Słoniowacizna - defekt wizualny czy poważny problem zdrowotny?

Obrzęk limfatyczny czyli słoniowacizna to obrzęk tkanek, który jest wywołany zastojem limfy wskutek wad wrodzonych lub nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych. Obrzęk ten jest tak bardzo zaawansowany, że może doprowadzić nawet do amputacji kończyn, w obrębie których najczęściej dochodzi do jego rozwoju. Jakie są przyczyny i objawy słoniowacizny? Na czym polega leczenie obrzęku limfatycznego?

Spis treści

1. Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): przyczyny
2. Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): objawy
3. Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): diagnostyka
4. Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): leczenie

Słoniowacizna, inaczej słoniowatość lub elefantiaza, to obrzęk limfatyczny (obrzęk tkanek) ostatniego stopnia. Jest on spowodowany zaburzeniami w odpływie chłonki (limfy, płynu limfatycznego), która jest wytwarzana przez węzły chłonne. W normalnych warunkach chłonka pochłania zbędne substancje (m.in. białka) z tkanek, by je usunąć. Uszkodzenie naczyń limfatycznych powoduje, że substancje te nie zostają usunięte, tylko pozostają w tkankach, między komórkami.

Początkowo układ limfatyczny daje sobie radę z nadprodukcją limfy (dzięki mechanizmom kompensującym - jest to stopień utajony obrzęku), jednak nadmierne gromadzenie się tych substancji prędzej czy później doprowadza najpierw do delikatnej opuchlizny (I stopień obrzęku limfatycznego), potem do jej lekkiego twardnienia (II stopień obrzęku), aż w końcu do dużego i stale powiększającego się obrzęku skóry i tkanki podskórnej, czyli słoniowacizny. Zmiany te najczęściej dotykają kończyny górne i dolne oraz okolice krocza (przede wszystkim u mężczyzn).

Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): przyczyny

Pierwotny (wrodzony) obrzęk limfatyczny zwykle jest wynikiem zaburzeń rozwojowych naczyń włosowatych - braku naczyń włosowatych (aplazja naczyń chłonnych), ich małej ilości lub wady ich budowy (gdy są za wąskie - hipoplazja). Wówczas naczynia nie są w stanie odprowadzić wystarczającą ilość limfy.

Inną wrodzoną przyczyną słoniowacizny może być choroba Milroya (jej przyczyną jest mutacja receptora typu 3 dla czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego), którą dziedziczy.

Wtórny obrzęk limfatyczny jest wynikiem uszkodzenia tych naczyń, przy czym pojęcie uszkodzenia jest bardzo szerokie i obejmuje:

• przewlekłą niewydolność żylną (to zastój żylny, który jest wynikiem wstecznego przepływu krwi w naczyniach żylnych bądź zwężenia lub niedrożności żył);
• kontuzje lub zwichnięcia;
• infekcje spowodowane grzybami, bakteriami, wirusami, które prowadzą do stanów zapalnych naczyń chłonnych (w krajach tropikalnych zatkanie naczyń chłonnych przez pasożyty - nicienie: filarie);
• choroby tkanki łącznej - reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa, łuszczycowe zapalenie stawów;
• powikłania pooperacyjne (np. po operacjach naczyniowych - pobieraniu żyły odpiszczelowej do pomostowania aortalno-wieńcowego - CABG).

Jednak najczęstszą przyczyną słoniowacizny jest leczenie nowotworów złośliwych, np. podczas mastektomii i innych zabiegów, które obejmują także usunięcie węzłów chłonnych. Wiąże się to z uszkodzeniem układu limfatycznego. Również radioterapia często przyczynia się do uszkodzenia naczyń limfatycznych.

Jak wynika z badań, obrzęk kończyny górnej związany z leczeniem raka piersi występuje u 25-40 proc. chorych kobiet poddanych leczeniu. Obrzęk limfatyczny kończyn dolnych występuje także jako bardzo częste (nawet 60 proc. przypadków) powikłanie terapii nowotworów miednicy mniejszej.

Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): objawy

Obrzęk limfatyczny zwykle rozwija się stopniowo, czego przyczyną jest stopniowe przeciążanie naczyń limfatycznych. Gdy obrzęk przybierze zaawansowaną formę, czyli słoniowaciznę, pojawiają się:

• ogromna opuchlizna, która z ciągle się powiększa;
• stwardniała skóra;
• grudkowate narośla;
• wybrzuszenia;
• tępe uczucia ciężkości;
• problemy z poruszaniem kończyną;
• ból (rzadko).

Skóra staje się podatna na infekcje bakteryjne (np. różę) czy grzybicze, które pogłębiają obrzęk. Ponadto zwiększa się ryzyko rozwoju głębokich, trudno gojących się ran.

Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): diagnostyka

Zwykle objawy choroby, które są bardzo charakterystyczne, wystarczają do postawienia ostatecznej diagnozy.

Obrzęk limfatyczny (słoniowacizna): leczenie

Leczenie słoniowacizny może trwać nawet kilka miesięcy i obejmuje:

• aplikację specjalnych kremów, które ochronią skóry przed infekcjami;
• podawanie leków zmniejszających obrzęki;
• drenaż limfatyczny - specjalny masaż może spowodować przemieszczenie limfy z opuchniętego obszaru skóry do tej części, która funkcjonuje prawidłowo, a co za tym idzie - do odprowadzenia chłonki;
• kompresjoterapię (terapię uciskową) - bandaże i odzież uciskowa poprawiają pracę mięśni, a więc wspomagają także przepływ limfy;
• rehabilitację ruchową - ćwiczenia pomagają w odprowadzeniu limfy.

Jednak z przypadku słoniowacizny obrzęk jest nasilony do tego stopnia, że często konieczny jest zabieg chirurgiczny, którego celem jest wycięcie przerośniętej i obrzękniętej tkanki podskórnej. Jednak wówczas wzrasta ryzyko wystąpienia martwicy skóry. Pomocny może okazać się także zabieg mikrochirurgiczny, który polega na transplantacji naczyń limfatycznych w celu wytworzenia połączeń limfatycznych.

Monika Majewska