Skutki uboczne przewlekłego stosowania inhibitorów pompy protonowej

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Inhibitory pompy protonowej to leki, które stosowane są w chorobie wrzodowej żołądka lub refluksie i ograniczają wydzielanie kwasu solnego przez żołądek. Choć ich stosowanie w wyżej wymienionych jednostkach chorobowych jest uzasadnione, to jednak długotrwałe ich zażywanie może prowadzić do utrudnienia wchłaniania niektórych witamin, pierwiastków, jak również może być czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na nowotwór.

Spis treści

1. Kiedy stosuje się inhibitory pompy protonowej (PPI)?
2. Skutki uboczne przewlekłego stosowania PPI
3. Stosowanie PPI a powikłania infekcyjne
4. Inhibitory pompy protonowej a choroby nerek
5. PPI a hipomagnezja
6. PPI a witamina B12
7. Stosowanie PPI a ryzyko nowotworu
8. Inhibitory pompy protonowej a reakcje nadwrażliwości

Inhibitory pompy protonowej (PPI) są lekami, które wpływają na komórki okładzinowe żołądka i przez to zmieniają kwaśne pH panujące w żołądku na bardziej zasadowe. Komórki okładzinowe odpowiadają za produkcję kwasu solnego, który – w pewnych przypadkach, może być przyczyną powstawania wrzodów, czy nadżerek (tak dzieje się np. podczas zakażenia bakterią Helicobacter Pyroli). Aby kwas nie niszczył delikatnych ścianek żołądka lub przełyku (gdy mamy do czynienia z refluksem i cofaniem się treści pokarmowej do gardła), pacjentom podaje się PPI w celu zahamowania wydzielania HCL po to, by obniżyć zbyt kwaśne pH.

Inhibitory pompy protonowej potrafią zmniejszyć pH nawet poniżej 4 i utrzymać ten efekt od 15-20 godzin. By podtrzymać najlepszy efekt działania leku, podaje się je przed posiłkiem. Leki mogą więc działać na 60-70 % aktywnych pomp protonowych komórek okładzinowych (w trakcie jedzenia zwiększa się wydzielanie kwasu solnego w żołądku), a nie tylko na 5 %, które są aktywne w stanie spoczynku.

Kiedy stosuje się inhibitory pompy protonowej (PPI)?

PPI najczęściej stosowane są w przypadku:

• choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy (lub w profilaktyce tych jednostek chorobowych),
• nadżerek w żołądku,
• refluksu żołądkowo-przełykowego,
• leczenia zakażenia Helicobacter Pylori,
• erozyjnego zapalenia przełyku,
• zespołu Zollingera-Ellisona,
• leczenia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) jako forma osłony na układ pokarmowy.

Skutki uboczne przewlekłego stosowania PPI

Choć inhibitory pompy protonowej są jednymi z bardziej skutecznych leków stosowanych w leczeniu chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego, to jednak ich przewlekłe zażywanie może prowadzić do zaburzeń wchłaniania niektórych składników odżywczych, a tym samym prowadzić do zaburzeń funkcjonowania organizmu.

Istnieją też przesłanki, że PPI mogą zwiększać liczebność zakażeń bakteryjnych i to nie tylko przewodu pokarmowego, nasilać stany zapalne jelit, czy doprowadzać do dysbiozy jelit.

Oprócz tego mogą osłabiać lub nasilać działanie innych leków, a same w sobie prowadzić do poważnych reakcji alergicznych.

Stosowanie PPI a powikłania infekcyjne

Skutkiem stosowania inhibitorów pompy protonowej jest obniżenie pH żołądka, które może prowadzić do niedokwaśności. Kwas solny jest barierą dla wielu patogenów, które nie są w stanie rozwijać się w środowisku żołądka (wyjątkiem jest H.Pylori), ani też przejść dalej do dolnego odcinka układu pokarmowego.

Kiedy dochodzi do hipochlorhydrii, wówczas stworzone zostaje dogodne środowisko dla rozwoju drobnoustrojów, co prowadzi do zwiększonej ilości zakażeń. Na przykład w soku żołądkowym osób stosujących PPI częściej znajduje się patogeny bytujące w jamie ustnej takie jak: Stomatoccocus, Streptoccocus czy Neisseria.

Dobrym przykładem na niekorzystne działanie PPI jest też wzrost infekcji wywołanych przez Clostridium difficile – zjadliwą bakterię będącą przyczyną uporczywych biegunek. Zazwyczaj czynnikami ryzyka zarażenia tą bakterią są stosowane w nadmiarze antybiotyki. Jednakże dostrzeżono, że w chwili obecnej nie tylko osoby po antybiotykoterapii mają z nią problem. Należą do nich również osoby stosujące przewlekle leki typu PPI.

Aby potwierdzić tę korelację, przeprowadzono kilka badań obserwacyjnych i metaanaliz, które wykazały, że w trakcie przyjmowania inhibitorów pompy protonowej może nastąpić zwiększony wzrost zakażeń Clostridium difficile.

Z kolei w badaniu kohortowym przeprowadzonym na 745 pacjentach, którzy zarażeni już byli bakterią Clostridium, dowiedziono, że największe ryzyko nawrotu infekcji miały osoby w podeszłym wieku, powyżej 75 roku życia oraz te, które zażywały PPI w sposób długotrwały.

Inhibitory pompy protonowej a choroby nerek

PPI mogą niekorzystnie wpływać na pracę nerek, co skutkować może chorobami tego narządu, takimi jak:

• ostre uszkodzenie nerek (AKI),
• przewlekła choroba nerek (PChN)
• oraz ostre cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek.

Już w roku 1992 pojawiły się informacje, że jeden z tego typu leków – omeprazol, może doprowadzać do ostrej niewydolności nerek, a późniejsze informacje medyczne zdawały się potwierdzać ten fakt pokazując zależności pomiędzy długotrwałym stosowaniem PPI a gorszą pracą nerek.

Amerykańskie badania prowadzone przez Klebsera i wsp. pokazały, że wystarczy 90 dni stosowania PPI, by dwukrotnie zwiększyć częstotliwość uszkodzenia nerek (porównywane było to z podawaniem H2-blokerów, gdzie taka zależność nie istniała).

W kolejnym amerykańskim badaniu przeprowadzonym na bardzo dużej grupie, bo 15 792 dorosłych osobach pokazano, że chorzy przyjmujący PPI mają 1,5-krotnie większe ryzyko rozwoju przewlekłej choroby nerek niż ludzie, którzy ich nie stosują.

PPI a hipomagnezja

Dostrzeżono, że osoby stosujące przewlekle PPI mają zwykle obniżone stężenie magnezu we krwi (hipomagnezję). Aby jednak doszło do hipomagnezji, musi upłynąć sporo dni – jak podają badania przeprowadzone w 2015 roku na 9818 osobach: od 182-2618 dni.

Dopiero po tym czasie można stwierdzić zmniejszenie stężenia magnezu o 0,022 mEq/L. Co istotne, prawidłowe wartości magnezu wracają już po 4 dniach od odstawienia leków. Natomiast zamiana jednego rodzaju PPI na inny, nie powoduje żadnych zmian w parametrach i stężenie magnezu nadal jest obniżone.

Procedura lecznicza w przypadku hipomagnezji spowodowanej przez PPI wygląda tak, że najpierw odstawia się inhibitory pompy protonowej, aby przywrócić prawidłowe wartości magnezu, następnie monitoruje się stężenie tego pierwiastka we krwi, a także bada się jego poziom wydalania z moczem, na koniec zamienia się leki PPI na inhibitory receptorów H2.

PPI a witamina B12

Istnieją doniesienia, że zażywanie leków PPI może prowadzić do gorszego wchłaniania witaminy B12, co z kolei może zwiększać np. ryzyko wystąpienia osteoporozy. Witamina B12 dostarczana jest w pożywieniu w połączeniu z białkiem, a uwalniania jest z tego połączenia w żołądku pod wpływem enzymów proteolitycznych działających w kwaśnym środowisku.

Jeśli kwasu solnego jest zbyt mało (a dzieje się tak na skutek PPI), wówczas może dojść do zaburzeń we wchłanianiu witaminy B12. Nie odłączy się bowiem ona od białka i nie zostanie prawidłowo wchłonięta w jelicie cienkim. Badania na temat korelacji niedoboru witaminy B12 w związku z zażywaniem PPI nie są do końca jednoznaczne.

Przeprowadzono na ten temat jeszcze zbyt mało badań i trwały one zbyt krótko, by móc rozstrzygnąć, czy to na pewno inhibitory pompy protonowej prowadzą do zaburzeń wchłaniania witaminy B12. Mimo wszystko lekarze przepisujący tego typu leki mają na uwadze poziom witaminy B12 u swoich pacjentów i często, zwłaszcza osobom starszym (u których najczęściej stwierdza się korelację PPI – witamina B12), monitorują jej poziom.

Stosowanie PPI a ryzyko nowotworu

Aby komórka działała prawidłowo, musi zachowywać równowagę w każdym aspekcie swojego funkcjonowania, w tym powinna zachowywać właściwe pH. Zbyt długie zażywanie PPI zmienia działania wydzielnicze komórek okładzinowych, zmniejsza aktywność enzymatyczną komórek należących do górnego odcinka układu pokarmowego, a tym samym stwarza dogodne warunki do uszkodzeń DNA, a później do mutacji.

Zmiana pH w żołądku stymuluje np. komórki G do nadmiernego wydzielania gastryny. Powoduje to troficzne działanie na błonę śluzową żołądka. Jak można wyczytywać z kilku doniesień naukowych na ten temat, przewlekłe stosowanie PPI zwiększa ryzyko pojawienia się gruczolakoraka żołądka.

Poza tym obniżone pH prowadzi do sytuacji, gdzie bakterie, które normalnie ginęłyby w kwaśnej treści żołądka, bez problemu żyją i rozwijają się, co przekłada się na zwiększoną produkcję N-nitrozoamin, które mają działanie kancerogenne.

Inhibitory pompy protonowej a reakcje nadwrażliwości

PPI, podobnie jak inne leki, powodować mogą reakcje nadwrażliwości. Do reakcji tego typu zalicza się przede wszystkim:

• pokrzywkę,
• wyprysk plamisto-grudkowy,
• kontaktowe zapalenie skóry,
• fotoalergiczne zapalenie skóry,
• obrzęk naczynioruchowy,
• anafilaksję,
• zapalenie naczyń,
• ostre alergiczne śródmiąższowe zapalenie nerek,
• wysypkę z eozynofilią,
• reakcje autoimmunologiczne,
• jak również toczeń rumieniowaty układowy.

Inhibitory pompy protonowej mogą też, w wyniku zmniejszenia produkcji soku żołądkowego, doprowadzić do tego, że cząsteczki leków lub alergenów pokarmowych przedostawać się będą do jelit, a stamtąd do krwioobiegu, co powodować będzie alergie pokarmowe oraz IgE-zależne na leki.

Dominika Wilk