Chrzęstniak - rodzaje, diagnostyka, leczenie

Chrzęstniak to rodzaj łagodnego nowotworu, wywodzącego się z tkanki chrzęstnej. Chrzęstniaki najczęściej rozwijają się w kościach długich – mogą rosnąć zarówno w ich wnętrzu, jak i powierzchownie. Wiele chrzęstniaków nie powoduje żadnych objawów i jest wykrywanych zupełnie przypadkowo. Ponieważ chrzęstniak należy do nowotworów łagodnych, nie zawsze istnieją wskazania do jego agresywnego leczenia. Dowiedz się, jakie są rodzaje chrzęstniaków, jak objawia się chrzęstniak oraz na czym polega diagnostyka i leczenie chrzęstniaków.

Chrzęstniak to łagodny nowotwór wywodzący się z tkanki chrzęstnej. Tkanka chrzęstna jest podtypem tkanki łącznej, charakteryzującym się dużą elastycznością i wytrzymałością. Tkanka chrzęstna jest przystosowana do pełnienia funkcji podporowych i stanowi ważny element układu ruchu - pokrywa powierzchnie stawowe, tworzy połączenia kości oraz miejsca przyczepu dla tkanek miękkich.

Wyróżniamy 3 podstawowe typy tkanki chrzęstnej, różniące się budową i - co za tym idzie - przeznaczeniem oraz miejscem występowania. W organizmie człowieka spotykamy:

• tkankę chrzęstną sprężystą, cechującą się największą elastycznością – buduje m.in. wewnętrzny szkielet małżowiny usznej
• tkankę chrzęstną włóknistą, o największej wytrzymałości – występuje w miejscach dużych obciążeń, buduje m.in. tarcze międzykręgowe w kręgosłupie
• tkankę chrzęstną szklistą, najbardziej rozpowszechnioną – pokrywa powierzchnie stawowe kości, buduje przyczepy żeber do mostka oraz tworzy chrzęstny szkielet dróg oddechowych (tchawica, oskrzela)

Chrzęstniak jest typem nowotworu wywodzącym się z tkanki chrzęstnej szklistej. Chrzęstniak należy do nowotworów łagodnych - oznacza to, że jego komórki są bardzo podobne do prawidłowo zbudowanej tkanki chrzęstnej. Chrzęstniaki zwykle posiadają ograniczone rozmiary i nie naciekają agresywnie okolicznych tkanek. Zarówno struktura, jak i lokalizacja chrzęstniaków, są zbliżone do fizjologicznie występującej chrząstki szklistej. Chrzęstniaki najczęściej spotykamy w okolicach kości długich, przede wszystkim w kończynach.

Spis treści

1. Chrzęstniak - rodzaje
2. Chrzęstniak - czynniki ryzyka
3. Chrzęstniak - objawy
4. Chrzęstniak - diagnostyka
5. Chrzęstniak - leczenie
6. Chrzęstniak - rokowanie

Chrzęstniak - rodzaje

Podstawowego podziału chrzęstniaków dokonuje się na podstawie ich położenia w stosunku do kości. Chrzęstniaki mogą lokalizować się wewnątrz kości - mówimy wówczas o chrzęstniakach śródkostnych (łac. enchondroma). Drugą możliwością jest lokalizacja na zewnątrz kości - takie chrzęstniaki nazywamy przykostnymi (łac. ecchondroma, chondroma periostale). Istnieją również rzadkie przypadki chrzęstniaków występujących nie w kościach, ale w tkankach miękkich, takich jak ścięgna czy więzadła okołostawowe.

Oto najważniejsze cechy poszczególnych typów chrzęstniaków:

• chrzęstniak śródkostny - najbardziej typową lokalizacją tego podtypu chrzęstniaka jest dłoń i stopa. Znacznie rzadziej spotykany jest w większych kościach długich – kości ramiennej, udowej oraz piszczelowej. Uważa się, że przyczyną powstawania chrzęstniaków śródkostnych jest „ucieczka” komórek chrząstki z nasady kości w stronę jej wewnętrznego kanału. Przemieszczone komórki chrząstki ulegają namnażaniu, tworząc ognisko tkanki chrzęstnej wewnątrz kości – w ten sposób powstaje chrzęstniak śródkostny.
• chrzęstniak przykostny - ten typ chrzęstniaka powstaje nie wewnątrz, lecz po zewnętrznej stronie kości. Namnażanie komórek chrzęstnych zachodzi zazwyczaj pomiędzy kością a pokrywającą ją okostną. Chrzęstniaki przykostne są znacznie rzadsze od śródkostnych. Cechuje je również odmienna lokalizacja – typ przykostny spotykany jest najczęściej w kościach długich, w tym najczęściej w kości ramiennej.
• chrzęstniak tkanek miękkich - to rzadki rodzaj chrzęstniaka, powstający poza kośćmi (z tego powodu bywa nazywany chrzęstniakiem pozaszkieletowym). Chrzęstniaki tkanek miękkich mogą występować w okolicy stawów – najczęściej nadgarstka i stawu skokowego, a także w tkankach miękkich dłoni i stóp. Ponieważ wyraźnie odbiegają konsystencją od otaczających je struktur, bywają wyczuwane przez pacjentów jako zgrubienia lub twarde podskórne guzki.

Chrzęstniak - czynniki ryzyka

Dokładna przyczyna powstawania chrzęstniaków, podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów, pozostaje nieznana. Większość chrzęstniaków rozwija się u pacjentów pomiędzy 10. a 40. rokiem życia.

Jedynym poznanym czynnikiem ryzyka są zespoły genetyczne, w których częstość występowania chrzęstniaków jest znacznie większa niż w populacji ogólnej. Przykładem takiego schorzenia jest zespół Olliera - choroba charakteryzująca się występowaniem licznych chrzęstniaków śródkostnych.

Mnogie chrzęstniaki powodują zniekształcenia kości i mogą być przyczyną niepełnosprawności. Chrzęstniaki powstające w przebiegu tego zespołu mają również zwiększone ryzyko przekształcenia w bardziej złośliwe nowotwory. Zespół Olliera ma charakter wrodzony, a jego podłoże jest genetyczne - z tego powodu chorobę leczy się, póki co, wyłącznie objawowo.

Chrzęstniak - objawy

Chrzęstniaki mogą powodować objawy o różnym stopniu nasilenia - od zupełnego braku dolegliwości, po ciężkie powikłania zdrowotne. Objawy chrzęstniaka mają duży związek z jego typem oraz lokalizacją.

Chrzęstniaki śródkostne, a więc rozwijające się wewnątrz kości, są bardzo często zupełnie bezobjawowe. Większość tego typu chrzęstniaków jest wykrywana przypadkowo, podczas badań obrazowych (np. zdjęć RTG) wykonywanych z innych wskazań.

Duże chrzęstniaki śródkostne o rozprężającym typie wzrostu mogą natomiast osłabiać strukturę kości, w której się rozwijają. W takich przypadkach może dojść do tzw. patologicznych złamań, czyli złamań spowodowanych stosunkowo niewielkim urazem. Takie powikłanie spotyka się najczęściej w przypadku chrzęstniaków o dużych rozmiarach lub w chrzęstniakach mnogich. Warto również wiedzieć, że wewnętrzna część kości, w której rozwijają się chrzęstniaki śródkostne, nie jest unerwiona czuciowo. Z tego powodu zdecydowana większość chrzęstniaków śródkostnych nie powoduje dolegliwości bólowych. Zmiany powodujące bóle kości (szczególnie występujące w nocy) powinny być wskazaniem do pogłębienia diagnostyki - są one cechą typową dla bardziej złośliwych nowotworów kości.

Chrzęstniaki przykostne, ze względu na wzrost na powierzchni kości, dają zupełnie inne objawy. Rzadko prowadzą do osłabienia wewnętrznej struktury kości, natomiast w przeciwieństwie do chrzęstniaków śródkostnych mogą być wyczuwalne pod powierzchnią skóry. Chrzęstniaki przykostne mogą tworzyć twarde guzki, a także wywoływać lokalny obrzęk. Podobne objawy dają chrzęstniaki tkanek miękkich. Jeśli są one zlokalizowane w okolicy ścięgien lub więzadeł okołostawowych, mogą być przyczyną zaburzeń funkcjonowania tych struktur. W takich przypadkach pierwszym objawem może być ból podczas wykonywania określonych ruchów.

Chrzęstniak - diagnostyka

Podstawowe narzędzia służące do diagnostyki chrzęstniaka to wywiad lekarski oraz badania obrazowe. Podejrzenie chrzęstniaka powinny budzić zmiany niebolesne, o typowej lokalizacji (przynasady kości długich, szczególnie dłonie i stopy), zwykle nie powodujące żadnych dolegliwości.

W badaniach obrazowych chrzęstniaki nie wykazują cech złośliwości - nie niszczą otaczających tkanek ani nie powodują tzw. odczynów okostnowych, typowych dla zmian złośliwych. Wskazówką świadczącą o łagodnym charakterze zmian są również powtarzalne wyniki badań obrazowych. Jeżeli w badaniach obrazowych wykonywanych w regularnych odstępach czasu zmiana nie powiększa się, nie zmienia swojego obrysu ani nie ulega innym zmianom, to najprawdopodobniej jest zmianą łagodną.

Warto również pamiętać, że do diagnostyki zmian kostnych można wykorzystać różne rodzaje badań obrazowych - zdjęcia rentgenowskie, tomografię komputerową oraz rezonans magnetyczny. Przykładowo, rezonans magnetyczny jest przydatny w diagnostyce chrzęstniaków tkanek miękkich, natomiast tomografia komputerowa pozwala na dokładne uwidocznienie zmian struktury kości.

W przypadkach wątpliwych o rozpoznaniu decyduje badanie histopatologiczne materiału uzyskanego podczas operacji usunięcia zmiany lub (rzadziej) materiału pochodzącego z biopsji.

Chrzęstniak - leczenie

Optymalny rodzaj leczenia chrzęstniaka jest ustalany indywidualnie dla każdego pacjenta. Czynniki mające wpływ na wybór terapii to: wielkość i rozmiary chrzęstniaka, objawy kliniczne oraz obecność ewentualnych powikłań.

Małe, bezobjawowe chrzęstniaki często pozostawia się bez żadnego leczenia – należy je jedynie regularnie obserwować. Jeżeli chrzęstniak powoduje istotną zmianę struktury kości, doszło do rozwoju powikłań (np. złamań patologicznych) lub istnieją jakiekolwiek podejrzenia złośliwego charakteru zmiany, wskazane jest jego operacyjne usunięcie.

Ubytki w kości powstałe po usunięciu chrzęstniaka wypełniane są przeszczepami kostnymi.

Chrzęstniak - rokowanie

Chrzęstniak jako nowotwór łagodny w większości przypadków wiąże się z dobrym rokowaniem. Wiele bezobjawowych chrzęstniaków nie wymaga żadnego leczenia, nie ulega również zmianom podczas długotrwałej obserwacji. Chrzęstniaki objawowe powinny być usunięte - zabieg operacyjny połączony z rehabilitacją zwykle pozwalają na powrót do pełnej sprawności.

U niektórych pacjentów chrzęstniaki mogą mieć tendencję do nawracania. W takich przypadkach zaleca się uważną obserwację, ponieważ zdarzają się nawroty połączone z transformacją w bardziej złośliwe typy nowotworów. Podobne podejrzenia powinny budzić zmiany chrzęstniaka w badaniach radiologicznych lub nagłe pojawienie się dolegliwości (np. bólu lub patologicznych złamań).

Czytaj też:

• Naczyniaki - przyczyny, objawy, leczenie
• Mięsaki - rodzaje. Diagnoza i leczenie mięsaków
• Tłuszczaki - rodzaje. Przyczyny, objawy, usuwanie

Krzysztofa Białożyt