Rzucawka - na skutek czego może wystąpić? Czym jest rzucawka, a czym stan przedrzucawkowy?

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Rzucawka i stan przedrzucawkowy to zespoły objawów, które mogą pojawić się w ciąży. Są to poważne zaburzenia, które wymagają hospitalizacji ciężarnej i odpowiedniego leczenia. Czym jest rzucawka, a czym stan przedrzucawkowy? Jak wygląda leczenie rzucawki i jakie mogą być jej konsekwencje dla matki i dziecka?

Spis treści

1. Stan przedrzucawkowy - co to jest?
2. Rzucawka - co to za zjawisko?
3. Rzucawka - objawy kliniczne, które świadczą o ryzyku rzucawki
4. Rzucawka - rozpoznanie
5. Rzucawka - postępowanie
6. Rzucawka - zakończenie ciąży
7. Rzucawka - powikłania
8. Rzucawka, a zespól HELLP
9. Rzucawka - różnicowanie rzucawki z innymi chorobami
10. Rzucawka a ryzyko powikłań w kolejnych ciążach

Rzucawka jest następstwem stanu przedrzucawkowego, występującego u kobiet ciężarnych. Rzucawka jest najcięższą postacią zatrucia ciążowego. Przyczyny stanu przedrzucawkowego nadal nie zostały do końca poznane, jednak uważa się, że zjawiska te wynikają z nieprawidłowości śródbłonka naczyniowego oraz uogólnionego skurczu naczyń krwionośnych. 

Stan przedrzucawkowy - co to jest?

Stan przedrzucawkowy to zespół objawów, nazywany również preeklampsją, występujący u kobiet po 20. tygodniu ciąży. Aby rozpoznać stan przedrzucawkowy, musimy stwierdzić obecność nadciśnienia tętniczego, czyli podwyższonych jego wartości (powyżej 140/90 mm Hg, co ważne - pomiar powinien być wykonany dwukrotnie). Co więcej, do rozpoznania potrzebne jest również stwierdzenie jednego z poniższych kryteriów:

• obecność białkomoczu znamiennego - jest to obecność białka w moczu w ilości powyżej 300 mg na dobę,
• ból głowy,
• zaburzenia widzenia,
• spadek liczy płytek we krwi poniżej 100 tysięcy - co widoczne będzie w morfologii krwi obwodowej,
• ból w nadbrzuszu,
• stwierdzenie obrzęku płuc,
• wzrost poziomu enzymów wątrobowych we krwi - mowa tutaj o markerach takich, jak Alat i Aspat, konieczne jest stwierdzenie wartości 2-krotnie przekraczających normę,
• wzrost stężenia kreatyniny (co świadczy o nieprawidłowej pracy nerek).

Stan przedrzucawkowy może przejść w rzucawkę, czyli poważniejszy stan, który zagraża życiu dziecka i matki. Jednak należy zdawać sobie sprawę, że nawet u 40% pacjentek z rzucawką, nie występował uprzednio stan przedrzucawkowy.

Rzucawka - co to za zjawisko?

Mianem rzucawki określamy wystąpienie u kobiety ciężarnej drgawek połączonych z utratą przytomności. Rzucawka to najważniejsza przyczyna zgonu ciężarnych, jak i częsta przyczyna zgonów płodów i noworodków.

Taki napad rzucawki w wielu przypadkach poprzedzony jest nagłym wzrostem ciśnienia tętniczego, jednak należy mieć świadomość, że stan ten tylko w około połowie przypadków skojarzony jest z ciężkim nadciśnieniem tętniczym w ciąży. Rzucawka częściej dotyka ciężarnych kobiet poniżej 18. roku życia, jak i powyżej 35. roku życia.

Rzucawka - objawy kliniczne, które świadczą o ryzyku rzucawki

Warto wymienić w tym miejscu objawy, które mogą świadczyć o możliwości wystąpienia rzucawki. Należy do nich przede wszystkim:

• ból głowy,
• zawroty głowy,
• zaburzenia świadomości,
• bóle w nadbrzuszu,
• zaburzenia widzenia takie, jak podwójne widzenie, mroczki przed oczami,
• niepokój,
• pobudzenie,
• nagły, znaczny wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

Podczas monitorowania płodu można zauważyć epizody bradykardii (podczas drgawek ciężarnej), czyli nieprawidłowe zwolnienie częstości pracy serca płodu poniżej 110 uderzeń na minutę.

Rzucawka - rozpoznanie

Podstawą rozpoznania tego stanu klinicznego są przede wszystkim objawy, występujące u ciężarnej. Należy mieć świadomość, że w rzadkich przypadkach rzucawka może wystąpić w czasie połogu (czyli w czasie sześciu tygodni po porodzie) oraz przed ukończenie 20. tygodnia ciąży.

Pomocnym badaniem, które wykonują ginekolodzy-położnicy jest ocena przepływu w tętnicy macicznej - w przypadku rzucawki dochodzi do wzrostu oporu w tej tętnicy.

Rzucawka - postępowanie

Rzucawka, będąc stan zagrożenia życia, wymaga natychmiastowej interwencji i odpowiedniego leczenia. Przy wystąpieniu drgawek zastosowanie znajduje podanie:

• siarczanu magnezu - podaje się go dożylnie, w dawce 4-6 gramów. Stosuje się go również celem zapobiegania wystąpienia ponownego napadu drgawkowego. Magnez powinno się również podawać po ukończeniu ciąży, ponieważ rzucawka może również wystąpić w okresie poporodowym,
• tlenu przez maskę - co chroni przed niedotlenieniem,
• dwuwęglanów - stosuje się je celem leczenia kwasicy, ich podanie należy uzależnić od wyników gazometrii,
• leki obniżające ciśnienie tętnicze - zalecany jest labetalol, który podaje się dożylnie. Ciśnienie tętnicze powinno się utrzymywać na poziomie 140–160/90–110 mm Hg.

Rzucawka - zakończenie ciąży

Jedynym leczeniem przyczynowym rzucawki jest ukończenie ciąży. Dla ciąż < 32. tygodnia zaleca się rozwiązanie ciąży przez cięcie cesarskie, które powinno się rozpocząć po około 15–20 minutach od ustąpienia drgawek. Uważa się, że w tej sytuacji ciążę powinno kończyć się z wyboru przez cięcie cesarskie.

Rzucawka - powikłania

Rzucawka to stan kliniczny, który może wiązać się z wystąpieniem poważnych powikłań, do których należy:

• niedotlenienie ośrodkowego układu mózgowego (mamy tu na myśli przede wszystkim mózg), co prowadzi do trwałych jego uszkodzeń i zaburzeń neurologicznych,
• odklejenie łożyska - objawia się głównie wzmożonym napięciem macicy, bólem brzucha, a także krwawieniem z pochwy, jest to wskazanie do natychmiastowego ukończenia ciąży drogą cięcia cesarskiego. Odklejenie łożyska może prowadzić do niedotlenienia wewnątrzmacicznego płodu,
• zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (nazywany w skrócie DIC) - jest to stan, którego istotą jest powstawanie w naczyniach niewielkich zakrzepów, na skutek aktywacji procesów krzepnięcia. DIC może wikłać nie tylko rzucawkę, ale również uogólnione zakażenia organizmu, czy urazy i zabiegi chirurgiczne,
• ostra niewydolność nerek,
• obrzęk i zapalenie płuc,
• przejściowa utrata wzroku,
• nagle zatrzymanie krążenia,
• zgon płodu,
• wcześniactwo.

Rzucawka, a zespól HELLP

Zespół HELLP to występuje nawet u 20% kobiet z rzucawką. W jego przebiegu mamy do czynienia z:

• niedokrwistością hemolityczną - czyli szybszym, niż w warunkach prawidłowych rozpadem krwinek, prowadzącym do anemii,
• podwyższonym poziomem enzymów wątrobowych (Aspat, Alat),
• obniżonym poziomem płytek krwi, czyli małopłytkowością,
• bólem w nadbrzuszu,
• nudnościami i wymiotami, a także pogorszonym samopoczuciem.

Zespół HELLP istotnie często powikłany jest ostrą niewydolnością nerek oraz wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym, co sprawia, że stan ten jest wskazaniem do szybkiego ukończenia ciąży.

Rzucawka - różnicowanie rzucawki z innymi chorobami

Objawy rzucawki mogą również być elementem obrazu klinicznego innych schorzeń. Choroby, z którymi warto zróżnicować rzucawkę to przede wszystkim:

• padaczka - na to rozpoznanie może nas naprowadzić obecność napadów padaczkowych w wywiadzie u kobiety ciężarnej,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przy podejrzeniu neuroinfekcji konieczne jest wykonanie badania płynu mózgowo-rdzeniowego,
• zatrucia, w tym substancjami psychoaktywnymi - konieczne bywa wykonanie testów toksykologicznych,
• zaburzenia metaboliczne, czyli na przykład mocznica, będąca elementem przewlekłej niewydolności nerek, ale również hipoglikemia, czy nieprawidłowo niskie stężenie glukozy we krwi - w tym przypadku warto oznaczyć poziom kreatyniny i stężenie glukozy we krwi,
• ropień mózgu lub guz mózgu - z wyboru wykonuje się rezonans magnetyczny ośrodkowego układu nerwowego.

Rzucawka a ryzyko powikłań w kolejnych ciążach

Jak pokazują doniesienia naukowe, wystąpienie rzucawki wpływa również na częstość pewnych zdarzeń w kolejnych ciążach. Chodzi przede wszystkim o zwiększone ryzyko wystąpienia:

• odklejenia łożyska,
• porodu przedwczesnego - czyli porodu przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży,
• IUGR - czyli wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania płodu,
• zgonu płodu.

Ryzyko nawrotu rzucawki w kolejnych ciążach opisywane jest jako dwuprocentowe. Co ważne, rzucawka zwiększa także ryzyko wystąpienia u kobiety nadciśnienia tętniczego.

Podsumowując, rzucawka to groźny stan, który jest poważnym zagrożeniem dla matki, jak i jej dziecka. Śmiertelność ciężarnych w tym przypadku wynosi około 14%, w zależności od danej populacji.

W przypadku pojawienia się wyżej opisywanych objawów rzucawki, należy jak najszybciej udać się na izbę ginekologiczno-położniczą, gdzie specjaliści potwierdzą lub wykluczą obecność tego stanu klinicznego i zdecydują o dalszym postępowaniu.

lek. Katarzyna Banaszczyk