Uważaj na serce po COVID-19: powikłania sercowo-naczyniowe

Wirus SARS-CoV-2 spowodował na całym świecie znaczący wzrost śmiertelności. W większości przypadków związany jest on z wystąpieniem zespołu ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej (ARDS, ang. acute respiratory distress syndrome). W raportach kliniciści wskazują też, że wśród ozdrowieńców coraz częściej mogą występować problemy z sercem. O powikłaniach sercowo-naczyniowych w przebiegu tej choroby opowiedział prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie.

Spis treści

1. COVID-19 a choroby sercowo-naczyniowe: ważna jest kontynuacja leczenia
2. Pacjenci z wrodzonymi wadami serca w dobie pandemii
3. Możliwe trwałe powikłania sercowo-naczyniowe

Na początku pandemii powikłania sercowo-naczyniowe, jak czytamy w raporcie „Charakterystyka choroby COVID-19, objawy oraz skutki zdrowotne. Rekomendacje i doświadczenia polskich klinicystów” (tzw. „Biała Księga”) opracowanym przez uznanych ekspertów z inicjatyw „Nauka przeciw pandemii”, były postrzegane przez pryzmat zawału, zapalenia mięśnia sercowego, zaostrzenia niewydolności serca, zaburzeń rytmu serca i powikłań sercowo-zatorowych. Mimo upływu czasu nie ustalono jeszcze ostatecznej częstości występowania powikłań sercowo-naczyniowych. Według najnowszych przeglądów duży odsetek osób po przebyciu infekcji wywołanej SARS-CoV-2 zmaga się z nimi.

Oto rodzaje powikłań sercowo-naczyniowych, jakie mogą wystąpić:

• niedokrwienie mięśnia sercowego (ok. 20 proc. ozdrowieńców) – podwyższone stężenie białek może świadczyć o przeciążeniu mięśnia sercowego, a podwyższone stężenie troponin niekoniecznie wynika, jak zaznaczają eksperci w „Białej Księdze”, z niedokrwiennego uszkodzenia kardiomiocytów.
• zaburzenia rytmu serca (ok. 15 proc. ozdrowieńców) – może wystąpić w fazie ostrej COVID-19 oraz w stanie post-COVID. Do najczęstszych objawów tej dolegliwości zalicza się: przyspieszenie pracy serca (tzw. tachykardia), napadowe kołatania serca, napady migotania przedsionków. Polscy klinicyści wskazali w „Białej Księdze”, że „w przebiegu COVID-19 dochodzi również do aktywacji innych czynników proarytmicznych (sprzyjającej nierównej pracy serca), zatem zasadne wydaje się aktywne poszukiwanie migotania przedsionków u osób, które przebyły COVID-19”.
• niewydolność serca (ok. 14 proc. ozdrowieńców) – rozpoznanie u pacjentów z zakażeniem SARS-CoV-2 nowych cech niewydolności serca albo zaostrzenie niewydolności serca może wiązać się pośrednio ze zjawiskami COVID-19. Są nimi np.: hipoksemia, kwasica, niewydolność oddechowa, zmiany w tkance płucnej, burza cytokinowa.
• ostry zespół wieńcowy (ok. 1 proc. ozdrowieńców).

Rodzi się więc pytanie, czy ozdrowieńcy powinny martwić się o swoje serce? O wyjaśnienie tej kwestii poprosiliśmy prof. dr hab. n. med. Krzysztofa J. Filipiaka, FESC. W jego opinii „osoby, które przeszły zakażenie SARS-CoV-2, nawet te, które przebyły je skąpo- lub bezobjawowo również mogą zachorować zarówno na zespoły post-COVID, jak i doświadczyć różnych problemów zdrowotnych”. Dzisiaj są one klasyfikowane do schorzeń kardiologicznych dla tzw. przewlekłego COVID (long-COVID, chronic-COVID). Mogą to być: zaburzenia rytmu serca, nieadekwatna tachykardia (utrzymujący się podwyższony puls), pogorszenie kontroli ciśnienia tętniczego czy powikłania zakrzepowo-zatorowe – powiedział specjalista w dziedzinie kardiologii.

Przeczytaj też: Choroba wieńcowa - objawy. Jak rozpoznać chorobę niedokrwienną serca?

COVID-19 a choroby sercowo-naczyniowe: ważna jest kontynuacja leczenia

Osoby ze zdiagnozowanymi chorobami sercowo-naczyniowymi można zaliczyć do grupy wysokiego ryzyka zgonu w przebiegu zakażenia SARS-CoV-2. Dlaczego? - Pacjenci z chorobami sercowo-naczyniowymi to osoby w podeszłym wieku. W pierwszym roku pandemii, gdy nie było szczepionek, te osoby chorowały i najczęściej umierały. Obecnie sytuacja ta zmienia się dynamicznie. Groźny wariant wirusa SARS-CoV-2 typu delta (dawniej zwanym wariantem indyjskim) szerzy się przede wszystkim wśród osób niezaszczepionych, a więc osób młodszych. Jak stwierdził prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak, „w czwartej fali koronawirusa, tam, gdzie zaszczepiono już >90% seniorów, uznamy, że choroby sercowo-naczyniowe nie będą już powiązane aż z takim ryzykiem zgonu w przebiegu zakażenia SARS-CoV-2”.

Poza tym osoby z rozpoznanymi chorobami sercowo-naczyniowymi w dobie pandemii muszą kontynuować leczenie. – Osoby, które częściej zapadały na COVID-19, wymagały hospitalizacji czy niestety zmarły w trakcie epidemii, to niewątpliwie osoby ze złą kontrolą: niewydolności serca, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, przewlekłego zespołu wieńcowego – powiedział prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak. W przypadku tych pacjentów ważna jest optymalna farmakoterapia, przestrzeganie harmonogramu wizyt kontrolnych oraz stałe przyjmowanie leków.

Przeczytaj też: Niedomykalność zastawki trójdzielnej serca: objawy i leczenie

Pacjenci z wrodzonymi wadami serca w dobie pandemii

Nie możemy również pominąć wątku dotyczącego pacjentów z wrodzonymi wadami serca lub tych, którzy mieli w przeszłości przeszczep tego narządu. Jakie ryzyko w ich przypadku niesie COVID-19?

Prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak podkreślił, że „zakażenie SARS-CoV-2 może wywołać zapalenie mięśnia sercowego, ale wydaje się, że to zjawisko rzadkie, a przynajmniej o wiele bardziej rzadkie, niż wydawało się nam na początku pandemii”.

- Postępowanie w takim przypadku jest rutynowe. Działamy objawowo. Nie ma specyficznego leczenia. Diagnostyka opiera się na badaniu echokardiograficznym, pobieraniu markerów uszkodzenia miokardium. Właściwą diagnozę można postawić na podstawie badania biopsyjnego miokardium (czego oczywiście nie robimy przyżyciowo) lub na podstawie specyficznego badania rezonansu mięśnia sercowego, który jest nam w stanie wskazać obszary serca objęte procesem zapalnym. Do opisu takich badań należy podchodzić bardzo ostrożnie – tłumaczył specjalista w zakresie kardiologii, interny, hipertensjologii i famakologii klinicznej.

Zwrócił uwagę na to też, że „badania te muszą być wykonywane zarówno na odpowiednio skalibrowanym sprzęcie, jak i opisywane przez bardzo doświadczonych specjalistów”. Zatem o tym, czy przeprowadzenie takich badań jest konieczne decyduje lekarz specjalista kardiolog, który prowadzi diagnostykę. Jeśli chodzi o pacjentów po transplantacji serca, jak powiedział prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie, jest niezwykle mało. - To jest na pewno grupa pacjentów, o którą trzeba szczególnie dbać i która już dawno powinna być w pełni zaszczepiona – dodał lekarz, stwierdzając, że „wszystkie osoby z wadami serca, to również osoby, które powinny się były zaszczepić już dawno”.

Sprawdź choroby, które osłabiają serce! 

Zobacz galerię 6 zdjęć

Możliwe trwałe powikłania sercowo-naczyniowe

W „Białej Księdze” przygotowanej przez znanych ekspertów z inicjatywy „Nauka przeciw pandemii” zaznaczono, że „późne powikłania kardiologiczne po przebyciu COVID-19 rozpoznawane są jako objawy zespołu post-COVID-19”.

U dzieci i młodzieży objawiają się one w postaci ostrego zapalenia mięśnia sercowego i ostrej niewydolności serca (tzw. zespół PIMS-TS). Dokładniej PIMS-TS jest to dziecięcy wieloukładowy zespół zapalny czasowo związany z COVID-19. Może ujawnić w okresie od 2 do 6 tygodni u najmłodszych, które przeszły bezobjawowo lub stosunkowo infekcję wywołaną wirusem SARS-CoV-2. Niewykluczone, że ta choroba wieloukładowa o charakterze zapalnym może również mieć ostry przebieg. PIMS-TS jest zatem reakcją immunologiczną organizmu na przebytą chorobę.

Jak wskazali polscy klinicyści w „Białej Księdze”, coraz częściej dorośli borykają się też z zaburzeniami sercowo-płucnymi określanymi jako zespół post-COVID. Objawy występują kilka tygodni po przebytej chorobie, m.in.: duszność, zadyszka wysiłkowa, podwyższone stężenie D-dimerów, arytmia, zapalenie mięśnia sercowego. Niektóre z nich wymagają dalszej diagnostyki z udziałem pneumonologia i kardiologa w celu dalszych badań płuc.

Z punktu widzenia kardiologicznego ozdrowieńcy wymagają, jak podkreślili eksperci w „Białej Księdze” optymalnej terapii i leczenia schorzeń współistniejących.

Anna Tłustochowicz