Nadczynność tarczycy u dzieci: jak rozpoznać i leczyć chorobę?

Nadczynność tarczycy u dzieci objawia się (i leczy) podobnie jak u dorosłych, z tą różnicą, że nie wszystkie objawy jesteśmy w stanie zauważyć. Szczególnie dotyczy to najmłodszych dzieci, które nie potrafią opisać tego, jak się czują. Jeśli twoje dziecko ma kłopoty z koncentracją, szybko się męczy, wybudza w nocy, a do tego jest nerwowe i ciągle narzeka, że mu gorąco, możliwe, że cierpi na nadczynność tarczycy.

Spis treści

1. Objawy nadczynności tarczycy u dzieci
2. Diagnostyka nadczynności tarczycy
3. Przyczyny nadczynności tarczycy
4. Leczenie nadczynności tarczycy u dzieci

Nadczynność tarczycy u dzieci (łac. hyperthyreosis lub hyperthyreoidismus) występuje rzadko, kojarzy się przede wszystkim z dojrzałymi kobietami (panie zapadają na nią ok. 7 razy częściej niż panowie), jednak coraz częściej jest diagnozowana u najmłodszych.

Tarczyca to nieparzysty narząd o objętości 18 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn, położony w dolnej części szyi, symetrycznie względem tchawicy. Składa się z dwóch płatów - kształtem przypomina motyla - połączonych po środku cieśnią. Tarczyca pełni bardzo ważną funkcję w organizmie. Produkuje i wydziela do krwi hormony: trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), które są odpowiedzialne za przemianę materii w narządach i tkankach organizmu. Wpływają one np. na funkcjonowanie układu pokarmowego, serca, mięśni, układu nerwowego.

O nadczynności tarczycy, czy to u dziecka, czy u osoby dorosłej, mówimy wtedy, gdy ilość hormonów produkowanych przez tarczycę znacznie przekracza zapotrzebowanie na nie organizmu. Dlaczego tarczyca produkuje tyle hormonów? Problem może tkwić w zaburzeniach układu immunologicznego, guzkach tarczycy, zapaleniu tarczycy lub przyjmowaniu niektórych leków.

Przed laty nadczynność tarczycy u dzieci pojawiała się zwykle jako skutek leczenia niedoczynności tego gruczołu, ponieważ dzieciom przepisywano takie same dawki leków, jak dorosłym. Dziś jednak to się zmieniło i główną przyczyną nadczynności tarczycy u dzieci jest choroba Gravesa-Basedowa, a więc schorzenie autoimmunologiczne, w którym limfocyty B zajmują się wydzielaniem enzymu, działającego podobnie jak hormon TSH. W związku z tym tarczyca wytwarza więcej hormonów T3 i T4, co oczywiście prowadzi do nieprzyjemnych dla dziecka objawów. U dziecka nadczynność tarczycy jest o tyle groźna, że może zaburzyć rozwój młodego organizmu. Hormony tarczycy są bowiem odpowiedzialne za kształtowanie się i rozwój układu nerwowego, regulują istotne procesy wzrostu i dojrzewania.

Objawy nadczynności tarczycy u dzieci

Choroby tarczycy u dzieci występują bardzo rzadko, a ponieważ dają różnorodne objawy, które w dodatku wcale nie muszą występować jednocześnie, czasem sporo czasu zajmuje odkrycie ich przyczyny, czyli postawienie diagnozy. Z pewnością łatwiej jest wykryć chorobę tarczycy, w tym nadczynność, jeśli cierpi na nią np. matka.

Trzeba zwrócić uwagę, że dzieci (małe - z nastolatkami oczywiście sprawa jest prostsza) zwykle nie potrafią opisać tego, jak się czują. Starsze z kolei mogą przyjmować pewne objawy po prostu za swoje cechy - "ja tak mam" i też o tym nie mówić. Dlatego, żeby postawić prawidłową diagnozę potrzebna będzie spostrzegawczość rodziców oraz wnikliwe pytania lekarza. Rodzice nie zawsze są w stanie zauważyć, że dziecko jest często zmęczone, a już takie objawy jak kołatania serca, czy dreszcze, są wręcz niemożliwe do zaobserwowania. Należy być więc wyczulonym na takie stwierdzenia: "mamo, serce mi bije", "mamo, boli mnie szyja". Co jeszcze powinno zwrócić zwrócić uwagę rodzica?

• nadmierna potliwość, ciepła, wilgotna skóra, dermografizm, wysypki
• zaczerwienione oczy
• wytrzeszcz oczu - objaw, który natychmiast powinien skłonić do wizyty u lekarza
• ciągłe rozbieranie się dziecka (gorąco mi!)
• nadpobudliwość
• drżenie rąk
• lękliwość
• drażliwość
• kłopoty z koncentracją
• biegunki, utrata masy ciała - a przy tym dobry apetyt
• wypadanie włosów
• trudności z zasypianiem, wybudzanie się w nocy
• trudności w chodzeniu po schodach, osłabienie mięśniowe ("bolą mnie nogi")
• przyspieszenie wzrostu
• tachykardia czyli przyspieszone bicie serca (można wyczuć podczas dłuższego przytulenia, np. podczas oglądania filmu)
• u starszych dziewcząt, już miesiączkujących, wydłużenie cykli, skąpe krwawienia
• przyspieszone wystąpienia pierwszej miesiączki, nawet przed 9 r.ż.

Przy bardzo nasilonych objawach wskazana jest hospitalizacja, gdyż mogą one prowadzić do przełomu tarczycowego, który jest stanem zagrożenia życia.

Diagnostyka nadczynności tarczycy

W pierwszej kolejności należy wykonać badanie krwi: poziom hormonu przysadki mózgowej TSH oraz hormonów tarczycy - T3 (trójjodotyronina) i T4 (tyroksyna). Ponadto oznacza się przeciwciała przeciw receptorowi TSH - TRab i przeciwko peroksydazie tarczycowej anty-TPO. Lekarz endokrynolog bada także tarczycę palpacyjnie, bo jej powiększenie już w ten sposób można wykryć, oraz wykonuje USG tarczycy. Jednak zdiagnozowanie nadczynności tarczycy to dopiero początek. Trzeba znaleźć przyczynę wzmożonej pracy gruczołu tarczowego. Walka ze skutkami nadmiernej produkcji hormonów tarczycy może być długa i trudna.

Przyczyny nadczynności tarczycy

• choroba Gravesa-Basedowa - schorzenie o podłożu autoimmunologicznym; we krwi dziecka znajdują się przeciwciała, które stymulują tarczycę do nadmiernej produkcji hormonów; choroba Gravesa-Basedowa u małych dzieci diagnozowana jest rzadko, z wiekiem jednak jej występowanie wzrasta, najczęściej rozpoznaje się ją u nastolatków 
• zespół oporności na hormony tarczycy - charakteryzuje się zarówno objawami typowymi dla nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy; w schorzeniu występuje rozlane wole miąższowe, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia słuchu, zaburzenia w rozwoju układu kostnego
• wole obojętne – wole powiększone w konsekwencji niedoboru jodu (w tym wypadku leczenie może obejmować jedynie podawanie jodku potasu, czasem także w połączeniu z tyroksyną, po kilku miesiącach terapii wole powinno się zmniejszyć, a jeśli nie - trzeba pogłębić diagnostykę i zaplanować dalsze leczenie)
• ostre zapalenie tarczycy, zapalenie ropne - choroba tarczycy o podłożu bakteryjnym, przebiegająca z powiększonym i bolesnym gruczołem, z cechami ogólnego zakażenia, leczeniem jest antybiotykoterapia

Bardzo rzadko występują:

• guzki tarczycy - z reguły jest to guzek pojedynczy, czasem kilka. Każdy powinien być przebadany, aby wykluczyć proces nowotworowy, rozpoznanie takiego guzka jest wskazaniem do podawania L-tyroksyny, która powinna w ciągu 6 miesięcy doprowadzić do zmniejszenia się go o połowę, w przeciwnym razie guzek należy usunąć chirurgicznie
• gruczolak przysadki wydzielający TSH
• guzy złośliwe tarczycy

Leczenie nadczynności tarczycy u dzieci

Wyróżniamy trzy podstawowe metody:

• farmakologiczna - podawanie leków przeciwtarczycowych, jak np. tiamazol, propylotiouracyl, metylotiouracyl. Hamują one produkcję hormonów tarczycy; leczenie jest długotrwałe (do 2 lat) i obarczone dużym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych (uszkodzenie wątroby, szpiku kostnego). W celu spowolnienia pracy serca podaje się propranolol
• jodowanie - podanie jednorazowej dawki promieniotwórczego izotopu jodu (J 131), tzw. radiojodu, co ma spowodować zmniejszenie produkcji hormonów przez tarczycę oraz samego gruczołu (po 8. roku życia)
• operacja - wycięcie większej części tarczycy albo fragmentu z guzkami