Narcyzm (osobowość narcystyczna): jak sobie z nią radzić i jakie są przyczyny narcyzmu?

Narcyzm (osobowość narcystyczna) wyróżnia się przeświadczeniem o własnej wyjątkowości i posiadaniu ogromnych możliwości w połączeniu z brakiem empatii i aroganckim podejściem do innych ludzi. Pacjenci, którzy zmagają się z narcyzmem, doświadczają również i innych problemów – m.in. bardzo łatwo jest ich urazić, przez co mogą oni drastycznie kończyć różne swoje znajomości z innymi ludźmi. Osobowość narcystyczna to poważny problem – jakie są jego przyczyny, jak sobie z nim radzić i czy jest możliwe leczenie narcyzmu?

Spis treści

1. Narcyzm - charakterystyka
2. Narcyzm: przyczyny
3. Narcyzm - objawy
4. Osobowość narcystyczna: rozpoznawanie
5. Narcyzm - jak sobie z nim radzić?
6. Czy leczenie narcyzmu jest skuteczne?

Narcyzm - charakterystyka

Narcyzm (osobowość narcystyczna), podobnie jak inne rodzaje zaburzeń osobowości, stanowi trudny problem diagnostyczny. Związane z nimi bywa bowiem chociażby to, że czasami ciężko jest odróżnić, czy np. występowanie u danego człowieka teatralnych zachowań stanowi po prostu jego cechę charakteru, czy też może jest to jednak związane z tym, że osoba taka boryka się z histrionicznym zaburzeniem osobowości. Pewne zaburzenia osobowości rozpoznać jest łatwiej, inne trudniej – z pierwszą z wymienionych sytuacji mamy do czynienia w przypadku dość charakterystycznego problemu, którym jest właśnie osobowość narcystyczna.

Narcyzm jest pojęciem stosunkowo dobrze znanym, skąd jednak wziął się ten termin? Otóż wywodzi się on z mitologii greckiej i jednego z jej bohaterów - Narcyza właśnie. Bohater ten zakochał się w człowieku, którego to widział w tafli jeziora. Narcyz początkowo nie zdawał sobie sprawy, że żywi uczucia do swojego własnego odbicia. Kiedy sobie to uświadomił… umarł z żalu związanego z tym, że zakochał się on w kimś, kto poza widzianym przez niego odbiciem nie istnieje.

To właśnie od wspomnianego wyżej mitu wziął się termin osobowość narcystyczna. Tego rodzaju zaburzenia osobowości typowo mają początek w wieku dorastania (należy jednak podkreślić to, że pewne cechy narcyzmu mogą przejściowo pojawiać się u nastolatków, a później – całkowicie samoistnie – zanikać). Dokładna częstość występowania osobowości narcystycznej nie jest znana, według dostępnych statystyk szacowane jest, że tego rodzajem zaburzeniami osobowości obarczonych jest od 0,5 do 1% ludzkości.

Narcyzm: przyczyny

Przyczyn występowania narcyzmu nie udało się do dziś jednoznacznie określić. Obecnie najpopularniejsza jest teoria, według której wpływ na rozwój tego problemu ma łączne działanie takich czynników, jak obciążenia genetyczne, problemy związane z procesem wychowawczym, a także różne czynniki środowiskowe.

O udziale genów w rozwoju narcystycznych zaburzeń osobowości przekonać może to, że osoby, w których rodzinach ktoś borykał się z tym problemem, same znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia osobowości narcystycznej.

Jeżeli chodzi o wpływ wychowania na ryzyku wystąpienia u człowieka osobowości narcystycznej, to tutaj zależność zdecydowanie jest bardziej skomplikowana. Otóż sprzyjać wystąpieniu narcystycznych zaburzeń osobowości mogą zasadniczo zachowania rodziców, które zaliczyć można do dwóch, całkowicie odmiennych od siebie, biegunów.

Problem występuje bowiem ze zwiększoną częstością u dzieci, których rodzice są nieczuli i nie poświęcają potomkowi wystarczającej ilości uwagi.

Osobowości narcystycznej sprzyjają jednak również i nadmierne kontrolowanie dziecka oraz przesadne skupianie na nim uwagi. Problem może także pojawiać się ze zwiększoną częstością u tych dzieci, których rodzice wyjątkowo zachwycają się jakimiś ich talentami (np. zdolnością do śpiewu).

Jeszcze innym zjawiskiem, które może być prezentowane przez rodziców i może sprzyjać rozwojowi osobowości narcystycznej, jest nadmierne krytykowanie dziecka przez jego opiekunów.

Podczas wspominania o tym, co może prowadzić do narcyzmu, wymienione zostały również i czynniki środowiskowe. Do grupy takich problemów zalicza się różne zdarzenia, które mają wyjątkowy negatywny wpływ na ludzką psychikę – mowa tutaj np. o zostaniu ofiarą gwałtu, doświadczeniu jakiegokolwiek innego traumatycznego wydarzenia czy o prześladowaniu ze strony rówieśników.

Narcyzm - objawy

Pacjenci, u których istnieją narcystyczne zaburzenia osobowości – jak się łatwo można domyślić – skoncentrowani są na swoim własnym "ja". Uważają się za ludzi najważniejszych, wyjątkowo utalentowanych i mających specjalne przywileje. Ogólnie już taki krótki opis przedstawia istotę osobowości narcystycznej, u ludzi z tym zaburzeniem występuje jednak jeszcze wiele innych problemów, takich jak:

• poczucie wyższości nad innymi ludźmi (szczególnie w stosunku do osób np. mniej zamożnych czy o gorszej pozycji społecznej);
• wykorzystywanie innych tylko po to, aby osiągać swoje cele;
• brak zdolności do samokrytyki, powiązany z tym, że pacjenci z osobowością narcystyczną bardzo często odczuwają się zranione przez innych ludzi;
• oczekiwanie, że inni ludzie – nawet bezwolnie – będą wypełniać polecenia narcyza;
• problemy z wykazywaniem empatii w stosunku co do innych ludzi;
• trudności z utrzymywaniem relacji międzyludzkich – pacjent z narcystycznym zaburzeniem osobowości może – po nawet bardzo błahym wydarzeniu – odczuwać się na tyle zraniony, aby uznać za zasadne zerwanie wieloletniej nawet przyjaźni;
• zazdrość (często nieuzasadniona) w stosunku do innych ludzi, ich pozycji czy majątku;
• oczekiwanie, że inni ludzie będą wręcz wielbić pacjenta z narcyzmem;
• arogancja i wyniosłość w kontaktach międzyludzkich.

Opisane wyżej cechy osobowości narcystycznej pochodzą z charakterystyki tego problemu widniejącej w amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej DSM.

W innej powszechnie stosowanej klasyfikacji (obowiązującej w Polsce), czyli w ICD-10, narcystyczne zaburzenia osobowości nie są wyodrębnione jako osobny rodzaj zaburzeń osobowości, a znajdują się one w grupie tzw. innych określonych zaburzeń osobowości.

Patrząc na charakterystykę narcyzmu, można dość łatwo wysnuć wniosek, że zaburzenia te w znaczący sposób wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjentów. Podkreślić jednak należy, że pacjenci z osobowości narcystyczną – częściej niż osoby z populacji ogólnej – doświadczają również i innych problemów z zakresu psychiatrii.

Dość często z narcystycznym zaburzeniem osobowości współistnieją np. zaburzenia depresyjne. Innymi problemami, które również często współwystępują z osobowością narcystyczną, są:

• tendencja do nadużywania substancji psychoaktywnych;
• choroba afektywna dwubiegunowa;
• zaburzenia odżywiania;
• cechy innych zaburzeń osobowości (np. osobowości histrionicznej, borderline czy antysocjalnej).

Osobowość narcystyczna: rozpoznawanie

W rozpoznawaniu osobowości narcystycznej wykorzystanie znajduje przede wszystkim stwierdzenie u pacjenta typowych dla tego problemu cech osobowości. W diagnostyce zaburzeń osobowości niebagatelną rolę odgrywają jednak i testy psychologiczne. Istotne jest to, aby dokonane zostało różnicowanie osobowości narcystycznej z innymi rodzajami zaburzeń osobowości – przede wszystkim dotyczy to tych zaburzeń osobowości, które zostały wymienione powyżej.

Przy podejrzeniu, że pacjent boryka się z narcystycznym zaburzeniem osobowości, konieczne jest również wykluczenie tego, że zachowania pacjenta wynikają nie z istnienia u niego zaburzeń osobowości, a tak naprawdę związane są one z całkowicie innymi zaburzeniami psychicznymi. Wykluczyć należy np. zmiany zachowania związane ze stosowaniem substancji psychoaktywnych.

Narcyzm - jak sobie z nim radzić?

W leczeniu osobowości narcystycznej pierwszorzędową rolę odgrywa psychoterapia. Pomóc pacjentom z tym problemem mogą różne rodzaje psychoterapii.

Najczęściej w przypadku tego problemu wykorzystywana jest psychoterapia psychodynamiczna. Korzystne efekty można jednak uzyskać również i na drodze terapii poznawczo-behawioralnej, terapii rodzin czy poprzez psychoterapię grupową.

Jeżeli zaś chodzi o leczenie farmakologiczne, to zasadniczo nie istnieją leki na narcystyczne zaburzenia osobowości. Owszem, czasami pacjentom z osobowością narcystyczną zalecane jest stosowanie jakichś preparatów, jednakże tak się dzieje wtedy, kiedy współistnieją u nich jakieś inne zaburzenia psychiczne – np. u osób z wyjątkowo obniżonym nastrojem zalecane może im być stosowanie preparatów przeciwdepresyjnych.

Czy leczenie narcyzmu jest skuteczne?

Leczenie wszystkich zaburzeń osobowości to zasadniczo ciężkie wyzwanie. Nierzadko ciężko jest osiągnąć zadowalające efekty terapii, jednakże systematyczne korzystanie z leczenia i dobra współpraca z terapeutą mogą w zdecydowanym stopniu poprawić codzienne funkcjonowanie pacjentów.

W przypadku osobowości narcystycznej pojawia się jednak pewien szczególny problem – niewielu pacjentów tak naprawdę ma wrażenie, że potrzebna jest im w ogóle jakaś terapia. Taki stan rzeczy może prowadzić do znacznych trudności związanych z leczeniem narcystycznych zaburzeń osobowości.

Przecież skoro dany człowiek nie odczuwa tego, że jest mu potrzebne leczenie, to dlaczego miałby chcieć z niej korzystać? Tutaj zaznacza się rola bliskich pacjenta z osobowością narcystyczną – wspieranie takiej osoby i zachęcanie jej do skorzystania z pomocy psychoterapeutycznej zdecydowanie może doprowadzić do tego, że pacjent rzeczywiście podejmie się leczenia, które pozwoli funkcjonować lepiej zarówno jemu samemu, jak i jemu wraz z jego otoczeniem.

Czytaj też:

• Osobowość chwiejna emocjonalnie: typy impulsywny i borderline. Przyczyny, objawy, leczenie
• Osobowość anankastyczna: objawy, przyczyny i leczenie
• Metody leczenia zaburzeń osobowości
• Osobowość: od czego zależy? Teorie osobowości