodatki te podnoszą poziom insuliny i glukozy oraz mogą sprawić, że organizm zostanie wyprowadzony ze stanu ketozy.

MCT w proszku może być również problemem dla osób z nadwrażliwością pokarmową lub tych, którzy chcą unikać niepełnowartościowych dodatków w diecie.

Czytaj też:

• Co to jest zdrowy tłuszcz?
• Tłuszcze nasycone: źródła i wpływ na zdrowie
• Nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator