Kiła w ciąży: badania, objawy, leczenie

Nieleczona kiła w ciąży jest chorobą bardzo groźną, ponieważ może prowadzić do wad rozwojowych płodu, a w niektórych przypadkach - nawet do jego obumarcia. Zdiagnozowana odpowiednio wcześnie kiła wrodzona, jak i nabyta może być jednak z powodzeniem leczona. Przeczytaj, jakie badania wykonuje się, by stwierdzić kiłę u ciężarnych i u noworodka, jak się ona objawia i w jaki sposób przebiega jej leczenie.

Spis treści

1. Kiła w ciąży - jak dochodzi do zarażenia płodu kiłą?
2. Jak dochodzi do zakażenia kiłą u kobiety?
3. Kiła u kobiety w ciąży - objawy
4. Badania wykrywające kiłę w ciąży
5. Leczenie kiły u kobiety w ciąży
6. Leczenie kiły u noworodka

Kiła (inaczej syfilis) może dotyczyć także kobiet w ciąży. WHO alarmuje, że na całym świecie zarażonych jest nią aż 1,4 miliona kobiet¹, natomiast dane PZH z 2016 roku mówią o narodzinach aż szesnaściorga noworodków z kiłą wrodzoną². To wysoka liczba, ponieważ w Polsce badania na obecność kiły w ciąży przeprowadza się obowiązkowo i bezpłatnie - ich wykonanie, najpierw na początku ciąży - w 9.-10. tygodniu, a później w 33.-37. tygodniu, jest finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Badanie przeprowadza się dwukrotnie, ponieważ do zakażenia płodu może dojść przez łożysko (tzw. kiła wrodzona) oraz podczas porodu (kiła nabyta) w trakcie przechodzenia dziecka przez kanał rodny.

Kiła w ciąży - jak dochodzi do zarażenia płodu kiłą?

Kiła wrodzona u noworodka

Dziecko cierpi na nią, gdy do zarażenia kiłą doszło jeszcze w życiu płodowym. Bakterie krętka bladego dostają się do płodu przez łożysko - uszkodzone zapalnie naczynia jego kosmków. Do zakażenia może dojść w każdym momencie ciąży, również gdy łożysko nie jest jeszcze w pełni uformowane.

Diagnoza kiły wrodzonej nie jest łatwa, ponieważ u ponad połowy noworodków objawy nie pojawiają się tuż po porodzie.

Kiła wrodzona u noworodków przybiera charakter wczesny lub późny. Objawy kiły wczesnej występują do 2. roku życia (najczęściej między 2. a 10. tygodniem życia), a kiły później - po tym czasie.

Kiła wrodzona wczesna u noworodka - objawy:

• płynna wydzielina z nosa, prowadząca do jego niedrożności, a w niektórych przypadkach - stałej deformacji kości;
• wypukłe kości czołowe;
• słabo rozwinięte kości szczękowe;
• zmiany zapalne w okolicy chrząstek i kości;
• zniszczenia nasady kości długiej;
• żółtaczka;
• anemia;
• powiększenie śledziony i wątroby;
• bezwład kończyn dolnych i przykurcz kończyn górnych (rzadziej);
• blizna Parrota - promieniste blizny, które powstały na skutek pękania grudek w okolicy ust i odbytu.

Kiła wrodzona późna u noworodka - objawy:

• uszkodzenie nerwu słuchowego prowadzące w niektórych przypadkach do głuchoty;
• szablaste podudzia;
• śródmiąższowe zapalenie rogówki, oprócz łzawienia, wrażliwości na światło, powodujące utratę wzroku;
• nawracające wysięki stawowe;
• zęby Hutchinsona - zagłębione i szeroko rozstawione górne siekacze oraz trzonowce ze słabo wykształconymi i licznymi guzkami;
• zęby Fourniera - z występującym zanikiem części wierzchołkowej.

Objawy kiły wrodzonej późnej występują tylko, jeśli kiła wrodzona wczesna nie była leczona.

Kiła nabyta

Do zakażenia kiłą nabytą nie dochodzi w ciąży, ale w trakcie porodu, gdy dziecko przedostaje się przez kanał rodny. Kiła nabyta u dzieci daje takie same objawy i przebiega w ten sam sposób jak kiła u osób dorosłych.

Kiła późna jest najniebezpieczniejszym etapem choroby i może się ujawnić w przeciągu co najmniej roku od zakażenia.

Kiła u kobiety w ciąży - objawy

Kiła u kobiet w ciąży objawia się tak samo, jak u kobiet, które nie spodziewają się dziecka. Choć na kiłę częściej chorują mężczyźni niż kobiety, u pań zauważenie pierwszych objawów jest trudniejsze niż u panów, u których są one bardziej widoczne i bolesne. Objawy kiły w ciąży są różne, w zależności od stopnia zaawansowania choroby.

Objawy kiły pierwotnej w ciąży

Kiła w ciąży na etapie pierwotnym daje objawy po około 3 tygodniach od zakażenia, ale mogą to być również 3 dni lub 3 miesiące. Wyróżniamy wśród nich:

• bezbolesne owrzodzenie - pojawiające się najczęściej w zakażonym miejscu, najczęściej wargach sromowych, ale może też wystąpić na szyjce macicy, języku, w gardle czy na wargach. Owrzodzenie nie boli, przypomina okrągłą grudkę i znika po kilku tygodniach;
• najczęściej owrzodzeniu towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych.

Niestety, ustąpienie pierwszych objawów kiły w ciąży nie oznacza jej wyleczenia, ale przejście choroby do kolejnego stadium - kiły wtórnej.

Kiła w ciąży - objawy kiły wtórnej

• zakaźna wysypka - pojawia się na dłoniach i stopach w postaci plamek i grudek - zanika samoistnie;
• kłykciny płaskie - wilgotne szarobiałe zmiany pojawiające się w wilgotnych miejscach: pod piersiami i w okolicy sromu;
• ból głowy i gardła;
• gorączka;
• brak apetytu;
• zapalenie opon mózgowych (rzadziej).

Objawy kiły wtórnej pojawiają się około 3-6 tygodni po pierwszych symptomach choroby. Następnie nieleczona kiła w ciąży przechodzi w kolejny etap - kiły utajonej.

Kiła w ciąży - objawy kiły utajonej i kiły późnej

Kiła w fazie utajonej charakteryzuje się brakiem objawów. To bardzo groźny moment choroby, występujący około roku po zakażeniu, gdy chora osoba może mylnie uznać, że jej dolegliwości zupełnie ustąpiły. Niestety tak nie jest, ponieważ choroba przechodzi w kolejny etap - kiły późnej. Kiła późna objawia się chorobami serca, mózgu, wątroby, narządów układu nerwowego, kości, stawów, oczu.

Badania wykrywające kiłę w ciąży

Badania na obecność kiły w ciąży mają na celu wykrycie obecności (bądź braku) w surowicy krwi przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom krętka bladego, czyli bakterii wywołującej kiłę. Badanie na kiłę w ciąży polega na pobraniu krwi z żyły i niczym nie różni się od zwykłych badań morfologicznych - nie wymaga specjalnych przygotowań, oprócz bycia na czczo. Pobieranie krwi najlepiej przeprowadzić po 6. tygodniach od zakażenia, ponieważ dopiero po tym czasie bakterie przedostają się do krwi.

Wcześniej można wykonać, choć nieczęsto się to zdarza, badania mikroskopowe wydzieliny z narządów płciowych, odbytu, gardła lub warg - to postępowanie pozwala stwierdzić zakażenie krętkiem bladym zanim bakteria dotrze do krwi, dla potwierdzenia jednak wykonuje się badania laboratoryjne.

Najpierw wykonywane są testy przesiewowe USR i VDRL, a jeśli wykażą one obecność bakterii kiłowych we krwi, wykonuje się potwierdzające zakażenie badania swoiste. Jest to konieczne, ponieważ badania USR i VDRL wykrywają obecność przeciwciał reaginowych skierowanych przeciwko lipidowym składnikom bakterii, a te obecne są w surowicy również przy innych chorobach, m. in. chorobach tarczycy, ospie wietrznej, zapaleniu płuc, toczniu rumieniowatym. W przypadku badań swoistych wykorzystuje się natomiast antygeny krętka bladego oraz krętka Reitera i Nicholsa, wykrywające wyłącznie bakterie kiły. Badania swoiste na kiłę to FTA, FTA-ABS, TPHA i TPI.

Więcej o badaniach na kiłę w ciąży przeczytasz w artykule: Badania na kiłę (syfilis) - jakie testy wykrywają kiłę i kiedy je wykonać?

Leczenie kiły u kobiety w ciąży

Leczenie kiły w ciąży przeprowadza się około 20.-24. tygodnia, ponieważ ten okres uważa się za najbezpieczniejszy w okresie płodowym. Kobiecie przez około 20 dni podaje się penicylinę, która nie zaszkodzi ani jej, ani dziecku. Leczenie kiły w ciąży może odbywać się na każdym etapie zaawansowania choroby: w przypadku kiły pierwotnej, wtórnej, utajonej i późnej. U niektórych leczonych kobiet na skutek leczenia występują bóle głowy, mięśni, stawów, skurcze macicy, jednak zazwyczaj ustępują one po upływie doby.

Kiła w ciąży powoduje mniejszy dopływ krwi do płodu i stan zapalny łożyska, dlatego, jeśli nie jest leczona, może powodować tak poważne konsekwencje jak zgon płodu (aż w 40 procentach przypadków) lub noworodka (20 procent przypadków)³.

Leczenie kiły u noworodka

Leczenie kiły u noworodków, tak jak w przypadku kobiet w ciąży, polega na podawaniu penicyliny w odpowiednich dawkach. Dożylnie podawana jest penicylina krystaliczna, a jeśli dochodzi do uczulenia, stosuje się erytromycynę, jednak wyłącznie u dzieci, które ukończyły 1. miesiąc życia. Leczeniu poddaje się wszystkie dzieci, u których matek zdiagnozowano kiłę w ciąży.

Źródła:

1. Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dostępne na stronie: http://www.who.int/reproductivehealth/topics/rtis/syphilis/pregnancy/en/.

2. Szczegółowy raport przedstawiający zachorowania na kiłę (oraz inne choroby zakaźne, a także zatrucia) dostępny jest na stronie Państwowego Zakładu Higieny: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2016/index_mp.html.

3. Dostęp do badań przeprowadzonych przez dr. Meghanę Phiske na stronie: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4066591/ [dostęp z dnia 12.01.2017].

Anna Sierant