Odpowiednie sąsiedztwo może ochronić przed rozwojem demencji? “Kluczowy czynnik”

Czy to, gdzie mieszkasz, może decydować o tym, jak długo zachowasz sprawny umysł? Najnowsze badania pokazują, że przyjazne, zielone i dobrze skomunikowane sąsiedztwo może spowolnić, a nawet częściowo odwrócić procesy prowadzące do demencji.

• Badanie Sydney Memory and Ageing Study z udziałem 1036 seniorów pokazało, że zielone, dobrze skomunikowane i gęsto zabudowane sąsiedztwa obniżają ryzyko demencji, a wysokie stężenie PM2.5 je zwiększa.
• Dostęp do transportu publicznego, usług, parków i „niebieskich przestrzeni” sprzyja utrzymaniu sprawności poznawczej i może nawet cofać łagodne zaburzenia pamięci.
• Profilaktyka demencji obejmuje zdrowy tryb życia, kontrolę czynników ryzyka i tworzenie środowiska sprzyjającego aktywności fizycznej, społecznej i umysłowej.

Przez prawie 14 lat badacze z Sydney Memory and Ageing Study śledzili losy ponad tysiąca seniorów, analizując wpływ miejsca zamieszkania na zdrowie mózgu. Okazało się, że mieszkańcy zielonych, dobrze zaplanowanych dzielnic z łatwym dostępem do transportu, usług i terenów rekreacyjnych rzadziej doświadczali pogorszenia pamięci, a część z nich wracała do pełnej sprawności poznawczej. Jednocześnie wysokie stężenie pyłów PM2.5 znacząco zwiększało ryzyko rozwoju demencji.

Jak miejsce zamieszkania wpływa na ryzyko demencji?

Naukowcy z Sydney Memory and Ageing Study badali, w jaki sposób otoczenie, w którym żyjemy, może pomagać lub szkodzić naszemu mózgowi. W projekcie wzięło udział 1036 mieszkańców Sydney w wieku od 70 do 90 lat, którzy na początku badań nie zdiagnozowano demencji. 

Uczestnicy byli oceniani co dwa lata za pomocą szczegółowych testów neuropsychologicznych, obejmujących pamięć, uwagę, funkcje językowe, orientację przestrzenną i zdolności rozwiązywania problemów.

Adresy uczestników zostały przetworzone metodą geokodowania, a następnie szczegółowo przeanalizowano warunki środowiskowe w promieniu jednego kilometra od miejsca zamieszkania. Uwzględniono m.in. gęstość zaludnienia, układ ulic, liczbę punktów transportu publicznego, dostępność sklepów i usług, procent terenów zielonych (parki, drzewa) oraz tzw. „niebieskich przestrzeni”, czyli jeziora, rzeki, wybrzeża. Mierzono także poziom zanieczyszczeń powietrza, a mianowicie dwutlenku azotu (NO₂) i pyłów zawieszonych PM2.5.

Środowisko, w którym żyjemy, nie jest tłem zdrowego starzenia się - to kluczowy czynnik. Wspierające sąsiedztwa, które zachęcają do aktywności, redukują stres i oferują lepszą jakość powietrza, wydają się chronić starzejący się mózg

- podkreśliła prof. Ester Cerin, główna autorka badania.

Wyniki były jednoznaczne, okazało się, że mieszkańcy gęsto zabudowanych, zielonych i dobrze skomunikowanych dzielnic rzadziej przechodzili z normalnej sprawności umysłowej do łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych lub demencji. Najsilniej ochronnie działały takie czynniki jak duża ilość drzew, dobra dostępność transportu publicznego i usług oraz bliskość terenów zielonych i wodnych.

Co więcej, osoby z łagodnymi zaburzeniami funkcji poznawczych mieszkające w takich warunkach miały większą szansę powrotu do normalnej kondycji poznawczej. Z kolei wysokie długotrwałe narażenie na pyły PM2.5 znacząco zwiększało ryzyko rozwoju demencji.

To optymistyczne przesłanie. Nawet w późniejszym wieku życie w odpowiednim środowisku może dać drugą szansę na poprawę funkcji poznawczych, a nie tylko opóźnić ich pogorszenie

- dodała dr Annabel Matison współautorka badania.

Jak zapobiegać demencji? Sprawdzone strategie dla zdrowia mózgu

Nie ma jednej metody gwarantującej całkowitą ochronę przed chorobą Alzheimera czy innymi formami demencji, ale eksperci podkreślają, że możemy znacząco obniżyć ryzyko poprzez zdrowy tryb życia i eliminację modyfikowalnych czynników ryzyka. Według badań, nawet 4 na 10 przypadków demencji można by zapobiec, zmieniając nasze codzienne nawyki.

Kluczowe zalecenia obejmują:

• Regularną aktywność fizyczną – co najmniej 150 minut tygodniowo umiarkowanego ruchu, np. szybkiego marszu, jazdy na rowerze, pływania. Aktywność wspiera krążenie mózgowe i zmniejsza ryzyko chorób serca, które są powiązane z demencją.
• Dietę przyjazną mózgowi – ograniczenie tłuszczów nasyconych, soli i cukru, zwiększenie spożycia błonnika, warzyw, owoców, ryb i orzechów.
• Kontrolę wagi i ciśnienia krwi – nadwaga i nadciśnienie to czynniki powiązane z demencją.
• Ograniczenie alkoholu i rzucenie palenia – oba nawyki uszkadzają naczynia krwionośne mózgu.
• Ćwiczenia umysłowe i aktywność społeczna – rozwiązywanie krzyżówek, nauka nowych umiejętności, utrzymywanie kontaktów społecznych pomaga utrzymać rezerwy poznawcze.
• Ochronę słuchu i wzroku – nieleczona utrata słuchu i wzroku zwiększa ryzyko demencji, a ich korygowanie niweluje ten efekt.
• Zarządzanie zdrowiem psychicznym – leczenie depresji i zapobieganie izolacji społecznej ma znaczenie dla zdrowia mózgu.

Z kolei wspomniane i opisane badania środowiskowe dodają do tej listy nowe elementy takie jak wybór lub tworzenie otoczenia sprzyjającego ruchowi, kontaktowi z naturą i redukcji zanieczyszczeń powietrza. To połączenie działań jednostkowych i zmian w planowaniu miast może dać najlepsze efekty.

Jakie są pierwsze objawy demencji, które powinny zaniepokoić?

Według Mayo Clinic i organizacji zajmujących się chorobą Alzheimera, demencja nie jest jednym schorzeniem, ale zespołem objawów wynikających z różnych chorób. Wczesne rozpoznanie ma ogromne znaczenie, bo pozwala wdrożyć strategie spowalniające postęp choroby. Do najczęstszych pierwszych objawów należą:

1. Utrata pamięci, zauważana przez otoczenie – np. zapominanie niedawnych wydarzeń czy powtarzanie tych samych pytań.
2. Trudności w komunikacji – problemy z dobieraniem słów, rozumieniem rozmowy.
3. Kłopoty z planowaniem i wykonywaniem codziennych czynności – np. przygotowanie posiłku czy obsługa znanego urządzenia staje się wyzwaniem.
4. Zaburzenia orientacji – gubienie się w znanym otoczeniu, mylenie dat i miejsc.
5. Zmiany w nastroju i osobowości – wycofanie się z życia społecznego, drażliwość, podejrzliwość.
6. Trudności w ocenie sytuacji – podejmowanie ryzykownych lub nietypowych decyzji.

Warto pamiętać, że nie każde osłabienie pamięci to demencja, ale każde nagłe lub postępujące pogorszenie funkcji poznawczych wymaga konsultacji lekarskiej. Wczesna diagnoza może umożliwić skuteczniejsze leczenie przyczynowe lub łagodzenie objawów.

Magdalena Siraga