Utrata przytomności - pierwsza pomoc, objawy, przyczyny i skutki

Utrata przytomności to stan zagrożenia życia, dlatego pierwsza pomoc udzielona w sposób prawidłowy jest niezwykle ważna. Niezależnie od tego, jakie są przyczyny utraty przytomności i objawy towarzyszące, skutki takiego stanu mogą być tragiczne. Utrata przytomności może skutkować niedrożnością dróg oddechowych na skutek zablokowania ich językiem, ciałem obcym lub treścią żołądka, odcinając dopływ powietrza, a po kilkudziesięciu sekundach powodując zatrzymanie krążenia i śmierć.

Spis treści

1. Utrata przytomności - objawy
2. Utrata przytomności - przyczyny i skutki
3. Utrata przytomności - pierwsza pomoc

Utrata przytomności to stan, w którym poszkodowany jest nieprzytomny, nie reaguje on na żadne bodźce zewnętrzne: nie odpowiada na zadane pytania, nie reaguje na delikatne potrząśnięcie za ramiona. Jeśli utrata przytomności ma nagły początek, jest krótkotrwała (nie trwa dłużej niż 1-2 minuty) i samoistnie ustępuje, jest to omdlenie.

Samo omdlenie nie stanowi zagrożenia dla życia, gdyż nie dochodzi do zatrzymania czynności krążeniowo-oddechowych. Niebezpieczne mogą być jednak upadki podczas omdlenia i związane z tym urazy np. głowy (zranienie, wstrząśnienie mózgu).

Jeśli jednak utrata przytomności trwa dłużej niż kilka minut, nie uważa jej się już za omdlenie. Wiele różnego rodzaju zaburzeń tylko przypomina omdlenia - inny mechanizm charakteryzuje utraty przytomności w padaczce, hipoglikemii, zatruciach, napadach niedokrwienia mózgu.

W niektórych sytuacjach może dochodzić do pozornej utraty przytomności jak w: katapleksji, pseudoomdleniach psychogennych, napadach niedokrwienia mózgu w wyniku zwężenia tętnic szyjnych.

Jako okoliczności utraty przytomności pacjenci najczęściej podają długie stanie, zmęczenie, tłum ludzi, wysoką temperaturę otoczenia, szok emocjonalny, czy silny ból oraz zawroty głowy.

Utrata przytomności, nawet krótkotrwała, może stanowić zagrożenie dla zdrowia i/lub życia, dlatego pierwsza pomoc udzielona w sposób prawidłowy jest niezwykle ważna.

Utrata przytomności - objawy

Przed utratą przytomności mogą wystąpić objawy, takie jak:

• bladość skóry
• zawroty głowy
• ciemno lub mroczki przed oczami
• duszność
• szybkie bicie serca
• uczucie gorąca
• szum w uszach
• ból głowy
• nudności
• poty

Po utracie przytomności, pacjent może się skarżyć się na:

• osłabienie
• dezorientację co do czasu i miejsca
• ból głowy
• senność
• ból mięśni

W niektórych przypadkach nie ma żadnych objawów.

Przeczytaj też: Pogryzienie przez psa - co robić? Pierwsza pomoc i leczenie po ugryzieniu przez psa

Ariel Szczotok: poszkodowanego nie polewajmy wodą, nie podajemy mu nic do picia

Utrata przytomności - przyczyny i skutki

Omdlenia odruchowe

Omdlenia odruchowe są wywoływane stresem i definiowane są jako krótkotrwała utrata przytomności związana z obniżeniem ukrwienia centralnego układu nerwowego, spowodowanym spadkiem ciśnienia tętniczego i/lub tętna. Charakterystyczny dla tego typu omdleń jest szybki i spontaniczny powrót do stanu wyjściowego oraz występowanie objawów zapowiadających utratę przytomności.

Stan przedomdleniowy może poprzedzać omdlenie, ale może także ustąpić bez utraty przytomności i nazywany jest wtedy zasłabnięciem. Utracie przytomności może towarzyszyć nieprzyjemny widok, zapach lub doznanie słuchowe, nudności, wymioty. Może być związane ze zmianą pozycji ciała - przedłużone stanie (w ścisku, upale).

Omdlenia kardiogenne

Omdlenia kardiogenne są drugim co do częstotliwości występowania typem omdleń i najczęściej są spowodowane arytmią (zaburzeniami rytmu serca) oraz zmniejszeniem pojemności minutowej serca i przepływu krwi do mózgu. Jeśli do utraty przytomności doszło w trakcie wysiłku fizycznego lub poprzedzona ona była kołataniem serca, można podejrzewać przyczyny kardiogenne (zmniejszenie rzutu serca, arytmie). 

Hipotonia ortostatyczna

Hipotonia ortostatyczna - związana ze zmianą pozycji ciała - pojawia się po szybkiej pionizacji. Jest zazwyczaj powtarzającym się zdarzeniem podczas, którego ciśnienie krwi spada w pozycji stojącej. Według wytycznych przyczyną jest zaburzenie krążenia, którego omdlenie jest jednym z wielu symptomów obok zawrotów głowy, zmęczenia, kołatania serca, zaburzenia widzenia, a nawet bólu pleców.

Omdlenia sytuacyjne

Omdlenia sytuacyjne pojawiają się podczas kaszlu, oddawania moczu, defekacji. 

Do czynników prowokujących wystąpienie krótkotrwałej utraty przytomności zalicza się: przebywanie w słabo wentylowanym pomieszczeniu, intensywny wysiłek fizyczny, nagłą zmianę pozycji ciała, dłuższe pozostawanie w pozycji stojącej, silne emocje , stres oraz ból.

Jak wspomniano, wiele różnego rodzaju zaburzeń tylko przypomina omdlenia - inny mechanizm charakteryzuje utraty przytomności w przebiegu innych chorób, takich jak:

• hipoglikemia - w końcowej fazie hipoglikemii występuje utrata świadomości, przytomności i śpiączka. Jeśli choremu nie zostanie udzielona pierwsza pomoc, może umrzeć.
• urazy głowy - bezpośrednie uszkodzenie tkanki mózgowej przez uraz lub cios, wzrost ciśnienia śródczaszkowego na wskutek krwawienia lub obrzęku mózgu
• anemia
• zespół podkradania tętnicy podobojczykowej - objawem towarzyszącym jest wyczerpanie w obrębie kończyn górnych
• zespół zatoki tętnicy szyjnej - ruchy głowy, szyi, ucisk na zatokę tętnicy szyjnej (np. ciasny kołnierzyk) powodują utratę przytomności
• niewydolność autonomiczna - do utraty przytomności dochodzi do po obfitym posiłku
• hipertermia (udar cieplny, hipertermia wysiłkowa) - wysoka temperatura otoczenia, duży wysiłek fizyczny
• neurologiczna (np. padaczka) - mogą pojawić się nietrzymanie moczu, przygryzienie języka, uraz, drgawki
• neurologiczna (np. napady przemijającego niedokrwienia mózgu) - objawy towarzyszące to zawroty głowy, zaburzenia mowy, podwójne widzenie. Cechą charakterystyczną jest wolny powrót świadomości
• porażenie prądem - poszkodowany upada na ziemię, kurcząc przy tym gwałtownie ręce - najczęściej w zaciśniętej dłoni kryje się przewód elektryczny. W miejscu zetknięcia z prądem obserwuje się oparzenie skóry, niekiedy bardzo rozległe

Ariel Szczotok, ratownik: Każda utrata przytomności wymaga natychmiastowego wyjaśnienia

Utrata przytomności - pierwsza pomoc

1. Sprawdź, czy miejsce zdarzenia jest bezpieczne

Jeśli osoba straciła przytomność np. w łazience i możesz podejrzewać zatrucie tlenkiem węgla, należy ją i wszystkich innych domowników szybko ewakuować z mieszkania. Wezwij karetkę. Jeśli jesteś sam, zrób to natychmiast po ułożeniu poszkodowanego na boku. Jeśli masz kogoś do pomocy, karetka powinna zostać wezwana niezwłocznie.

2. Sprawdź stan przytomności

W tym celu zadaj proste pytanie i potrząśnij poszkodowanego delikatnie za ramiona. Brak reakcji? Poproś kogoś o pomoc, żeby pozostał przy tobie. Jeżeli to możliwe, czynności te należy wykonać w takiej pozycji, w jakiej zastano nieprzytomnego w tzw. pozycji zastanej. Jeśli nie, delikatnie należy ułożyć poszkodowanego na plecach.

3. Sprawdź drożności dróg oddechowych oraz oddech osoby nieprzytomnej

Sprawdzając oddech, posługujemy się schematem: słyszę, czuję, widzę. Pochylamy się nad głową poszkodowanego, przybliżając swoje ucho do jego ust i nosa oraz kładziemy rękę na jego klatce piersiowej.

O obecności oddechu świadczą: szmer wdychanego powietrza (słyszymy), ciepło wydychanego powietrza (czujemy) oraz ruchy klatki piersiowej (widzimy, czujemy). Na sprawdzenie oddechu należy poświęcić ok. 10 sek., w tym czasie powinniśmy zaobserwować co najmniej 2 prawidłowe oddechy.

Jeśli poszkodowany ma niedrożne drogi oddechowe, udrożnij je. W tym celu jedną rękę połóż na czole poszkodowanego, dwa palce drugiej ręki na brodzie i odchyl głowę do tyłu. Nawet, jeśli można by podejrzewać uraz kręgosłupa u poszkodowanego, musisz jego głowę odchylić do tyłu w celu umożliwienia oddechu.

4. Ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej (pozycja boczna ustalona)

W tej pozycji układamy osoby nieprzytomne, które oddychają i u których po badaniu urazowym nie podejrzewamy urazu kręgosłupa, miednicy lub złamań. Aby sprawdzić, czy poszkodowany ma urazy, wykonuje się badanie urazowe - obserwując twarz poszkodowanego oraz dotykając poszczególnych partii ciała, należy poszukiwać: otwartych ran, deformacji, obrzęków, tkliwości, patologicznej ruchomości w obrębie kończyn.

Badanie wykonujemy w następującej kolejności: szyja i głowa, zwracając uwagę na obecność krwi na rękach po zbadaniu tylnej części głowy, obojczyki i klatka piersiowa, brzuch, miednica i kości spojenia łonowego, kończyny górne i dolne, plecy.

Utrata przytomności - pierwsza pomoc. Jak wygląda? Wyjaśnia ratownik medyczny

Jeśli u nieprzytomnego wystąpiły zranienia zewnętrzne, zabezpieczamy je opatrunkami, złamania unieruchamiamy, a osobę poszkodowaną pozostawimy w pozycji zastanej lub leżącej na plecach.

Pamiętaj o utrzymywaniu drożności dróg oddechowych, by nieprzytomny mógł swobodnie oddychać, ochronie przed utratą ciepła oraz systematycznej kontroli oddechu do czasu przyjazdu karetki pogotowia. Stale obserwuj poszkodowanego pod kątem ewentualnych wymiotów.

Pierwsza pomoc - czy wiesz, jak jej udzielić?

Pytanie 1 z 10

Wypadek samochodowy

Robię zdjęcie telefonem i umieszczam na stronie społecznościowej.

Dzwonię na numer alarmowy 999 lub 112, podaję dokładne miejsce, rodzaj i opis wypadku, kto został poszkodowany i ile osób potrzebuje pomocy medycznej.

Następne pytanie

Monika Majewska