Czy znieczulenie u kobiet działa słabiej? Biologiczne różnice mają znaczenie

Czy kobiety są mniej wrażliwe na znieczulenie niż mężczyźni? To pytanie coraz częściej pojawia się w gabinetach lekarskich i na salach operacyjnych. Choć może się wydawać, że leki znieczulające działają jednakowo na wszystkich, badania pokazują, że płeć może mieć wpływ na ich skuteczność.

Czy znieczulenie wpływa inaczej na mężczyzn i kobiety?

Znieczulenie ogólne jest podstawą wielu różnych operacji, stosuje się je w celu eliminacji bólu i odruchów bezwarunkowych. Na jego działanie ma wpływ wiele czynników, takich jak wiek, waga, a także choroby nerek lub wątroby, które zmieniają sposób metabolizowania leków.

Jednak płeć nie wpływa na decyzje dotyczące dawkowania

- powiedziała dr Elisha Peterson, pediatra zajmujący się leczeniem bólu i profesor nadzwyczajny na George Washington University, w wywiadzie dla Live Science.

Ekspertka wytłumaczyła, że większość badań nad znieczuleniem wykonano z udziałem białych mężczyzn, a wciąż brakuje danych od kobiet. Aktualnie protokół stosowania narkozy nie różni się w zależności od płci, mimo że wyniki dotychczasowych analiz mogą powodować wątpliwości.

Okazuje się bowiem, że dane dotyczące propofolu (jednego z najczęściej stosowanych środków do wprowadzenia i podtrzymania znieczulenia ogólnego) ujawniły, że mężczyźni wybudzają się po podaniu leku wolniej niż kobiety.

Istnieją również inne badania, który potwierdziły hipotezę, że kobiety wybudzają się ze znieczulenia ogólnego szybciej niż mężczyźni, bez względu na zastosowany lek. Są też w stanie szybciej odpowiedzieć na pytania zadawane przez personel medyczny.

Czy kobiety są bardziej świadome w trakcie znieczulenia?

Przegląd 33 badań z 2023 r. sugeruje, że kobiety w znieczuleniu ogólnym miały średnio o 38 proc. więcej przypadków "świadomości znieczulenia" niż mężczyźni. Oznacza to, że doświadczyły różnych stanów, od takich przypominających sen aż do niemal pełnej świadomości, pomimo bycia w znieczuleniu ogólnym. Warto jednak pamiętać, że według American Society of Anesthesiologists (ASA) pewien rodzaj świadomości podczas znieczulenia nie sprawia, że pacjent odczuwa ból.

Jednak nie wszystkie badania zakończyły się podobnymi wynikami. Analiza stanu 800 pacjentów, z których większość stanowiły kobiety, ujawniła, że zaledwie pięć osób doświadczyło "świadomości śródoperacyjnej" - trzy kobiety i dwóch mężczyzn. Ostatecznie autorzy badania doszli do wniosku, że najbardziej prawdopodobną przyczyną było zbyt słabe znieczulenie.

Dlaczego znieczulenie jest zależne od płci?

Dr Elisha Peterson zauważyła, że różnice w fizjologii mężczyzn i kobiet, poziomach hormonów i tempie metabolizmu mogą przyczyniać się do różnic w sposobie, w jaki każda płeć przetwarza leki znieczulające. Wczesne dane z badań na zwierzętach i ludziach potwierdzają tę ideę.

W 2024 roku udowodniono, że samice myszy i kobiety potrzebowały więcej czasu, by stracić przytomność pod wpływem znieczulenia niż samce, a także szybciej odzyskiwały świadomość. Co ciekawe, wykastrowane samce myszy wykazywały większą odporność na znieczulenie, ale po podaniu testosteronu stawały się na nie bardziej wrażliwe.

Coraz więcej danych sugeruje, że leki znieczulające wpływają na struktury mózgu odpowiedzialne za regulację snu i czuwania, zlokalizowane głównie w podwzgórzu. Hormony płciowe, takie jak estrogen i progesteron, mogą oddziaływać na rytm snu i czuwania, a tym samym również na skuteczność działania znieczulenia ogólnego, co potwierdzają m.in. wyniki badania opublikowanego w 2011 roku w British Journal of Anaesthesia.

Istnieją również badania na myszach, które pokazują różnice płciowe w układzie dopaminergicznym - głównych szlakach w mózgu, które polegają na chemicznym przekaźniku dopaminie. Ten układ pomaga regulować pobudzenie, czuwanie i uwagę, a zatem może wpływać na to, jak szybko ktoś wybudza się ze znieczulenia

- powiedział dr Raveesh Sunkara, konsultant neurochirurg z Arete Hospitals.

Jednak nie wiadomo, w jaki sposób różnice w mózgu mogą wpływać na sen i wrażliwość na znieczulenie.

Mimo że niektóre badania sugerują różnice w zależności od płci, stosowanie znieczulenia przez lekarzy nie różni się w zależności od płci

- podkreśliła Peterson.

Zgodnie z danymi Amerykańskiego Towarzystwa Anestezjologicznego (ASA), całkowity wskaźnik przypadków świadomego przeżywania zabiegu w znieczuleniu ogólnym wynosi około 1-2 na 1000 procedur.

Zwiększone dawki środków znieczulających wiążą się z potencjalnym ryzykiem, na przykład mogą prowadzić do niebezpiecznych przypadków skrajnie niskiego ciśnienia krwi

- podkreślił dr Kai Rabenstein, doradca ds. anestezjologii w SEDSConnective.

Dopóki nie powstaną bardziej jednoznaczne dowody dotyczące różnic płciowych w reakcji na znieczulenie, eksperci sugerują wdrożenie działań prewencyjnych, zwłaszcza w przypadku kobiet. Jak podkreśla Peterson, warto rozważyć częstsze stosowanie monitoringu aktywności mózgu w trakcie procedur obarczonych większym ryzykiem wystąpienia świadomości w znieczuleniu, takich jak nagłe cesarskie cięcie.

Dodatkowo lekarze powinni zwracać uwagę na czynniki indywidualne, takie jak np. nawyki związane z piciem alkoholu. Dr Kai Rabenstein zaznacza, że wrażliwość na alkohol może wskazywać na reakcję organizmu na środki znieczulające, ponieważ substancje te są metabolizowane w podobny sposób.

Osoby z wysoką tolerancją na alkohol mogą być mniej wrażliwe na propofol i inne leki stosowane podczas operacji. Dlatego Amerykańskie Towarzystwo Anestezjologiczne (ASA) zaleca, by pacjenci informowali lekarzy o częstotliwości picia alkoholu, może to pomóc w ocenie ryzyka i dostosowaniu odpowiedniego leczenia.

Paula Komendarczuk