Choroby i geny: skłonności do wielu chorób są dziedziczne

Niektórzy pochodzą z długowiecznych rodzin - w ich genach nie były zapisane żadne poważne choroby. Jednak inni nie mają tyle szczęścia i dziedziczą skłonności do nowotworów, cukrzycy, choroby układu krążenia, żylaki. Niekorzystne geny to jednak nie wyrok.

Spis treści

1. Geny i choroby: pakiet profilaktyczny
2. Cukrzyca a geny
3. Alergia a geny
4. Depresja a geny
5. Choroby układu krążenia a geny
6. Otyłość a geny
7. Żylaki a geny
8. Nowotwory a geny

Wiele chorób ma podłoże genetyczne, ale nie musisz na nie zapaść. Aby zachorować, trzeba mieć genetycznego pecha, czyli dwie kopie genu recesywnego. Za zaburzenia pracy organizmu częściej odpowiadają określone układy genów i ich mutacje. Dotychczas rozpoznano 1112 genów odpowiedzialnych za różne schorzenia.

Geny i choroby: pakiet profilaktyczny

Jeśli nawet rodzice przekazali ci geny sprzyjające wielu chorobom, nie martw się na zapas. To ty masz asa w rękawie, bo wiesz, co może cię spotkać. Postaw zatem na profilaktykę, by przechytrzyć naturę.

Cukrzyca a geny

Przy zachowaniu diety i aktywnym stylu życia rodzinna cukrzyca nie musi być twoim udziałem. Nadmiar cukru w diecie zmusza trzustkę do wytwarzania coraz większej ilości insuliny. By zwiększyć swoje szanse, raz w roku badaj poziom cukru we krwi. Gdy wynik będzie wyższy niż norma, idź do lekarza.

Alergia a geny

Ryzyko jej dziedziczenia jest wysokie, zwłaszcza gdy oboje rodzice są alergikami. Ale z alergią da się żyć. Poproś lekarza o wykonanie testów. Nie bój się odczulania, bo szczepionka likwiduje objawy alergii.

Depresja a geny

Skłonność do depresji jest dziedziczna. Podobnie jest z innymi zaburzeniami układu nerwowego. Na SM, chorobę Alzheimera nie ma skutecznego lekarstwa, ale na depresję są sprawdzone metody. Jeśli mama miała takie skłonności, naucz się różnych technik relaksacyjnych, by w porę odpędzić smutki. Nie wahaj się także prosić o pomoc przyjaciół, psychologa czy psychiatrę.

Choroby układu krążenia a geny

Jeżeli któreś z rodziców miało miażdżycę, nadciśnienie, chorobę wieńcową, mogli je przekazać dzieciom.

Mechanizm dziedziczenia tych schorzeń nie jest dobrze znany, ale według statystyk w 50–90 proc. występują one rodzinnie. Jednak w tym przypadku ogromne znaczenie ma styl życia, a przede wszystkim palenie tytoniu, dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, brak ruchu oraz stres. Aby nie podzielić losu rodziców, jeśli palisz – rzuć palenie, bo dym tytoniowy uszkadza ściany tętnic. Zmień tłustą dietę na bogatą w ryby, warzywa i owoce. Sięgaj po przyprawy (czosnek, imbir), a także oliwę. Co roku badaj poziom cholesterolu (frakcje LDL i HDL) oraz trójglicerydów, czyli cząsteczek tłuszczu we krwi. Co pół roku mierz sobie ciśnienie tętnicze.

Otyłość a geny

Jej dziedziczne pochodzenie sprzyja chorobom serca. Przy zachowaniu niskokalorycznej diety możesz mieć szczupłą sylwetkę. Mając skłonność do tycia, trudniej będzie zrzucić nadwagę, ale zachowanie figury nie jest niemożliwe. Zmierz swoje BMI. Jeśli wynik pokazuje nadwagę, oblicz, ile kalorii potrzebujesz każdego dnia, aby organizm pozostawał sprawny. Pomoże ci w tym wzór Benedicta i Harrisa: do 665,09 dodaj swoja wagę w kg pomnożoną przez 9,56. Do wyniku dodaj swój wzrost w cm pomnożony przez 1,84. Od wyniku odejmij wiek w latach pomnożony przez 4,67. Teraz uzyskany wynik pomnóż przez wskaźnik aktywności: jeśli pracujesz w biurze, wynosi on 1,3, gdy wykonujesz cięższą prace – 1,7. Ostatni wynik to ilość kalorii, które muszą ci wystarczyć, by zachować figurę.

Żylaki a geny

Skłonność do nich jest związana z przejęciem predyspozycji do słabych naczyń żylnych. Jeśli często masz ciężkie i opuchnięte nogi (szczególnie w okolicach kostek), zrób badanie przepływów żylnych. Znając stan żył, można je chronić, np. nosić specjalne rajstopy (wyglądają jak zwykłe), unikać przegrzewania nóg. Nadwaga również sprzyja żylakom, wiec dbaj o linie. Nos buty na niewysokim obcasie i ćwicz. Każdy rodzaj ruchu poprawia krążenie w nogach. Gdy odpoczywasz, układaj nogi wysoko.

Nowotwory a geny

Mechanizm ich dziedziczenia jest lepiej poznany. W przypadku raka piersi, jajnika czy jelita grubego dochodzi do przeniesienia ściśle określonych sekwencji genowych, ale to zaledwie 3–8 proc. wszystkich zachorowań.

• Rak jajnika – długo nie daje wyraźnych dolegliwości. Ale robiąc badania ginekologiczne, można go wykryć w chwili, gdy nie zagraża życiu, i skutecznie leczyć. Kobiety obciążone genetycznie powinny rozważyć także inną możliwość – profilaktyczne usuniecie jajnika i jajowodu.
• Rak jelita grubego – rodzinne występowanie tego nowotworu wielokrotnie już potwierdzono. Osoby obciążone powinny być pod opieką poradni genetycznej. Pierwsze badanie (kolonoskopie) najlepiej zrobić między 20.–30. rokiem życia, a następnie powtarzać co 2–3 lata, chyba ze lekarz zdecyduje inaczej. W profilaktyce raka ważna jest dieta, której podstawą powinny być warzywa, owoce, pieczywo pełnoziarniste, fermentowane produkty mleczne i ryby, którymi warto zastąpić czerwone mięso.
• Rak piersi – nawet jeśli los nie będzie łaskawy, możesz wygrać. Raz w miesiącu badaj swoje piersi. Po 25. roku życia zrób USG piersi i powtarzaj raz w roku. Przy obciążeniu genetycznym BRCA1 to może nie wystarczyć. Lepszy będzie rezonans magnetyczny piersi. Ale są inne metody profilaktyki, np. opóźnienie miesiączkowania o rok (przez intensywną gimnastykę) zmniejsza ryzyko zachorowania o 10 proc., karmienie piersią przez miesiąc oddala ryzyko o 2 proc. Warto też być pod opieką poradni genetycznej.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Konsultacja: dr n. med. Grzegorz Luboiński, onkolog, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie