Cytologia - co to? Kiedy robić badanie i jak się przygotować?
Cytologia to podstawowe badanie profilaktyczne w kierunku raka szyjki macicy. Jednak cytologia jest wykonywana nie tylko w celu wczesnego wykrycia ewentualnych zmian nowotworowych. Kiedy wykonać pierwszą cytologię i jak często ją powtarzać? Jak się przygotować do badania? Czy przed badaniem cytologicznym można współżyć?
Spis treści
- Cytologia - co to?
- Cytologia - kiedy robić po raz pierwszy badanie?
- Cytologia - jakie są wskazania do badania?
- Cytologia - jak się przygotować do badania?
- Cytologia - jak wygląda badanie?
- Cytologia - prawidłowe pobranie wymazu
- Cytologia - wynik. Jak go interpretować?
- Cytologia - grupy
- Cytologia - jak często robić cytologię?
- Cytologia - gdzie można wykonać bezpłatnie badanie?
Cytologia - co to?
Cytologia, inaczej wymaz z szyjki macicy, jest podstawowym badaniem profilaktycznym raka szyjki macicy, z którego powinny skorzystać zarówno nastolatki, jak i kobiety w wieku rozrodczym.
Dzięki cytologii udaje się zapobiec 60-80 proc. przypadków inwazyjnego raka szyjki macicy, ponieważ to badanie wykrywa go jeszcze w stadium przedinwazyjnym, kiedy jest w pełni wyleczalny.
Cytologia - kiedy robić po raz pierwszy badanie?
Pierwszy raz powinnyśmy wykonać cytologię w wieku 20-25 lat lub wkrótce po rozpoczęciu życia płciowego (najpóźniej 3 lata po rozpoczęciu współżycia).
Im wcześniej dziewczyna przechodzi inicjację seksualną, tym wcześniej powinna zrobić pierwszą cytologię.
Cytologia - jakie są wskazania do badania?
Cytologia pozwala też stwierdzić zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), które ma związek z tym nowotworem.
Cytologia jest wykorzystywana nie tylko w celu wczesnego wykrywania ewentualnych zmian nowotworowych, lecz także w celu:
- kontroli leczenia zachowawczego i operacyjnego nadżerki tarczy szyjki macicy,
- diagnostyki stanu nabłonka pochwy,
- oceny działania leków hormonalnych,
- określenia terminu owulacji i czasu trwania II fazy cyklu.
Wymaz z szyjki macicy wykonuje się także u kobiet w ciąży. Jeśli z jakichś powodów nie była wykonana cytologia podczas ciąży, wtedy należy pobrać materiał do tego badania jak najszybciej, czyli już podczas tej pierwszej poporodowej wizyty u ginekologa.
Przeczytaj także: CYTOLOGIA – nieprawidłowy wynik badania cytologicznego nie musi oznaczać najgorszego
Cytologia - jak się przygotować do badania?
Wymazu z szyjki macicy nie pobiera się w czasie miesiączki. Na cytologię najlepiej zgłaszać się między czwartym dniem po miesiączce a czwartym dniem poprzedzającym kolejną. Odczekaj też, chociaż dwa dni, jeśli stosowałaś jakiekolwiek środki dopochwowe (np. lecznicze, antykoncepcyjne) lub irygacje.
Warto również wiedzieć, że przed badaniem cytologicznym nie można współżyć. Poza tym nie należy poddawać się badaniu ginekologicznemu w ciągu 24 godzin przed planowaną cytologią.
W przypadku infekcji intymnej (mogą o tym świadczyć upławy, swędzenie, pieczenie) badanie lepiej zrobić po wyleczeniu schorzenia, ponieważ z powodu istniejącego stanu zapalnego pobrany przez ginekologa wymaz może nie nadawać się do oceny.
Przeczytaj także: METODY ANTYKONCEPCJI: naturalne, chemiczne, mechaniczne i hormonalne
Czy dziewica powinna wykonać badanie cytologiczne?
Mam 29 lat i nigdy nie współżyłam. W ciągu ostatnich 2 miesięcy znacznie opóźniła mi się miesiączka (prawie 2 tygodnie), odczuwam również ból w części krzyżowej. Wcześniej miewałam infekcje, które znikały po jakimś czasie i ich nie leczyłam. Poszłam do pani ginekolog, która przeprowadziła badanie, przepisała krem dopochwowy, bo nie podobała jej się wydzielina. Kiedy zapytałam się o cytologię, odmówiła mi, twierdząc, że w moim przypadku nie jest potrzebna, bo przecież nie współżyłam. Z tego co mi wiadomo, to dziewictwo nie chroni przed rakiem. Potem odmówiło mi w ten sposób dwóch innych lekarzy. Zapisałam się więc na bezpłatną cytologię w ramach programu NFZ w moim mieście i tam zrobiono mi "niby" cytologię, bo nie wiem, czy można to nazwać cytologią, skoro nie było wziernika i pani pobrała wymaz "po wierzchu" za pomocą patyczka, a nie specjalnej szczoteczki. Poza tym wyjaśniła mi, że skoro jestem dziewicą, to nie ma możliwości, żeby dostać się do kanału szyjki macicy. Wiem, że ta metoda, jaką na mnie zastosowano, jest mało wiarygodna, czyli równie dobrze mogę być chora i nic o tym nie wiedzieć. Co w tej sytuacji mi pozostaje? Może powinnam machnąć ręką jak inne moje koleżanki dziewice mające około 30 lat (wcale nie jest ich mało) i uznać, że cytologia to nie jest badanie dla mnie?
Dr n. med. Barbara Grzechocińska, ginekolog-położnik odpowiada:
Cytologia jest badaniem wykrywającym stany przednowotworowe i raka szyjki macicy. Skoro ma taki cel, to wymaz powinien być pobrany z tarczy i kanału szyjki macicy, a nie z przedsionka pochwy. U kobiet, które nie współżyły, prawdopodobieństwo zachorowania na raka jest niezwykle małe. Związane jest to z małym prawdopodobieństwem zarażenia wirusem brodawczaka. Być może stąd niechęć do pobrania pani cytologii, ale oczywiście wymaz do badania powinien być pobrany i jest to możliwe. Do pochwy zakłada się w takim przypadku mały wziernik.
Cytologia - jak wygląda badanie?
Wystarczy, że ułożysz się wygodnie na fotelu ginekologicznym i rozluźnisz. Lekarz wkłada do pochwy wziernik. Potem specjalną szczoteczką o elastycznych włóknach (przypomina wyglądem trójząb) pobiera wydzielinę zawierającą komórki błony śluzowej pochodzące z nabłonka szyjki macicy.
W tym czasie prawie nic nie poczujesz. Podczas pobierania próbki na szczoteczkę może pojawić się jedynie lekkie "szczypanie". Warto się jednak poświęcić, bo materiał ze szczoteczki jest lepszy do badania.
Żeby wynik był miarodajny, rozmaz pobiera się zawsze za jednym zamachem z dwóch miejsc:
- tarczy szyjki macicy, która jest najbardziej widoczna,
- kanału szyjki znajdującego się nieco głębiej.
Obie próbki są nanoszone na osobne specjalne szkiełka i natychmiast (w ciągu 5 sekund) utrwala specjalnymi odczynnikami.
Później próbki te wędrują do laboratorium. Tutaj specjalista cytolog obserwuje w dużym powiększeniu, jakiej wielkości są pobrane komórki, czy są prawidłowo zbudowane i mają odpowiedni kształt. Jeśli ma spore doświadczenie, wykrywa w nich nawet najmniejsze zmiany.
Cytologia - prawidłowe pobranie wymazu
Materiał pobrany jałową szczoteczką ze strefy przejściowej i z kanału szyjki macicy należy bezzwłocznie rozprowadzić na szkiełku, a potem:
- utrwalić przeznaczonymi do tego utrwalaczami (w przypadku badania przeprowadzanego metodą cytologii konwencjonalnej) lub,
- umieścić w specjalnym pojemniku z podłożem płynnym (w przypadku cytologii na podłożu płynnym).
Szkiełko z rozmazem lub pojemnik z materiałem na podłożu płynnym należy odpowiednio oznakować.
Oznakowanie powinno zawierać numer badania oraz nazwisko i imię pacjentki. Do rozmazu lub pojemnika z pobranym materiałem należy dołączyć skierowanie z danymi pacjentki zawierającymi:
- imię
- nazwisko
- PESEL i/lub kod paskowy
Konieczna jest również informacja dotycząca daty ostatniej miesiączki oraz ewentualnej hormonoterapii stosowanej przez pacjentkę. Rekomenduje się barwienie rozmazów cytologicznych metodą Papanicolau.
Przeczytaj także: Jakie są przyczyny i jak rozpoznać objawy zapalenia szyjki macicy?
Cytologia - wynik. Jak go interpretować?
Wynik badania należy formułować zgodnie z klasyfikacją według systemu Bethesda. W przypadkach, gdy wynik badania cytologicznego jest prawidłowy, nie zaleca się dodatkowych badań z wykorzystaniem biomarkerów.
Wynik cytologii odbiera się po kilku dniach. Informuje zwykle, którą masz grupę cytologiczną. Im niższą, tym lepiej.
W 1980 roku International Society of Gynecological Pathologists (ISGYP) zaproponowało termin "szyjkowa neoplazja śródnabłonkowa" (CIN, ang. cervical intraepithelial neoplasia). Uznano, że zmiany przedinwazyjne w nabłonku są ciągłą serią zdarzeń przechodzących jedne w drugie.
Cytologia - grupy
Termin CIN, w zależności od stopnia nasilenia zmian, został podzielony na trzy stopnie:
- CIN I
- CIN II
- CIN III
Porównanie systemów klasyfikacyjnych CIN i SIL określających zmiany przednowotworowe w szyjce macicy:
| Tradycyjne rozpoznanie dysplazja | Terminologia CIN | System Bethesda, SIL |
| Brodawczak | Brodawczak | LSIL |
| Dysplazja małego stopnia | CIN I | LSIL |
| Dysplazja średniego stopnia | CIN II | HSIL |
| Dysplazja dużego stopnia | CIN III | HSIL |
| Rak przedinwazyjny | CIN III | HSIL |
Rak przedinwazyjny został włączony do kategorii CIN III. Postępem wymienionej klasyfikacji było traktowanie zmian prekursorowych w nabłonku wielowarstwowym płaskim jako jednego ciągłego procesu transformacji nowotworowej. Zwrócono jednak uwagę, że CIN I nie jest w pełni zmianą przednowotworową, gdyż może ulec regresji, nawet w przypadkach nieleczonych.
W 1988 roku opracowano i wdrożono do diagnostyki raport cytologiczny według systemu Bethesda (TBS) (modyfikacje przedstawiono w 1991 i 2001 r.). Wprowadzono w nim terminy dla określenia zmian podejrzanych o nowotwór i śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy na podstawie nieprawidłowych morfologicznych cech komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego i gruczołowego szyjki macicy.
W 2001 roku opracowano i wdrożono do diagnostyki zmodyfikowany raport cytologiczny według systemu Bethesda (TBS), którego terminologię przedstawia tabela poniżej:
| Nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego | |
| ASC-US | Atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym charakterze |
| ASC-H | Atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, nie można wykluczyć neoplazjiśródnabłonkowej dużego stopnia (HSIL) |
| LSIL | Śródnabłonkowa neoplazja małego stopnia; obejmuje infekcje HPV/dysplazję małego stopnia(CIN I) |
| HSIL | Śródnabłonkowa neoplazja dużego stopnia; obejmuje dysplazję średniego (CIN II) i dużego stopnia(CIN III), CIS (carcinoma in situ) |
| Rak płaskonabłonkowy | W przypadku podejrzenia inwazji |
| Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego | |
| AGC | Atypowe komórki nabłonka gruczołowego szyjki (AGC) lub trzonu macicy lub inne gruczołowe |
| AIS | Rak gruczołowy in situ |
| Gruczolakorak | Komórki raka gruczołowego szyjki lub trzonu macicy lub nowotworu pozamacicznego |
Niezbędne dane do oceny skriningu cytologii szyjki macicy
Przeważająca większość rozmazów cytologicznych pobranych w ramach skriningu raka szyjki macicy jest prawidłowa i nie wykazuje nieprawidłowości w wyglądzie komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego lubgruczołowego. Formułując rozpoznanie, obraz cytologiczny należy korelować z wiekiem kobiety i fazą cyklu miesiączkowego.
U młodych kobiet w wyniku działania estrogenów w rozmazach cytologicznych występują głównie dojrzałe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
Rozmazy cytologiczne pobrane u kobiet w ciąży zawierają głównie komórki warstw pośrednich, bogate w glikogen (łódeczkowate), co jest wynikiem działania progesteronu.
U kobiet w okresie pomenopauzalnym w związku z deficytem estrogenów stwierdza się w rozmazach cytologicznych głównie komórki z warstw podstawnej i przypodstawnej.
W komórkach nieprawidłowych, atypowych i w przypadku śródnabłonkowej neoplazji występuje pleomorfizm komórkowy i zwiększa się proporcja jądra w stosunku do cytoplazmy.
Kontury jądra są nieregularne, występuje cienka błona jądrowa oraz wpuklenia i wakuole śródjądrowe. Stwierdza się obecność wyraźnych jąderek oraz nieprawidłowych figur podziału.
Stopień nasilenia opisanych wyżej zmian w wyglądzie komórek determinuje rozpoznanie atypii lub neoplazji śródnabłonkowej szyjki macicy. Kluczową cechą cytologiczną infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego jest występowanie koilocytów.
Mianem koilocyta określa się nieprawidłową komórkę nabłonka wielowarstwowego płaskiego z powiększonym hiperchromatycznym jądrem otoczonym dużą jasną przestrzenią z umieszczoną na obwodzie cytoplazmą.
Interpretacja wyników badania cytologicznego
Wyszła mi II grupa. Rozmaz mieści się w granicach normy. Co to są komórki endocerwikalne i/lub komórki metaplastyczne, biocenoza: neutrofile(+), flora bakt. ++G(+) miesz, przew. Lactob.v. ? Bardzo proszę o pomoc w rozszyfrowaniu tych trudnych terminów...
Dr n. med. Barbara Grzechocińska, ginekolog-położnik odpowiada:
Komorki endocerwikalne to prawidłowe komórki z kanału szyjki macicy. Komórki metaplastyczne to prawidłowe komórki z pogranicza nabłonka gruczołowego i wielowarstwowego płaskiego.
Biocenoza to termin określający, jakie bakterie są w pochwie (pochwa nigdy nie jest sterylna i zawsze znajdują się w niej bakterie, podobnie jak na skórze).
Flora bakteryjna G+ to bakterie Gram dodatnie.
Lactobacillus to pałeczki kwasu mlekowego.
Dla Pani najważniejsza informacja to, że "rozmaz mieści się w granicach normy", i że jest II grupa cytologiczna.
Cytologia - jak często robić cytologię?
Cytologia powinna być robiona raz w roku, a jeśli wykonuje się cytologię na podłożu płynnym – co 2 lata. Jeżeli 3 kolejne wyniki są prawidłowe, kobiety 30-letnie lub starsze mogą być badane co 2–3 lata.
Kobiety, które często zmieniają partnerów seksualnychm powinny jednak wykonywać cytologię co roku. Wraz z ilością partnerów rośnie bowiem ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, którego kilka odmian jest kancerogennych. Przy takim trybie życia warto wykonywać co jakiś czas także test na obecność wirusa HPV.
W 80 proc. przypadków organizm radzi sobie z wirusem samodzielnie i zwalcza go. Jednak u ok. 20 procent zarażonych kobiet wirus może spowodować raka szyjki macicy. Jeśli wirus zostanie wykryty, dalsze postępowanie trzeba ustalić z lekarzem, a cytologię robić co najmniej raz do roku.
Również inne kobiety należące do grupy podwyższonego ryzyka raka szyjki macicy powinny wykonywać badanie co roku, a nawet częściej, jeśli tak zaleci ginekolog. Do tej grupy zalicza się:
- zakażenie HIV lub HPV
- obniżona odporność
- wcześniejsze leczenie z powodu nadżerki lub dysplazji szyjki macicy, czyli stanu przedrakowego szyjki macicy
Najbezpieczniej jednak jest zgłaszać się co rok, ponieważ niewielka część wyników jest fałszywie negatywna. Nie zawsze bowiem wymaz zostaje fachowo pobrany lub też oceniony w laboratorium.
Z kolei u kobiet ciężarnych cytologię wykonuje się dwukrotnie: w I oraz III trymestrze ciąży, tj. w okresie 1-3 i 7-9 miesiąca ciąży.
Cytologia - gdzie można wykonać bezpłatnie badanie?
Cytologia jest tanim badaniem (kosztuje 50-85 zł) w zależności od miasta. Badania nie trzeba robić jej w prywatnym gabinecie.
Jeśli jesteś ubezpieczona w NFZ, możesz pójść do publicznej placówki służby zdrowia albo skorzystać z rządowego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, który gwarantuje bezpłatną cytologię raz na 3 lata kobietom pomiędzy 25. a 59. rokiem życia.
Polska jest jednym z dziewięciu krajów Unii Europejskiej, w których zorganizowano taki program badań przesiewowych. Korzystamy z niego jednak dość niechętnie. Chociaż wysyłane są imienne zaproszenia na cytologię, zgłasza się na nią tylko 25 proc. kobiet.
Najczęściej są to panie wykształcone z dużych miast, z województw zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Wielka szkoda, że nie więcej, ponieważ jakość wykonania badania w ramach programu jest wysoka, a w przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii kobieta zostaje skierowana na dalszą diagnostykę i leczenie.
Polecany artykuł:
Porady eksperta
