Inne leki dla mężczyzn, inne dla kobiet. Dlaczego kobiety i mężczyźni inaczej reagują na leki?

Czy wiesz, że organizmy mężczyzny i kobiety inaczej reagują na te same substancje chemiczne zawarte w lekarstwach? To ważne odkrycie, bo te różnice mają wpływ na leczenie tej samej choroby u obu płci. Dlaczego kobiety i mężczyźni inaczej reagują na leki?

Spis treści

1. Do 1993 leków nie testowano na kobietach
2. Skąd różnice w reakcji na lek między kobieta a mężczyzną?
3. Przyswajanie leków a budowa ciała
4. Przyswajanie leków a cykl hormonalny
5. Toksyczność leków zwiększają enzymy i hormony
6. Różne tempo pracy narządów wewnętrznych
7. Dalsze badania nad leczeniem kobiet i mężczyzn

Czy wiesz, że kobieta inaczej reaguje na leki niż mężczyzna? Że powinna brać inne dawki leków? Kobiety i mężczyźni nie powinni być leczeni w ten sam sposób, bo ze względu na różnice fizyczne między obu płciami inaczej reagują na leki. Co dziwne, o tej "oczywistej oczywistości" głośno mówi się dopiero od niedawna. Dlaczego?

Do 1993 leków nie testowano na kobietach

Do 1993 r. kobiety nie uczestniczyły w badaniach klinicznych nad nowymi lekami. Było to podyktowane troską badaczy o zdrowie kobiet i ich dzieci. Jednak obserwacje kliniczne wykazały, że panie, które są leczone tymi samymi lekami co mężczyźni (identyczne dawki, czas podania, ta sama choroba), inaczej znoszą terapię i inne są jej efekty. Jako pierwsza na udział kobiet w badaniach klinicznych zezwoliła (w 1993 r.) Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA). Poleciła, aby badacze szczególną uwagę zwracali na:

• wpływ cyklu miesiączkowego i menopauzy na farmakokinetykę leków, czyli zmiany ich stężenia w ustroju
• jakie zachodzą w określonych odstępach czasu po zażyciu preparatu
• wpływ estrogenów, doustnych środków antykoncepcyjnych i leków stosowanych w hormonalnej terapii zastępczej na działanie innych leków
• wpływ doustnych środków antykoncepcyjnych na skuteczność ocenianego leku

Wyniki pierwszych badań klinicznych leków z udziałem kobiet były tak znaczące, że już kilka lat później żaden lek nie mógł być zarejestrowany, jeżeli w badaniach nad jego działaniem nie brały udziału kobiety.

Skąd różnice w reakcji na lek między kobieta a mężczyzną?

Każdy połknięty lek zarówno w organizmie kobiety, jak i mężczyzny podlega tym samym procesom, na które składa się:

• wchłanianie substancji czynnej,
• rozmieszczanie jej w organizmie,
• metabolizm,
• wydalanie.

W badaniu "Wpływ płci na farmakokinetykę wybranych leków" przeprowadzonym na Wydziale Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku dowiedziono, że już na etapie wchłaniania leku pojawiają się różnice między płciami. Podobnie jest także w kolejnych etapach przechodzenia leku przez organizm.

Dzieje się tak nie tylko dlatego, że inne hormony grają główną rolę w naszych organizmach, ale także dlatego, że mamy inną budowę ciała i inny metabolizm. A zatem różnice wynikające z płci mogą wpływać na przebieg leczenia tej samej choroby i inną reakcję organizmu na przyjmowanie tych samych leków.

Przyswajanie leków a budowa ciała

Mężczyźni zwykle mają większą masę mięśniową, przez co dawka leku, np. antybiotyku, musi być odpowiednio większa niż dla kobiet. Ale nie tylko masa ciała ma znaczenie. W ciele kobiety jest więcej tkanki tłuszczowej, która absorbuje cząsteczki leku, przez co jego stężenie we krwi będzie niższe niż u mężczyzny. W przypadku leków działających na ośrodkowy układ nerwowy znaczenie ma fakt, że chociaż kobiety mają w organizmie mniej krwi niż mężczyźni, to u pań płynie ona znacznie szybciej. Co za tym idzie - lek szybciej dotrze do celu.

Panowie mają znacznie dłuższy niż kobiety przewód pokarmowy, przez co wchłanianie leku podanego o tej samej godzinie i w tej samej dawce rozpocznie się u nich później. U kobiet opóźnione działanie leków przyjmowanych doustnie wynika z tego, że treść pokarmowa wolniej przesuwa się u nich z żołądka do jelita cienkiego, które ma największą zdolność wchłaniania wszelkich substancji znajdujących się w organizmie. Czas przechodzenia pokarmu do jelita decyduje więc o opóźnionym działaniu leku.

Przyswajanie leków a cykl hormonalny

Wiemy, że hormony płciowe mają ogromny wpływ na wygląd i samopoczucie kobiety. Ale poprzez oddziaływanie na poszczególne narządy decydują także o skuteczności leczenia. Przed miesiączką organizm kobiety zatrzymuje wodę, co wpływa na niższe stężenie we krwi leków rozpuszczających się w wodzie. W tym samym okresie cyklu organizm kobiety wytwarza mniej soku żołądkowego, więc zareaguje ona słabiej na leki z grupy barbituranów (nasenne), bo mniej substancji czynnej zostanie wchłonięte.

Podobnie będzie z lekami znieczulającymi czy przeciwpadaczkowymi. U mężczyzn reakcja na te leki będzie szybsza i skuteczniejsza. Ale w tym samym okresie cyklu kobiety będą lepiej reagowały na leki przeciwdepresyjne, ponieważ są one słabymi zasadami i przy małej ilości soku żołądkowego będą lepiej wchłaniane. Po owulacji (w fazie lutealnej) czas absorpcji leków w jelicie cienkim jest znacznie przedłużony, ponieważ progesteron działa rozluźniająco na mięśnie gładkie.

Toksyczność leków zwiększają enzymy i hormony

Hormony decydują także o tym, że kobiety bardziej niż mężczyźni są narażone na toksyczne działanie leków. Dzieje się tak za sprawą testosteronu - hormonu, którego kobiety w wieku rozrodczym mają ok. 20 razy mniej niż mężczyźni. Dlaczego to takie ważne? Testosteron pobudza do aktywniejszej pracy enzymy wątrobowe, które przyspieszają metabolizm leków i ich wydalanie. Wysoki poziom estrogenów w organizmie kobiet wpływa na obniżenie stężenia pewnego białka, od którego zależy wchłanianie leków.

Za metabolizm leków odpowiadają enzymy wytwarzane w wątrobie i jelitach. U mężczyzn są one bardziej operatywne i szybciej usuwają z organizmu metabolity, czyli związki powstające w wyniku reakcji chemicznej zachodzącej w organizmie między lekiem a związkami wytwarzanymi przez komórki. U kobiety enzymy działają wolniej, a więc i resztki przemiany leków pozostają dłużej w jej organizmie.

Różne tempo pracy narządów wewnętrznych

Nerki kobiet pracują o 10 proc. wolniej niż mężczyzn, co ma ogromny wpływ na szybkość wydalania resztek leków. Ale dzieje się tak nie z powodu odmienności hormonalnej, tylko ze względu na mniejszą masę ciała kobiet. Jeśli zatem filtracja kłębuszkowa jest wolniejsza, wysokie stężenie substancji aktywnej leku utrzymuje się dłużej u kobiet niż u mężczyzn.

Dalsze badania nad leczeniem kobiet i mężczyzn

W profilaktyce zawałów i udaru mózgu powszechnie zalecane jest zażywanie odpowiednich dawek kwasu acetylosalicylowego. Okazuje się jednak, że jego prewencyjne działanie jest inne u kobiet niż u mężczyzn: panie chroni przed udarem mózgu, a panów przed zawałem serca. Wprawdzie wyniki badań, które doprowadziły amerykańskich uczonych do takich wniosków, zostały oprotestowane w Europie, ale skłoniły też naukowców do rozpoczęcia badań nad tym, jak różne substancje aktywne działają na organizm kobiety, a jak - mężczyzny. Obecnie toczą się prace nad określeniem wpływu paracetamolu i nowej generacji niesteroidowych leków przeciwzapalnych na obie płcie. Już wiadomo, że u osób ze spowolnionym metabolizmem, czyli także u kobiet, leki z tych grup powinny być podawane w mniejszych dawkach.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Konsultacja: lek. med. Grzegorz Borstern