Opieka nad dorastającym dzieckiem i starzejącym się rodzicem: jak to pogodzić?

Coraz więcej osób znajduje się w sytuacji wymagającej łączenia obowiązków opieki nad starzejącym się rodzicem i wychowywaniem bądź wspieraniem jeszcze uczącego się dziecka. A wszystko to przy własnej aktywności zawodowej. Obowiązków jest więc bardzo wiele - jak je pogodzić?

Spis treści

1. Jak nadmiar obowiązków wpływa na opiekuna?
2. Plan ratunkowy dla opiekuna

Opieka nad dorastającym dzieckiem i starzejącym się rodzicem to niezłe wyzwanie. Metody radzenia sobie w takiej sytuacji zależeć będą od wielu czynników np.: stopnia samodzielności starzejącego się rodzica, relacji z dorastającym dzieckiem, stanu zdrowia i zasobów psychicznych opiekuna, rodzaju wykonywanej pracy czy miejsca, w jakim się mieszka. Czynników różnicujących jest wiele, ale pewne kwestie niezależnie od nich pojawiają się w niemal w każdej tego rodzaju sytuacji.

Jak nadmiar obowiązków wpływa na opiekuna?

Osoby łączące tego typu obowiązki, dla ułatwienia nazwijmy ich opiekunami, często doświadczają stanu ciągłego przemęczenia, poczucia bezradności, wykluczenia lub bagatelizowania swoich potrzeb.

Łączenie tak wielu obowiązków, nawet jeżeli motywowane jest miłością i troską o najbliższych, w nadmiarze powoduje znaczne napięcie emocjonalne i często dolegliwości fizyczne. To, że opiekun chce jak najlepiej dla swojego rodzica i dziecka nie znaczy, że nie doświadcza zmęczenia i wszystkich jego konsekwencji związanych z nadmiarem zobowiązań i deficytem czasu potrzebnego do regeneracji i realizacji własnych potrzeb i planów.

Organizacja życia rodzinnego, zawodowego i osobistego staje się pewnego rodzaju ekwilibrystyką wymagającą wyrzeczeń, skupienia i niemal ciągłej gotowości. Opiekunowie w takiej sytuacji mogą doświadczać problemów ze snem, koncentracją, rozdrażnienia i trudności zdrowotnych wynikających z funkcjonowania w warunkach przewlekłego stresu. Część negatywnych skutków zdrowotnych np.: bóle kręgosłupa czy bóle stawów wynikają nierzadko z konieczności pomocy nie w pełni sprawnemu rodzicowi, np. poprzez częste podnoszenie, asystę w poruszaniu się, które wymagają przecież zaangażowania dużej siły.

Czytaj też:

Opieka nad starszą osobą: jak rozmawiać z rodzicami?

Opieka wytchnieniowa: czym jest i kto może z niej korzystać?

Trening pamięci dla seniorów

Pamiętać należy również, iż osoby łączące obowiązki opieki nad starszym rodzicem i dorastającym dzieckiem same są w wieku, w którym w sposób naturalny pojawia się większa potrzeba zadbania o swoje zdrowie. Opiekunowie często zaczynają doświadczać pierwszych objawów starzenia wynikających z bycia w średnim wieku.

Nie można pominąć faktu, iż obie funkcje opiekuńcze wymagają użycia innych zasobów i spojrzenia z innej perspektywy. Jako rodzic dorastającego dziecka opiekun zwykle skupia się na wspomaganiu rozwoju, edukacji, zwykle stawiając sobie jako cel usamodzielnienie potomstwa.

Opiekun starzejącego się rodzica skupia się z kolei zwykle na zaopiekowaniu, zabezpieczeniu podstawowych potrzeb, przede wszystkim zadbaniu o jego zdrowie. Jednocześnie zdaje sobie sprawę z ubiegającego czasu i nieuchronności pogarszania się staniu zdrowia i stopnia samodzielności rodzica.

Oba rodzaje wsparcia zwykle wymagają zaangażowania dodatkowych środków finansowych, co nakłada dodatkowy obowiązek zachowania jak najdłużej aktywności zawodowej, pozwalającej zdobyć odpowiednią ilość środków.

Sytuacja, w której rodzic jest osobą "leżącą", wymagającą niemal stałej opieki jest zasadniczo inna od tej, kiedy rodzic wymaga doraźnego wsparcia. W pierwszym przypadku opiekun niemal zupełnie zostaje wyłączony z życia, znacznie ogranicza kontakty społeczne i rzadko kiedy ma okazję do zregenerowania sił. Koszty emocjonalne, jakie ponosi w takiej sytuacji, również są ogromne. Codzienne towarzyszenie bliskiej osobie w cierpieniu, smutku czy frustracji, bycie wsparciem dla niej, pomimo własnych trudności doświadczanych na co dzień, jest wyzwaniem samym w sobie.

Konieczność pogodzenia tak wielu ról jest niezwykle trudna, nie znaczy to jednak, że opiekunowie skazani są na pułapkę nadmiaru obowiązków. Warto spróbować wprowadzić nawet maleńką zmianę do sposobu działania, aby ułatwić sobie funkcjonowanie.

Plan ratunkowy dla opiekuna

Nie izoluj się

Czynnikiem łagodzącym skutki nadmiernego stresu są relacje społeczne. Czas na spotkanie z koleżanką czy choćby rozmowa telefoniczna jest niezwykle istotna. Wygospodarowanie nawet godziny tygodniowo na to jest inwestycją w dobrostan opiekuna. Chwilowa odskocznia pozwoli odrobinę naładować baterie, złapać dystans do codzienności i zająć głowę innymi tematami. 

Wsparcie innych osób

Odizolowanie i poczucie osamotnienia potęguje pozostałe negatywne skutki bycia opiekunem. Warto skorzystać z oferty różnego rodzaju stowarzyszeń i fundacji, które zajmują się tematyką opieki nad osobami starszymi, konkretnym schorzeniem lub skupiają rodziców nastolatków.

Może się okazać, że nie trzeba wyważać drzwi, które już ktoś otworzył. W takim miejscu można wymienić doświadczenia, zobaczyć jak inni radzą sobie z trudnościami charakterystycznymi dla tej samej sytuacji, skorzystać ze poradnictwa socjalnego, psychologicznego, prawnego, wziąć udział w grupach wsparcia.

Sprawdź, na co masz wpływ

Zachowanie poczucia sprawczości pomaga pozostać w równowadze. Przyjrzyj się swojemu tygodniowemu grafikowi lub poszczególnym dniom. Może jest w trakcie dnia taki czas, który zależy wyłącznie od ciebie? Choćby godzina, którą możesz świadomie wykorzystać wedle swoich upodobań. Może okazać się, że jesteś w stanie ograniczyć kontakty z kimś, kto niekorzystnie na ciebie wpływa. Im więcej decyzji i odzyskanej kontroli nad życiem, tym łatwiej zachować równowagę przy nadmiarze obowiązków.

Realizuj pasje

Nie zapominaj o tym, co dodaje ci sił, relaksuje i jest odskocznią. Nawet jeżeli miałby to być wykradziony z planu dnia kwadrans, warto poświecić go na to, co chcesz. Rysowanie, czytanie ulubionej literatury, a może sport. Sprawdź czy nie można wpleść ukochanej aktywności w czas spędzony z dzieckiem i/lub rodzicem.

Odpuść sobie

Łączenie roli opiekuna osoby starszej z wychowywaniem dorastającego dziecka, przy zachowaniu aktywności zawodowej, to dość ambitny plan. Sprawdź, czy wszystkie elementy tego przedsięwzięcia musisz realizować na 100%? Warto w takich warunkach pozbyć się perfekcjonizmu na rzecz bycia wystarczająco dobrym. Nauka rozróżniania rzeczy bardziej i mniej ważnych oraz zauważania tych zupełnie nieistotnych też jest niezwykle pomocna. Czy naprawdę musisz zdobyć dodatkowe środki na nowy telefon dla dziecka, skoro ten stary jeszcze działa? Czy zawsze musi być własnoręcznie przygotowany obiad, skoro niedaleko jest bar z domowymi daniami?

Zadbaj o asertywność

Skoro już wiesz, że sytuacja, w której się znajdujesz jest trudna i wiele od ciebie wymaga, nie zgadzaj się na dodatkowe obciążenia. Początki są trudne, ale dbania o własne granice można się nauczyć. Nadmiar drobnych przysług dla znajomych czy dodatkowy dyżur w pracy to zbędne obciążenia w nadmiarze obowiązków.

Korzystaj z pomocy

W nadmiarze obowiązków często umyka fakt, że nie wszystko musimy robić sami. Może warto zaangażować pozostałych członków rodziny w opiekę nad seniorem. Warto sprawdzić, czy w ramach istniejącego systemu pomocy społecznej nie przysługuje dodatkowe wsparcie postaci opiekuna. Na dłużej starczy ci sił i motywacji, jeżeli skorzystasz z choćby najmniejszej pomocy.

Zadbaj o stan fizyczny

Jeżeli masz być wsparciem dla dziecka i starszego rodzica, nie możesz bagatelizować swojego zdrowia. Badania kontrolne i niebagatelizowanie problemów zdrowotnych, kiedy tylko zaczynają się pojawiać, to inwestycja w samego siebie i dla dobra osób, którym pomagasz.

Wsparcie psychologiczne

Długotrwały stres oraz towarzyszące mu emocje i myśli to temat, który warto przepracować w gabinecie psychologa. Przedłużający się smutek, poczucie bezradności czy negatywne emocje kierowane wobec najbliższych spowodowane zaistniałą sytuacją to wystarczający powód, żeby skorzystać ze wsparcia psychologicznego.

Patrycja Szeląg-Jarosz, psycholog, Centrum Rozwoju Osobistego i Usług Psychologicznych BUSOLA