Choroby tkanki łącznej mogą mieć związek z rozwojem choroby psychicznej. Jak temu zaradzić?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Zaburzenia psychiczne bardzo często towarzyszą chorobom tkanki łącznej, co wynika zarówno ze zmian organicznych, do których doprowadza choroba, jak i pogorszenia jakości życia będącego konsekwencją ograniczeń, jakie niesie ze sobą schorzenie. Rozpoznanie źródła tych zaburzeń jest kluczowym elementem podjęcia właściwego leczenia, a tym samym zmniejszenia dolegliwości występujących u pacjenta.

Spis treści

1. Przyczyny występowania zaburzeń psychicznych w chorobach tkanki łącznej
2. Choroby tkanki łącznej, którym mogą towarzyszyć zaburzenia psychiczne
3. Sposoby leczenia zaburzeń psychicznych w chorobach tkanki łącznej

Przyczyny występowania zaburzeń psychicznych w chorobach tkanki łącznej

Wśród przyczyn, które mogą decydować o pojawieniu się zaburzeń psychicznych w przebiegu choroby tkanki łącznej, zalicza się samą chorobę. Może ona bowiem w procesie autoimmunizacji doprowadzać do zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego.

Poza tym niekorzystnie na stan psychiczny oraz układ nerwowy mogą działać same leki, stosowane w chorobach tkanki łącznej, takie jak chociażby glikokortykosteroidy, czy leki immunosupresyjne.

Także sama świadomość nieuleczalności choroby oraz jej przewlekłego stanu może wpływać na obniżenie nastroju i prowadzić do zaburzeń nastroju, występowania różnorakich lęków, czy też depresji.

Choroby tkanki łącznej, którym mogą towarzyszyć zaburzenia psychiczne

Do najczęstszych układowych chorób tkanki łącznej, w przebiegu których może dojść do wystąpienia zaburzeń psychicznych należą:

• RZS, czyli reumatoidalne zapalenie stawów
• TU, czyli twardzina układowa,
• TRU, czyli toczeń rumieniowaty układowy,
• ZS, czyli zespół Sjorgena,
• ZAF, czyli zespół antyfosfolipidowy,
• UZN, czyli układowe zapalenie naczyń,
• te choroby tkanki łącznej, w których leczenie np. glikokortykosteroidami może wpływać na układ nerwowy.

Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest to przewlekła, zapalna choroba stawów oraz błony maziowej występującej w małych i średnich stawach, która prowadzi do uszkodzeń stawów. Ponieważ jest to choroba ogólnoustrojowa może atakować też inne narządy i tkanki, prowadząc do trwałego kalectwa, a nawet do śmierci.

Aby stwierdzić, czy ma się do czynienia z RZS, lekarz musi sprawdzić, czy u chorego pojawiły się przeciwciała czynnika reumatoidalnego (RF) oraz przeciwciała antycytrulinowe (aCCP).

Oprócz tego sprawdza, czy zmiany zapalne dotyczą małych lub średnich stawów rąk i nóg, czy zmiany są symetryczne, czy obejmują więcej niż np. 1 staw duży lub kilka małych, czy pojawiają się guzki reumatoidalne lub czy widoczne są zmiany radiologiczne typu:

• nadżerki,
• osteoporoza.

Jeśli pacjent zgłasza bóle stawów, trzeba też zbadać, czy występują u niego również objawy pozastawowe takie jak np.:

• spadek masy ciała,
• osłabienie,
• stany podgorączkowe,
• zapalenie naczyń,
• niedokrwistość,
• śródmiąższowe zapalenie płuc.

Ze względu na towarzyszący ból, pojawiającą się niesprawność fizyczną, RZS jest chorobą, która sprzyja występowaniu depresji. Pojawieniu się stanów depresyjnych sprzyja również przyjmowanie glikokortykosteroidów, które indukują lub nasilają istniejącą już u pacjenta depresję, a nadmiar cytokin prozapalnych, które są produkowane przy tym schorzeniu, sprzyja obniżeniom nastroju.

Toczeń rumieniowaty układowy

Toczeń rumieniowaty układowy to choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Ma charakter przewlekły, a w trakcie jej trwania dochodzi do uszkodzenia wielu narządów, stawów, układu nerwowego, nerek, płuc, serca, czy skóry.

Osobami, które najczęściej dotyka tego typu choroba są kobiety w okresie rozrodczym. Bardzo rzadko dotyczy ona mężczyzn, więc proporcje zachorowań kobieta–mężczyzna plasuje się na poziomie 9:1.

Najbardziej charakterystycznymi objawami tej choroby są: pojawienie się rumienia na twarzy, objawy Raynauda, zapalenie stawów bez towarzyszącej im deformacji, nadwrażliwość na światło słoneczne, łysienie, owrzodzenie zarówno jamy ustnej jak i nosogardzieli zatwierdzone przez lekarza, zapalenie opłucnej albo osierdzia.

Oprócz tego stwierdza się przy tej chorobie zaburzenia nerek (białkomocz.0,5 g/d lub ≥3+ wałeczki), zaburzenia neurologiczne objawiające się np. drgawkami lub psychozą, zaburzenia immunologiczne np. obecność komórek LE, zaburzenia hematologiczne (niedokrwistość hemolityczna albo leukopenia, limfopenia lub małopłytkowość), obecność przeciwciał przeciwjądrowych.

W toczniu rumieniowatym bardzo często dochodzi do zajęcia układu nerwowego i wówczas może dochodzić do zaburzeń poznawczych, zmian nastroju, zaburzeń lękowych, psychozy, czy też ostrych stanów dezorientacji. Mogę też pojawić się zaburzenia ruchowe, bóle głowy, zespół demielinizacyjny, drgawki.

Jeśli tak się dzieje, mamy do czynienia z toczniem neuropsychiatrycznym. U mniej więcej połowy chorych zmiany psychiatryczne pojawiają się wraz z pierwszymi oznakami choroby albo w ciągu pierwszego roku od momentu rozpoznania tocznia.

Niestety, zajęcie OUN oznacza, że choroba zajmuje zwykle większą ilość narządów a chorzy mają gorszą jakość życia niż ci pacjenci, u których układ nerwowy nie został zaatakowany.

Zespół Sjorgena

Zespół Sjorgena jest to choroba autoimmunologiczna o charakterze przewlekłym, której głównymi objawami są kserostomia (suchość w jamie ustnej) oraz kseroftalmia (tzw. suche oko).

Suchość błon śluzowych jest wynikiem zajęcia procesem autoimmunologicznym narządów i śluzówek, w przypadku jamy ustnej będą tu atakowane np. gruczoły ślinowe, w przypadku oka – gruczoły łzowe.

Oprócz tego choroba może uszkadzać gruczoły wydzielania zewnętrznego: trzustkowe, przewodu pokarmowego, gruczołów drzewa oskrzelowego. Z narządów zaś zajęte mogą być np. układ naczyniowy, nerwowy, płuca itd.

W zespole Sjorgena może dojść do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, w tym uszkodzenia półkul mózgu, móżdżku, pnia mózgu, rdzenia kręgowego. W wyniku tych uszkodzeń może dojść u chorego do zaburzeń mowy, zaburzeń czucia oraz ruchu, a także zaburzeń neuropsychiatrycznych.

Do zaburzeń psychicznych będących konsekwencją zespołu Sjorgena zalicza się przede wszystkim zaburzenia: lękowe, depresyjne, poznawcze, somatyzacyjne, dysocjacyjne. Oprócz tego może występować postępujące otępienie, dysforia, histeryczne zaburzenia osobowości.

Twardzina układowa

Twardzina należy do ciężkich, układowych chorób o podłożu autoimmunologicznym, gdzie charakterystyczne są zapalenia oraz włóknienia, zmiany w naczyniach krwionośnych oraz aktywacja układu immunologicznego.

W zależności od tego, jaki obszar ciała obejmie ta choroba, możemy ją podzielić na twardzinę miejscową oraz układową. W przypadku twardziny układowej zmiany mogą dotyczyć skóry i to tylko dystalnych części ciała (docierają tylko np. do kolan lub do łokci), a narządy zostają objęte procesem chorobowym po wielu latach.

W innej postaci zmiany skórne dotyczą prawie całego ciała, a narządy są zajmowane przez proces chorobowy już po kilku latach.

Czasami choroba ta przebiega też bez zmian skórnych lecz za zajęciem narządów, co jest bardzo rzadkim przypadkiem lub też ma ograniczoną postać, a jej objawy sprowadzają się do:

• zajęcia przełyku,
• wystąpienia teleangiektazji,
• twardnienia skóry wyłącznie palców u rąk,
• pojawienia się symptomów Raynauda.

W twardzinie układowej możemy mieć do czynienia z zaburzeniami psychicznymi, głównie: zaburzeniami lękowymi, poznawczymi, czy ze zmianą zachowania, gdyż pogorszone krążenie krwi może wpływać na zaburzenia mikrokrążenia w mózgu.

Poza tym zmiany skórne oraz pogłębiona niepełnosprawność wynikająca z choroby sprawiają, że chorzy są bardziej podatni na rozwój depresji oraz przeżywania większej ilości związanych stanów lękowych.

Zespół antyfosfolipidowy

Zespołem antyfosfolipidowym określa się autoimmunologiczną chorobę, która wyróżnia się epizodami zakrzepicy tętniczej i/lub choroby żylnej zatorowo-zakrzepowej.

Cechą charakterystyczną schorzenia są pojawiające się w procesie chorobowym problemy położnicze m.in. nawykowe poronienia przed 10 tygodniem ciąży, jak również wystąpienie przeciwciał antykardiolipinowych w klasie IgG lub IgM, których istnienie na poziomie średnim lub wysokim stwierdza się 2-krotnie w przeciągu 6 tygodni.

Oprócz tego w zespole antyfosfolipidowym pojawia się antykoagulant toczniowy, który potwierdzony jest przynajmniej dwukrotnymi badaniami w trakcie 6 tygodni.

Zaburzenia psychiki w zespole antyfosfolipidowym mogą wynikać albo z zaburzeń krążenia i wystąpienia zakrzepów, co pogarsza ukrwienie tkanki mózgowej lub też być konsekwencją krążących w ciele przeciwciał antyfosfolipidowych.

Sposoby leczenia zaburzeń psychicznych w chorobach tkanki łącznej

W zależności do tego, co jest przyczyną wystąpienia zaburzeń psychicznych w chorobach tkanki łącznej, inny jest sposób leczenia. Jeśli przyczyną są stosowane leki, lekarz może próbować zmienić je na inne, które nie będą negatywnie działały na układ nerwowy pacjenta. Nie zawsze jest to jednak możliwe.

W momencie, gdy zaburzenia pojawiają się jako naturalna konsekwencja choroby, wówczas poprawa psychicznego stanu pacjenta możliwa jest np. w momencie, gdy zastosuje się odpowiednie leczenie i wprowadzi chorego w remisję.

Kiedy zły stan psychiczny chorego jest jedynie konsekwencją świadomości własnej ułomności, która wiąże się z chorobą i niemożności powrotu do dawnego trybu życia, wówczas najbardziej pomocna będzie psychoterapia.

Czasem trudno jest oddzielić zaburzenia psychiki powstałe w wyniku choroby, od tych, które są wywołane lekami. Szczególnie zawiłe jest to w toczniu rumieniowatym układowym, jednakże dobry lekarz powinien wychwycić zmiany w zachowaniu pacjenta po podaniu mu konkretnych leków. Powinien też przeanalizować, w jakim stopniu mają one wpływ na jego nastrój, czy odmienność zachowania.

Pewną wskazówką jest to, że jeśli psychoza pojawia się już przy pierwszych symptomach TRU i towarzyszy temu obecność przeciwciał skierowanych przeciw rybosomalnemu białku P, źródłem będzie tu sama choroba. Jednak, gdy pacjent otrzymał lek, a zaburzenia psychiczne się pojawiły lub nasiliły dopiero po farmakoterapii, należy wiązać je z lekami i próbować w miarę możliwości zmienić je na inne.

Pozytywne jest to, że zwykle na leczenie chorób tkanki łącznej składa się wiele aspektów leczniczych, co dodatkowo korzystnie wpływa na stan psychiki pacjenta. Na przykład w reumatoidalnym zapaleniu stawów leczenie obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i fizjoterapię, leczenie rehabilitacyjne, jak i psychoterapię.

Dominika Wilk