8 najczęściej zadawanych pytań na temat pneumokoków

Pneumokoki to poważny temat. Wielu młodych rodziców nie wie, jakie skutki dla ich dziecka może mieć zakażenie pneumokokami, ani jak przebiega choroba wywoływana przez bakterie Streptococcus pneumoniae. Najczęstsze wątpliwości dotyczące tej choroby rozwiewa dr Aneta Górska-Kot.

Spis treści

1. Pneumokoki. Jakie są typy pneumokoków i czy wszystkie rodzaje bakterii są groźne?
2. Jak często ludzie chorują na choroby wywołane przez pneumokoki?
3. Jak przebiega leczenie zakażenia pneumokokami?
4. Czy szczepionka przeciwko pneumokokom jest bezpieczna?
5. Czym różni się szczepionka 10-walentna od 13-walentnej?
6. Które dzieci nie powinny być szczepione? Czy można szczepić wcześniaki?
7. Czy osoba dorosła też może zaszczepić się przeciwko pneumokokom?
8. Jakie najczęstsze objawy poszczepienne występują po tym szczepieniu?

Pneumokoki potrafią być groźne - w przypadku inwazyjnego zakażenia, gdy przedostają się do krwi, powodować mogą sepsę, zapalenie płuc z płynem w jamie opłucnowej czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Pneumokoki to bakterie otoczkowe, nazywane inaczej dwoinką zapalenia płuc. W Polsce dostępne są szczepienia przeciwko pneumokokom - w przypadku dzieci refundowana przez Ministerstwo Zdrowia jest szczepionka 10-walentna. Rodzice mają jednak wybór i mogą zakupić 13-walentną szczepionkę przeciwko pneumokokom. 

Pneumokoki. Jakie są typy pneumokoków i czy wszystkie rodzaje bakterii są groźne?

Dr Aneta Górska-Kot: Pneumokok czyli dwoinka zapalenia płuc to bakteria należąca do grupy bakterii otoczkowych. Znaczy to, że „ciałko” bakterii otoczone jest jakby kołderką z waty cukrowej. Ta kołderka to właśnie otoczka pneumokoka i to ta otoczka jest odpowiedzialna za zjadliwość bakterii. W zależności od tego jak gruba jest ta kołderka, jaki ma kolor, jaką strukturę powierzchni, wyróżniamy różne rodzaje pneumokoków, tzw. serotypy.

Do dziś odkryto i opisano ponad 90 serotypów, ale tylko 20 spośród nich jest groźnych dla człowieka, z pozostałymi nasz układ immunologiczny sobie radzi. Wobec tego cały wysiłek naukowców na świecie zmierzał i zmierza nadal do tego, aby stworzyć szczepionkę, która chroniłaby przed tymi dwudziestoma serotypami.

Początkowo stworzono szczepionkę, która chroniła przed siedmioma serotypami, potem taką, która chroniła przed dziesięcioma, ostatnia, najnowocześniejsza, chroni przed trzynastoma serotypami. Prace nad szczepionką chroniącą przed wszystkimi dwudziestoma rodzajami pneumokoka trwają i są na dość zaawansowanym etapie.

Jak często ludzie chorują na choroby wywołane przez pneumokoki?

Dr Aneta Górska-Kot: Jak sama nazwa wskazuje - dwoinka zapalenia płuc - jest to główna bakteria odpowiedzialna za zapalenia płuc u ludzi. I żeby to były tylko zapalenia płuc… Pneumokok jest najczęstszą przyczyną bakteryjnych zakażeń górnych i dolnych dróg oddechowych, zarówno u dzieci jak i u dorosłych.

Tak więc zapalenia ucha środkowego, zapalenia zatok, oskrzeli, płuc – to wszystko „zasługa” pneumokoka. Zapalenia te to tzw. zakażenia nieinwazyjne – związane z błonami śluzowymi, gdzie pneumokok niszczy nabłonek dróg oddechowych, ale nie dostaje się do krwi.

W sytuacji obniżonej odporności – a ta szczególnie często zdarza się u małych dzieci – ta groźna bakteria może przedostać się do krwi i spowodować tzw. zakażenia inwazyjne. Przykłady tych zakażeń to: sepsa, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych czy nawet ciężkie zapalenie płuc z płynem w jamie opłucnowej. Te zakażenia zawsze wymagają hospitalizacji, czasem intensywnej terapii, a zdarza się nawet, że kończą się śmiercią.

Jak przebiega leczenie zakażenia pneumokokami?

Dr Aneta Górska-Kot: Zanim zaczniemy mówić o leczeniu, powinniśmy odróżnić zakażenie od nosicielstwa. Nosicielstwo, czyli bezobjawowa kolonizacja, dotyczy małych dzieci. Zaczyna się w pierwszych miesiącach życia, osiągając szczyt około 2-3 roku życia, by zaniknąć stopniowo około 5 roku życia. Nosicielstwo to stan, kiedy pneumokok mieszka sobie na nabłonku dróg oddechowych dziecka i nic złego mu nie robi – do momentu dopóki nie spadnie odporność malucha. Nosicielstwa nie leczymy.

Jeśli natomiast mamy zakażenia związane z błonami śluzowymi, czyli zapalenia ucha, zatok, oskrzeli, płuc, leczymy je antybiotykami doustnymi w domu. Jednak te zakażenia nie byłyby powodem, żeby bać się pneumokoków tak bardzo. Naprawdę groźnie jest, gdy pneumokoki przejdą do krwi - tak rozwija się sepsa, która może być chorobą śmiertelną. Zawsze leczymy ją w szpitalu, zawsze antybiotykami dożylnie oraz leczeniem wspomagającym, a mimo to zdarza się, że pacjent trafia na oddział intensywnej terapii i mimo wielu wysiłków personelu medycznego przegrywa walkę z pneumokokiem i umiera.

Czy szczepionka przeciwko pneumokokom jest bezpieczna?

Dr Aneta Górska-Kot: W przypadku szczepionki przeciwko pneumokokom, podobnie jak w przypadku każdej innej szczepionki, proces pojawienia się produktu na rynku, od momentu identyfikacji antygenu do rejestracji do obrotu, trwa około 8 do 10 lat i kosztuje około 500 milionów do biliona dolarów.

Jest to tak kosztowne, ponieważ szczepionka jest wielokrotnie poddawana rożnego rodzaju badaniom klinicznym i testom dotyczącym jej bezpieczeństwa. W przypadku szczepionki przeciwko pneumokokom w kontrolowanych badaniach klinicznych podano ponad 14 tysięcy dawek zdrowym niemowlakom, aby sprawdzić bezpieczeństwo tego produktu.

Czym różni się szczepionka 10-walentna od 13-walentnej?

Dr Aneta Górska-Kot: Szczepionka 10-walentna chroni przed dziesięcioma serotypami pneumokoka, a 13-walentna przed trzynastoma. Te trzy serotypy to serotyp nr 3, 6 i 19A.

Według danych KOROUN-u (Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego – przyp. red.) - jedynej instytucji, która jest źródłem informacji na temat epidemiologii zakażeń pneumokokowych w Polsce, najczęstszym serotypem występującym w naszym kraju jest serotyp nr 3. I to właśnie on jest głównym odpowiedzialnym za zgony z powodu inwazyjnej choroby pneumokokowej polskich pacjentów.

Drugi z serotypów różnicujących - 19A - to serotyp uznawany przez świat nauki za najgorszy serotyp pneumokokowy, obarczony największą zjadliwością, antybiotykoopornością i niestety także śmiertelnością wśród zakażonych. 

Które dzieci nie powinny być szczepione? Czy można szczepić wcześniaki?

Dr Aneta Górska-Kot: Przeciwko pneumokokom powinny być zaszczepione wszystkie dzieci, a przede wszystkim wcześniaki, bo ich układ immunologiczny jest bardzo niedojrzały. Zanim szczepionka przeciwko pneumokokom została wprowadzona jako szczepienie powszechne, była refundowana właśnie dla wcześniaków oraz dzieci z chorobami przewlekłymi, takimi jak wady układu immunologicznego, nerwowego, serca i układu krążenia, a także dla dzieci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego.

Czy osoba dorosła też może zaszczepić się przeciwko pneumokokom?

Dr Aneta Górska-Kot: Oczywiście. W przypadku osób dorosłych jest dedykowana szczególnie tym, którzy chorują na choroby układu oddechowego oraz osobom starszym - po 65 roku życia, ponieważ układ immunologiczny także się starzeje i z biegiem lat staje się niewydolny. 

Jakie najczęstsze objawy poszczepienne występują po tym szczepieniu?

Dr Aneta Górska-Kot: Najczęściej opisywanymi objawami niepożądanymi u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat są reakcje w miejscu szczepienia, gorączka, drażliwość, zmniejszenie apetytu i senność lub bezsenność. Rzadziej wysypka, biegunka, wymioty, jeszcze rzadziej drgawki, pokrzywka, czy epizody hiporeaktywno-hipotoniczne. Jest to szczepionka o dobrym profilu bezpieczeństwa, choć niepożądane reakcje poszczepienne zdarzają się jak w przypadku każdej innej szczepionki.