COVID-19: objawy, przebieg, leczenie, powikłania, zapobieganie

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

COVID-19 to ostra choroba zakaźna układu oddechowego. Minęło już ponad dwa lata od momentu, gdy WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) ogłosiła pandemię choroby COVID-19 - dokładnie miało to miejsce dnia 11 marca 2020 roku. Po tym czasie wiemy już znacznie więcej na temat tego schorzenia zakaźnego, powstały szczepienia ochronne przeciwko COVID-19, a co więcej, mamy do już do dyspozycji zdecydowanie szerszy wachlarz leczenia. Co aktualnie wiadomo na temat COVID-19? Poniżej dokładna charakterystyka tego nadal ważnego zagadnienia.

Spis treści

1. COVID-19 - przyczyny choroby
2. COVID-19 - mechanizmy choroby
3. COVID-19 - rezerwuar wirusa i drogi przenoszenia SARS-CoV-2
4. COVID-19 - czynniki ryzyka ciężkiego zakażenia
5. COVID-19 - objawy choroby
6. Obraz kliniczny choroby COVID-19 - statystyki
7. COVID-19 - powikłania choroby wywoływanej przez SARS-CoV-2
8. COVID-19 - leczenie objawowe choroby
9. COVID-19 - leczenie przyczynowe choroby

COVID-19 - przyczyny choroby

Za wystąpienie COVID-19 odpowiada wirus, a dokładnie wirus SARS-CoV-2. Tak naprawdę wirus ten jest zdolny do licznych mutacji, które nie tylko zmieniają jego materiał genetyczny, ale również w konsekwencji przyczyniają się do zmiany jego właściwości takich jak zakaźność, obraz kliniczny, jak i ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia.

Zgodnie z przedstawionymi statystykami do marca 2022 roku potwierdzono powyżej 460 milionów zachorowań oraz niemal 6 milionów zgonów z powodu zakażenia SARS-CoV-2.

Obecnie wyróżniamy w medycynie trzy typy wariantów wirusa SARS-CoV-2:

• wariant wzbudzający zainteresowanie - to taki wariant, który posiada pewne markery genetyczne, dzięki którym może na przykład zmieniać swój sposób wnikania do komórek albo też zmieniać skuteczność leczenia stosowanego w chorobie COVID-19,
• wariant wzbudzający obawę - taki wariant ma potwierdzoną większą zakaźność, zdolność do unikania przeciwciał lub też zdolność do wywoływania cięższego przebiegu choroby COVID-19. Wariant wzbudzający obawę moze być też oporny na stosowane powszechnie leczenie. Do tej grupy należy na przykład znany nam wariant alfa, który wykryty był po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii,
• wariant o znacznych konsekwencjach - do tej grupy będą należeć takie warianty, które cechowałyby się udowodnioną znacznie mniejszą skutecznością (wobec nich) dostępnych obecnie środków profilaktycznych, metod diagnostyki, a także leczenia zakażenia COVID-19. Dotychczas na szczęście żaden wariant nie został zakwalifikowany do tej grupy.

COVID-19 - mechanizmy choroby

Zacznijmy od opisania sposobu, w jaki wirus SARS-CoV-2 wnika do komórek organizmu człowieka.

Wirus ten wykorzystuje specjalne receptory, znajdujące się na komórkach - a dokładnie receptory ACE2, czyli receptory konwertazy angiotensyny 2. Wirus łączy się z tymi strukturami za pomocą glikoproteiny - czyli białka S. Białko to tworzy charakterystyczne “kolce” otoczki tego koronawirusa.

Choć wirus najczęściej infekuje komórki układu oddechowego, to może wnikać również do komórek:

• nabłonka jelit,
• komórek serca (kardiomiocytów),
• nabłonka dróg żółciowych,
• makrofagów,
• a także do komórek nabłonka węchowego i komórek glejowych, wchodzących w skład układu nerwowego.

Najczęściej, pierwszym etapem choroby jest wnikanie wirusa SARS-CoV-2 do komórek nabłonka błony śluzowej jamy nosowej. W miejscu wniknięcia dochodzi do namnażania się wirusa. Mimo, że na etapie tym objawy kliniczne jeszcze nie są obecne, to taki pacjent może już być zakaźny dla innych osób. Po około kilku-kilkunastu dniach dochodzi do rozwoju odpowiedzi immunologicznej i pojawiają się typowe objawy choroby.

Jeżeli wirus nie zostanie zneutralizowany przez układ odpornościowy na tym etapie, to może dojść do zajęcia płuc oraz wystąpienia powikłań choroby. Zakażenie komórek płucnych wiąże się z wydzielaniem przez nie licznych cytokin zapalnych (na przykład interleukin (w skrócie IL) - zaliczamy tutaj między innymi IL-1, IL-6), pod ich wpływem dochodzi do napływania komórek układu immunologicznego, między innymi limfocytów T pomocniczych i cytotoksycznych, co wiąże się z rozwojem stanu zapalnego, w konsekwencji czego dochodzi do uszkodzenia pęcherzyków płucnych i rozwoju ostrej niewydolności oddechowej.

COVID-19 - rezerwuar wirusa i drogi przenoszenia SARS-CoV-2

Prawdopodobnie SARS-CoV-2 powodujący zakażenia u ludzi wywodzi się od wirusa powodującego zakażenie u zwierząt - a dokładnie nietoperzy. Aktualnie najważniejszym rezerwuarem wirusa są ludzie.

Zauważono jednak, że możliwa jest transmisja między niektórymi gatunkami zwierząt, a także między niektórymi gatunkami zwierząt, a ludźmi (między innymi pomiędzy ludźmi, a norkami, a także pomiędzy ludźmi, a psami, kotowatymi i małpami).

Wirus przenosi się pomiędzy ludźmi przede wszystkim drogą kropelkową i drogą kontaktową. Zakażeniu sprzyja przebywanie w źle wentylowanych pomieszczeniach. Materiał zakaźny stanowi głównie wydzielina z dróg oddechowych, ale wirus można znaleźć również w kale, moczu, łzach oraz w nasieniu.

Okres wylęgania choroby, a więc czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów wynosi 2–14 dni (średnio jest to 6 dni), w większości przypadków czas ten zamyka się do 12 dni, a najdłuższy odnotowany w doniesieniach naukowych czas wylęgania zakażenia SARS-CoV-2 wynosił 17 dni.

COVID-19 - czynniki ryzyka ciężkiego zakażenia

Do czynników, które mogą zwiększać ryzyko ciężkiego przebiegu należy:

• starszy wiek, przede wszystkim wiek powyżej 65 lat,
• choroby przewlekłe takie, jak cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma, choroba niedokrwienna serca, kardiomiopatie, przewlekła choroba nerek, nowotwory złośliwe, zaburzenia rytmu serca,
• otyłość (czyli BMI > 30),
• niedobory odporności, w tym zakażenie wirusem HIV, czy okres po przeszczepie narządu, przyjmowanie leków immunosupresyjnych, przewlekłe przyjmowanie sterydów,
• palenie tytoniu,
• ciąża - warto mieć świadomość, że przebieg choroby COVID-19 w tym stanie może być istotnie cięższy. COVID-19 w ciąży zwiększa ryzyko nie tylko powikłań u kobiety ciężarnej, ale jest także zagrożeniem dla rozwijającego się płodu.

COVID-19 - objawy choroby

Obraz kliniczny choroby COVID-19 może być bardzo różnorodny. Najłagodniejszą postacią jest oczywiście postać bezobjawowa. Najświeższe dane pokazują, że przebieg ten dotyczy około 30% zakażonych SARS-CoV-2, jednak dane to są bardzo rozbieżne.

Kolejną postacią choroby, o której należy wspomnieć jest postać objawowa, jednak bez zapalenia płuc. W tym przypadku najczęściej spotykamy się z takimi objawami klinicznymi jak:

• gorączka,
• ból gardła,
• ból głowy,
• zaburzenia węchu i zaburzenia smaku,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• biegunka,
• zapalenie spojówek,
• zmiany skórne, osutki skórne,
• ospałość,
• nudności lub wymioty.

Kolejne postaci to postać z zapaleniem płuc o łagodnym przebiegu oraz postać z zapaleniem płuc o ciężkim przebiegu - kiedy to mamy do czynienia ze spadkiem saturacji (<90%), a także zwiększoną częstością oddechów > 30 oddechów na minutę. W najcięższych przypadkach choroba COVID-19 może być powikłana zespołem ciężkiej niewydolności oddechowej oraz sepsą i wstrząsem septycznym.

Jeżeli chodzi o zmiany skórne to mogą one przypominać pokrzywkę (bąble pokrzywkowe), ale mogą też wystąpić osutki grudkowo-plamiste, jak i krostkowe, zmianom skórnym może towarzyszyć świąd.

Czasami zdarza się tak, że zmiany skórne (podobnie, jak zaburzenia węchu i smaku) są jedynym objawem choroby COVID-19.

Obraz kliniczny choroby COVID-19 - statystyki

Jak pokazują dane medyczne, najczęstszy jest przebieg łagodny tej choroby - dotyczy on około 80% pacjentów. U około 15% chorych mamy do czynienia z ciężką postacią choroby COVID-19, której towarzyszy duszność i hipoksja.

Natomiast u około 5% objawowych pacjentów spotykamy się niestety z rozwojem ostrej niewydolności oddechowej, a także wstrząsu i w konsekwencji niewydolności wielonarządowej.

Może w tych przypadkach dojść także do ostrej niewydolności nerek oraz zapalenia mięśnia sercowego. U pacjentów z ciężkim, krytycznym przebiegiem choroby COVID-19 śmiertelność sięga nawet 50%.

COVID-19 - powikłania choroby wywoływanej przez SARS-CoV-2

Niestety, choroba COVID-19 może wiązać się z wystąpieniem pewnych, czasami bardzo groźnych powikłań. Należą do nich między innymi:

• powikłania zakrzepowo-zatorowe - zakażenie wirusem SARS-CoV-2 zwiększa ryzyko zakrzepicy żył głębokich, jak i pojawienia się zakrzepu w naczyniach żylnych płuc (zatorowość płucna),
• powikłania związane z układem sercowo-naczyniowym - należy tutaj wymienić zapalenie mięśnia sercowego i dużych naczyń, zaostrzenie niewydolności serca, niedokrwienie mięśnia sercowego i zawał mięśnia sercowego, pojawienie się zaburzeń rytmu serca,
• powikłania nefrologiczne - do których należy ostra niewydolność nerek,
• powikłania neurologiczne - w tym zaburzenia węchu i smaku, bóle głowy, migreny, a nawet udar mózgu (m.in. na skutek powikłań zakrzepowo-zatorowych),
• tak zwana mgła mózgowa - objawiająca się przede wszystkim zaburzeniami koncentracji, zaburzeniami pamięci, a także dezorientacją, czyli nieodpowiednie zorientowanie co do czasu i zdarzeń, które dzieją się dookoła. Tego rodzaju objawy mogą się utrzymywać nawet do kilku miesięcy.

COVID-19 - leczenie objawowe choroby

W leczeniu objawowym choroby COVID-19 wykorzystuje się przede wszystkim:

• tlenoterapia - stosuje się ją u pacjentów z niewydolnością oddechową, gdy saturacja spada poniżej 90%. Początkowo, w łagodniejszym przebiegu choroby wykorzystuje się tlenoterapię bierną, zaś przy pogorszeniu stanu pacjenta konieczne może być podłączenie chorego pod respirator,
• leczenie przeciwzakrzepowe - u pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19 powinno stosować się profilaktykę przeciwzakrzepową (np. z wykorzystaniem heparyny drobnocząsteczkowej). U pacjentów niehospitalizowanych, profilaktykę taką powinno się wprowadzić, gdy obecne są czynniki ryzyka zakrzepicy żył głębokich lub zatoru płucnego,
• antybiotykoterapia - stosowana jest tylko w przypadku podejrzenia nadkażenia bakteryjnego (COVID-19 sam w sobie jest chorobą wirusową, której nie powinno leczyć się z wykorzystaniem antybiotyków),
• ułożenie chorego w pozycji na brzuchu - jest to wskazane u pacjentów wentylowanych mechanicznie (z parametrami PaO2/FiO2 < 200 mmHg).

COVID-19 - leczenie przyczynowe choroby

Cały czas trwają duże, wieloośrodkowe badania kliniczne, mające na celu opracowanie skutecznego leku, który będzie można zastosować w zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Jednak mamy już do dyspozycji pewne preparaty. Mowa tutaj przede wszystkim o leku molnupirawir - jest on dopuszczony do stosowania u osób dorosłych, u których potwierdzono zakażenie.

Aktualnie, aby pacjent został zakwalifikowany do leczenie tym preparatem musi cechować się pewnymi czynnikami ryzyka, które zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu choroby (są to np. pacjenci chorujący na cukrzycę, z chorobami układu sercowo naczyniowego, osoby starsze). Co niezwykle ważne, leczenie molnupirawirem powinno się rozpocząć jak najwcześniej, maksymalnie do 5 dni od wystąpienia pierwszych objawów choroby. Lek ten stosuje się u pacjentów, którzy nie wymagają tlenoterapii.

Kolejnym lekiem zarejestrowanym do leczenia zakażenia SARS-CoV-2 jest remdesiwir. Można go stosować u młodzieży od 12 roku życia oraz u osób dorosłych. Preparat ten powinien znaleźć zastosowanie u pacjentów z towarzyszącym zapaleniem płuc, którzy wymagają tlenoterapii oraz u pacjentów niewymagających tlenoterapii, ale z czynnikami ryzyka ciężkiej postaci choroby COVID-19.

W leczeniu COVID-19 swoje miejsce mają również ludzkie rekombinowane przeciwciała monoklonalne (na przykład bamlaniwimab, sotrowimab, czy regdanwimab), które to skierowane są przeciwko poszczególnym składowym białka S. Leki te powinny być stosowane u pacjentów z COVID-19, którzy nie wymagają hospitalizacji, ale mają czynniki zwiększające ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia.

Inne preparaty, znajdujące zastosowanie w leczeniu tego schorzenia wirusowego to inhibitory kinaz (np. barycytynib, czy tofacytynib). Badania naukowe donoszą, że zastosowanie baricytynibu w połączeniu z remdesiwirem (w porównaniu ze stosowaniem remdesiwiru w monoterapii) skróciło czas choroby w grupie pacjentów, będących w szpitalu.

Podsumowując, obecnie wiemy znacznie więcej o chorobie COVID-19, niż rok, czy dwa lata temu. Leczenie tego schorzenia jest ciągle dopracowywane i coraz skuteczniejsze. Należy podkreślić, że mamy dostępne skuteczne szczepionki przeciwko chorobie COVID-19, które istotnie zmniejszają śmiertelność chorych oraz ograniczają ryzyko ciężkiego przebiegu choroby. Wiedza na temat COVID-19 będzie się z pewnością zwiększać wraz z upływem kolejnych miesięcy.

lek. Katarzyna Banaszczyk