Astma a COVID-19. Wytyczne i zalecenia dla chorych na astmę

Chorzy na astmę i inne przewlekłe choroby układu oddechowego mogą być narażeni na cięższy przebieg COVID-19, zwłaszcza, jeżeli nie wiedzą o swojej chorobie lub astma nie jest dobrze kontrolowana. W ich oskrzelach toczy się bowiem stan zapalny, w efekcie którego błona śluzowa nie stanowi wystarczającej bariery ochronnej dla wirusów. Co grozi astmatykowi zakażonemu koronawirusem? Czy chorzy na astmę ciężej przechodzą Covid-19 i czy powinni w jakikolwiek sposób modyfikować leczenie?

Czy chorzy na astmę ciężej chorują na COVID-19? Na to pytanie póki co nie ma jasnej odpowiedzi: nie ma bowiem jednoznacznych danych, które sugerowałyby większą podatność chorych na astmę na zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2 lub cięższy przebieg COVID-19.

Tym niemniej z informacji, jakimi dysponuje CDC (amerykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób) wynika, że osoby z astmą o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego mogą być bardziej narażone na zachorowanie na COVID-19. Podobne informacje można znaleźć na stronie Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP. 

W Polsce na astmę choruje około 4 mln osób, a połowa z nich nie wie o tym, że jest chora. Tymczasem choroba ta daje charakterystyczne objawy o różnym stopniu nasilenia: kaszel, świszczący oddech, duszności, uczucie ucisku w klatce piersiowej.

W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej oskrzeli, co ma związek ze stanem zapalnym, do którego dochodzi m.in. na skutek działania alergenów. Uszkodzona błona śluzowa nie stanowi wystarczającej bariery dla patogenów, ryzyko rozwoju COVID-19 zwiększa dodatkowo wysoki poziom eozynofilów obecnych w płucach osób chorych na astmę.

Spis treści

1. Astma a COVID-19 - ogólne zalecenia dla astmatyków
2. Astma a COVID-19 - stosowanie środków do dezynfekcji
3. Astma a COVID-19 - czy można stosować sterydy?
4. Astma a COVID-19 - leczenie biologiczne
5. Astma a COVID-19 - postępowanie w razie podejrzenia COVID-19
6. Astma a powrót do zdrowia po COVID-19

Astma a COVID-19 - ogólne zalecenia dla astmatyków

Ogólne zalecenia dla osób chorych na astmę oraz opiekujących się nimi lekarzy zawarte są w dokumencie określonym jako Stanowisko grupy ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w sprawie postępowania u chorych na astmę i choroby alergiczne w okresie pandemii SARS-CoV-2 (aktualizacja 01.06.2020). Z zaleceń tych wynika, że chorzy na astmę powinni m.in. przestrzegać ogólnych  zasad zapobiegania infekcji wirusowej:

• ograniczyć kontakty społeczne
• zachować dystans do innych osób
• systematycznie myć ręce
• nosić maseczkę.

Astma a COVID-19 - stosowanie środków do dezynfekcji

Czy osoby z astmą mogą bezpiecznie stosować środki do dezynfekcji? CDC zaleca, by astmatycy stosowali je ostrożnie, zawarte w nich substancje mogą bowiem zaostrzać objawy choroby.

W razie konieczności zdezynfekowania dużych powierzchni astmatyk powinien przebywać w innym pomieszczeniu. Z zaleceń CDC wynika, że bezpieczniej jest ograniczyć stosowanie środków chemicznych mogących wywoływać atak astmy, zwłaszcza preparatów zawierających podchloryn sodu lub chlorek benzalkoniowy czy inne czwartorzędowe związki amoniowe.

Astma a COVID-19 - czy można stosować sterydy?

Wiele emocji wzbudza kwestia stosowanie wziewnych glikokortykosteroidów. Część lekarzy zaleca wręcz rezygnację z ich stosowania, zwłaszcza u astmatyków chorych na COVID-19. Zalecenia ekspertów są jednak jasne: leki te stanowią podstawę przewlekłego leczenia astmy oskrzelowej i  powinny być stosowane zarówno u niezakażonych koronawirusem, jak i zakażonych pacjentów z astmą zgodnie z obowiązującymi standardami leczenia.

Nie ma bowiem danych mogących świadczyć o tym, że wziewne glikokortykosteroidy mogą zwiększać podatność na zakażenie koronawirusem lub wpływać na przebieg infekcji u astmatyków chorych na COVID-19. Nie ma również dowodów, które sugerowałyby konieczność rezygnacji z glikokortykosteroidów wziewnych u osób, które są już nimi leczone.

Jak czytamy w dokumencie opisującym Stanowisko grupy ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w sprawie postępowania u chorych na astmę i choroby alergiczne w okresie pandemii SARS-CoV-2, jest dokładnie odwrotnie. Dotychczasowe doświadczenia związane z innymi infekcjami wirusowymi potwierdzają, że dobra kontrola astmy, wynikająca ze skutecznego leczenia za pomocą wziewnych glikokortykosteroidów zmniejsza ryzyko zaostrzeń astmy.

Zmiana dawki czy odstawienie leków może, zdaniem ekspertów, skutkować utratą kontroli astmy i potencjalnie zwiększeniem podatności na infekcję SARS-CoV-2, może również na tyle zaostrzyć stan chorego, że konieczne będzie leczenie szpitalne. Zła kontrola astmy wynikająca z odstawienia leków lub zmniejszenia ich dawki może również zwiększyć napady kaszlu, co w przypadku bezobjawowego zakażenia koronawirusem może zwiększyć ryzyko zakażenia osób postronnych.

Zgodnie z najnowszymi ustaleniami podawanie sterydów wziewnych chroni przed cięższym przebiegiem COVID-19. Zarówno eksperci Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, jak i Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc podkreślają, że właściwe leczenie astmy oskrzelowej nie tylko chroni pacjentów przed ryzykiem cięższego przebiegu COVID-19, ale być może również przed ryzykiem zakażenia koronawirusem.

Na ciężki przebieg COVID-19 narażeni są natomiast ci pacjenci, którzy o astmie nie wiedzą, nie mają jej bowiem zdiagnozowanej - w ich przypadku istnieje również ryzyko szybszego zakażenia się koronawirusem. 

Póki co nie ma natomiast jednoznacznego stanowiska co do podawania systemowych glikokortykosteroidów astmatykom chorym na COVID-19 w trakcie zaostrzenia astmy. WHO oraz CDC zalecają unikanie doustnych glikokortykosteroidów, jednak polscy eksperci wskazują, że istnieją również badania potwierdzające ich korzystne działanie na przebieg COVID-19 u osób hospitalizowanych.

Ze stanowiska polskich ekspertów wynika, że u astmatyków bez infekcji COVID-19 można stosować doustne glikokortykosteroidy, natomiast w przypadku zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 o ich stosowaniu decyduje lekarz prowadzący.

Astma a COVID-19 - leczenie biologiczne

Czy u osób chorych na astmę i COVID-19 można stosować leczenie biologiczne? Stanowisko polskich ekspertów jest jasne: nie ma danych sugerujących, że przeciwciała anty-IgE i leki neutralizujące IL-5, dostępne w programach lekowych NFZ, mogą zwiększać podatność na zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2 lub wpływać na przebieg COVID-19.

Ich stosowanie zalecają również wytyczne GINA (Światowa Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy), we wszystkich ciężkich przypadkach, gdy podstawowe leczenie nie przynosi rezultatów.  

Jak wyjaśnia dr n. med. Aleksandra Kucharczyk z Kliniki Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie: - Z wielką przykrością muszę stwierdzić, że to nie był dobry rok. Pacjentom trudniej jest dostać się do lekarzy, znaczniej mniejsza liczba chorych została włączona do leczenia biologicznego. Pojawiło się natomiast znaczne ułatwienie w postaci możliwości stosowania terapii w domu pacjenta.

Wcześniej, każda dawka leku musiała zostać podana w ośrodku, teraz możemy go wydawać pacjentowi do domu. To znaczne ułatwienie dla wszystkich, niestety, wciąż nie przekłada się na wzrost liczby osób objętych terapią biologiczną. Pacjenci zostali w domu, lekarze przepisują sterydy systemowe, a część ośrodków nie przyjmuje chorych z astmą ciężką. - mówi.

Astma a COVID-19 - postępowanie w razie podejrzenia COVID-19

Objawy zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2, takie jak kaszel, duszności, katar i uczucie zatkania nosa, a także zaburzenia węchu i ból głowy mogą przypominać objawy zaostrzenia astmy. Nie należy ich jednak bagatelizować.

Jeśli chorujesz na astmę i masz objawy mogące wskazywać na COVID-19, skontaktuj się ze swoim lekarzem POZ, który zleci test na COVID-19. Jeżeli twój lekarz POZ akurat nie ma dyżuru, przychodnia skieruje cię do innego lekarza, który również może wystawić takie zlecenie, może to zrobić także lekarz w ramach nocnej lub świątecznej opieki zdrowotnej. 

Astma a powrót do zdrowia po COVID-19

Pacjenci - nie tylko ci chorujący na astmę - którzy z powodu COVID-19 i związanego z nim zapalenia płuc musieli być leczeni w szpitalu, po jego opuszczeniu często mają uszkodzony miąższ płucny (pod postacią zwłóknień i zagęszczeń miąższowych). Osłabia to wydolność płuc i ich sprawność wentylacyjną.

Dlatego astmatycy, którzy chorowali na COVID-19 (również, jeżeli chorowali w domu) powinni korzystać z rehabilitacji oddechowej. Ćwiczenia pomogą zwiększyć wydolność płuc, zmniejszyć duszność i poprawią ogólny stan chorego. Ćwiczenia te należy wykonywać co najmniej przez kilka tygodni, minimum 3 razy w tygodniu (a jeszcze lepiej - codziennie), przez 30–60 minut.

Zgodnie z zaleceniami pacjenci z niewydolnością oddechową w trakcie domowej terapii tlenowej powinni ćwiczyć z tlenem (wąsy tlenowe) z butli lub koncentratora tlenu. Z kolei osoby, które korzystają z pulsoksymetru powinny mierzyć wysycenie krwi tlenem.

Katarzyna Hubicz