Psychopata: kim jest i po czym go rozpoznać? Psychopata w związku

Psychopata - tego terminu używamy bardzo często – jako psychopatów określamy chociażby wielu bohaterów różnych filmów grozy. W rzeczywistości jednak psychopatów widujemy nie tylko na kinowym ekranie, ale w i naszym otoczeniu – może nim być zarówno nasz współpracownik, jak i nawet… nasz partner. Przeczytaj więc, kim jest psychopata i dowiedz się, jak funkcjonuje psychopata w związku.

Spis treści

1. Psychopata: kim jest?
2. Psychopata: po czym go rozpoznać?
3. Przyczyny psychopatii
4. Psychopata w związku: dlaczego późno zdajemy sobie sprawę, że partner jest psychopatą?
5. Leczenie psychopatii

Psychopata to słowo pochodzenia greckiego - wywodzi się z połączenia dwóch greckich terminów: "psyche", rozumianego jako "dusza" oraz "pathos", tłumaczonego jako cierpienie. Początkowo jako psychopatie określano szerokiego rodzaju patologie dotyczące funkcjonowania ludzkiego umysłu, później jednak znaczenie tego terminu zostało znacznie zawężone. Obecnie nazwy "psychopatia" używa się bowiem przede wszystkim do określania specyficznych, nieprawidłowych cech osobowości występujących u ludzi. Po czym można więc rozpoznać, że ktoś jest psychopatą?

Psychopata: kim jest?

Tak jak dość jasno opisywane są charakterystyczne cechy psychopaty, tak już zdecydowanie trudniej jest jednoznacznie określić, czym ten problem tak naprawdę jest. Dość oczywistym jest powiązywanie psychopatii z psychiatrią, jednakże żaden lekarz tej specjalności nie stawia takiego rozpoznania. Powodem tej sytuacji jest to, że rzeczywiście w psychiatrycznej literaturze można się zetknąć ze słowem "psychopatyczny" czy "psychopata", aczkolwiek w funkcjonujących klasyfikacjach psychiatrycznych – czyli w ICD-10 i DSM-V – nie widnieje jednostka, która określana byłaby mianem psychopatii.

Zdaniem Jona Ronsona, autora książki „Czy jesteś psychopatą?”, nie ma żadnej różnicy między psychopatą odsiadującym wyrok za zabójstwo a psychopatą, który siedzi w gabinecie prezesa. Ten ostatni miał po prostu więcej szczęścia: urodził się w dobrze sytuowanej rodzinie, która zapewniła mu wykształcenie, więc nie wstąpił na drogę przestępstwa.

We wspomnianych wyżej systemach klasyfikacyjnych znaleźć bowiem można inne jednostki, które – mniej lub bardziej – są powiązane z psychopatią. Mowa tutaj o zaburzeniach osobowości typu antyspołecznego oraz dyssocjalnego. Psychopatia ma z nimi wiele cech wspólnych, co więcej – nierzadko określenia te, choć nieprawidłowo, to jednak bywają używane zamiennie. Podobna sytuacja dotyczy łączenia psychopatii z socjopatią, również są to odrębne jednostki, które stosunkowo często uznawane bywają za ten sam problem.

Jak więc rozpoznaje się psychopatię – czy jest to niejako "diagnoza z przypadku", zależna wyłącznie od subiektywnej opinii psychologa, psychiatry czy innej osoby zajmującej się zdrowiem psychicznym? Zdecydowanie nie, dostępne są specjalistyczne testy psychologiczne, dzięki którym możliwe jest wysunięcie podejrzenia, że dany człowiek jest psychopatą. Funkcjonuje kilka takich testów, jednymi z najpopularniejszych są Skala Skłonności Psychopatycznych R. Hare’a, Inwentarz Osobowości Psychopatycznej oraz skala Kompleksowej Oceny Osobowości Psychopatycznej.

Testy testami, a życie życiem – zanim u kogokolwiek z podejrzeniem psychopatii przeprowadzone zostaną specjalistyczne badania, coś musi w ogóle skłonić do ich wykonania. Jakie są więc charakterystyczne cechy psychopatów?

Psychopata: po czym go rozpoznać?

Już na samym początku podkreślić trzeba jeden aspekt: rozpoznać psychopatę nie jest łatwo. Powodem takiej sytuacji jest to, że psychopaci potrafią się doskonale maskować, co więcej – psychopatami nierzadko są ludzie wyjątkowo czarujący, którzy mogą innych do siebie wręcz… przyciągać.

Psychopata typowo kojarzy się dość negatywnie – jako przykład można tutaj podać chociażby jednego z bardziej znanych w kulturze i sztuce psychopatów, czyli Hannibala Lectera. W takim ujęciu z psychopatią kojarzyć się może przede wszystkim podchodzenie do przemocy i krzywdy ludzkiej z zimną krwią czy też niedoświadczanie wyrzutów sumienia. Zdecydowanie nie są to jednak jedyne charakterystyczne cechy psychopatów.

Psychopatę cechuje:

• zupełne nieuwzględnianie (i zasadniczo brak zrozumienia) uczuć i potrzeb innych ludzi;
• lekceważenie autorytetów i ogólnie przyjętych zasad oraz norm;
• drastycznie wręcz zaznaczoną tendencję do kłamania;
• wyjątkowego stopnia umiejętność manipulowania innymi ludźmi – psychopaci są w stanie zrobić wszystko, byle tylko osiągnąć jakieś korzyści dla siebie;
• znaczne zmniejszenie (lub nawet całkowity brak) odczuwania lęku i strachu;
• nieodczuwanie odpowiedzialności we wszelkich życiowych sytuacjach;
• przekonanie o swojej wyjątkowości i związane z tym to, że psychopaci prezentują wyjątkowego stopnia tendencję do obwiniania innych ludzi (skoro oni sami są tak idealni, to wszelkie niepowodzenia nie są ich winą, a odpowiedzialni za nie są właśnie inni ludzie);
• niską tolerancję frustracji, łatwość do popadania w gniew i przejawiania zachowań agresywnych;
• doskonałą umiejętność usprawiedliwiania swoich zachowań – nieważne, jak podłego zachowania podejmie się psychopata, człowiek ten zawsze będzie w stanie samego siebie wytłumaczyć i zracjonalizować swoje postępowanie.

Przyczyny psychopatii

Tak naprawdę – mimo naprawdę wielu różnorodnych, przeprowadzonych na ten temat badań – dotychczas nie udało się dociec, co stanowi przyczynę psychopatii. Za potencjalne podłoża tego problemu uznawane bywają różnorodnego typu aspekty – pod uwagę bierze się zarówno rolę dziedziczonych przez nas genów, jak i zaburzeń czynności układu nerwowego (np. tych nabywanych już w trakcie życia, spowodowanych chociażby doświadczeniem urazu głowy).

Za możliwą przyczynę psychopatii rozpatruje się również różnorodne, ciężkie zdarzenia, z którymi ludzie stykają się szczególnie we wczesnych etapach swojego życiu. W takim ujęciu doprowadzać do tego, że ktoś staje się psychopatą, mogłoby np. doświadczenie molestowania seksualnego w dzieciństwie.

Ciekawą teorią dotyczącą przyczyn psychopatii jest ta, która wiąże jej występowanie ze zjawiskami czysto ewolucyjnymi. Otóż nierzadko psychopaci porównywani są do pasożytów – w końcu jednym z elementów psychopatii jest wykorzystywanie (nawet do granic możliwości) innych ludzi, byle tylko zostały spełnione potrzeby i cele psychopaty. W tym przypadku psychopatia miałaby być niejako ewolucyjnym mechanizmem, który po prostu zwiększałby – oczywiście kosztem innych – szansę na przetrwanie doświadczającego jej osobnika. Teoria ta, wśród innych hipotez dotyczących przyczyn psychopatii, jest jednak poddawana największej krytyce.

Psychopata w związku: dlaczego późno zdajemy sobie sprawę, że partner jest psychopatą?

Prawda jest taka, że na psychopatę możemy trafić wszędzie – nawet we własnym domu. Psychopaci co prawda mają znacząco zubożałe odczuwanie emocji, jednakże nie oznacza to, że w ogóle nie wchodzą w relacje uczuciowe. Związek dla psychopaty może być przecież… korzystny – w końcu może on wykorzystywać swoją partnerkę czy partnera.

Patrząc na powyżej opisane cechy psychopaty, wydawać by się mogło, że łatwo przejrzeć takiego człowieka – w końcu tendencję do brutalności czy przemocy zauważyć powinno być dość łatwo. Tak naprawdę jest zupełnie inaczej – psychopaci są świetnymi aktorami. Zazwyczaj przez długi czas udaje im się maskować, co więcej, potrafią oni być nawet wyjątkowo czarujący i wręcz oczarować swojego partnera. Psychopata nie robi jednak tego z dobrej woli – jeżeli daje coś z siebie, to nie bezinteresownie, a jedynie po to, aby dzięki temu osiągnąć jakieś korzyści dla siebie.

Człowiek będący z psychopatą przez długi czas może nie zdawać sobie sprawy z tego, kim tak naprawdę jest jego partner. Co jednak zrobić, kiedy w końcu zorientujemy się, że mieszkamy pod jednym dachem z psychopatą? Najlepiej byłoby wyrwać się z takiej relacji. Związki, których elementem jest psychopatia, zazwyczaj są toksyczne – z takowych, niestety, wyplątać się jest zazwyczaj najtrudniej. Rada jest jednak jedna – stworzenie dobrze funkcjonującego związku z psychopatą jest wyjątkowo trudne, a czasami nawet całkowicie niemożliwe, w związku z czym najkorzystniejsze byłoby zakończenie takiej relacji. Takie zalecenie wynika z tego, jakie są możliwości pomocy osobom zmagającym się z psychopatią.