Hormon folikulotropowy (FSH): rola, badania, normy

Hormon folikulotropowy określany angielskim skrótem FSH (follicle-stimulating hormone) to  peptydowa substancja wydzielana przez przedni płat przysadki mózgowej, która odpowiada za stymulacje pęcherzyków jajnikowych do produkcji estrogenów. Jaka jest rola folikulotropiny? Kiedy warto zbadać poziom FSH i jakie są normy? Jak interpretować wynik FSH?

Hormon folikulotropowy (FSH, folikulotropina) należy do rodziny białek, a dokładniej jest to glikoproteina zbudowana z ponad 200 aminokwasów, które zostały podzielone na dwie podjednostki. Nie jest to substancja charakterystyczna dla płci żeńskiej, w odpowiedzi na folikuloliberynę, czyli podwzgórzowy czynnik pojawia się także w surowicy mężczyzn. Cały mechanizm wydzielania opiera się na zasadzie sprzężenia zwrotnego, a czynnikiem pobudzającym cały szlak przemian jest stężenie estradiolu. Wydzielanie FSH w przypadku kobiet jest ściśle zależne od fazy cyklu miesiączkowego i wahania tego poziomu są różne na różnym etapie cyklu. FSH jest metabolizowany z moczem.

Spis treści

1. FSH - za co odpowiada?
2. FSH - zastosowanie
3. FSH - wskazania do badania
4. FSH - normy
5. Wysokie i niskie FSH - wyniki

FSH - za co odpowiada?

Zadanie FSH jest odmienne wśród żeńskiej i męskiej populacji.

W przypadku kobiet odpowiada za pobudzenie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych do produkcji estrogenów. Ponadto ma wpływ na zwiększenie aktywności enzymu aromatazy, który bierze udział w szlaku przekształcenia androgenów do estrogenów. Androgeny są męskimi hormonami, odpowiednikami estrogenów.

Z kolei u mężczyzn działanie FSH koncentruje się na stymulacji wzrostu cewek nasiennych zwiększając tym samym produkcję plemników. Ponadto ma wpływ na sekrecję białka, które wiąże androgeny i duży wpływ na działanie testosteronu.

FSH - zastosowanie

Poświęcono wiele uwagi budowie molekularnej hormonu i podjęto próby wykorzystania jego właściwości. Istnieją przesłanki o sztucznej folikulotropinie, pozyskiwanej z moczu kobiet w okresie menopauzalnym, kiedy to jej stężenie wyraźnie wzrasta i następowym podawaniu związku kobietom cierpiącym na niepłodność, co ma pobudzić jajeczkowanie.

Z kolei z ostatnich badań wynika, że liczna grupa nowotworów, dotykających męską i żeńską populację posiada w obrębie komórek rakowych receptory dla folikulotropiny. Jest to ważna informacja, ponieważ w przyszłości warto pomyśleć o lekach, których mechanizm będzie opierał się na zablokowaniu tych receptorów, co tym samym częściowo zneutralizuje działanie komórki nowotworowe.

FSH - wskazania do badania

Najbardziej kolokwialne powody, dla których warto ocenić jakie jest stężenie hormonu to diagnostyka niepłodności, zespół policystycznych jajników, ale w połączeniu z poziomem LH, u mężczyzn razem z testosteronem dla oceny rozwoju plemników.

Inne powody oznaczenia FSH:

• nieregularne krwawienia miesiączkowe
• okres menopauzy
• zaburzenia w procesie dojrzewania, co może być wykładnikiem niewydolności przysadki i podwzgórza
• u mężczyzn każdy przypadek niepowodzenia rozrodu, w poszukiwaniu przyczyny niepłodności
• hipogonadyzm, czyli niedorozwój gonad

FSH - normy

Badanie polega na pobraniu próbki krwi pacjenta i nie wymaga specjalnego przygotowania w tym pozostawienia na czczo.

Wartości FSH podlegają okresowym zmianom wraz z fazami cyklu menstruacyjnego, a także z wiekiem. I tak prawidłowe wartości dla różnych okresów w życiu kobiety wynoszą odpowiednio:

• w fazie folikulotropowej - 1,4 – 9,6 IU/l
• podczas owulacji 2,3-21 IU/l
• w fazie lutealnej 2-8 IU/l
• u kobiet w okresie menopauzy – 42-188IU/l.

W przypadku mężczyzn poziom ten jest stały i waha się w przedziale 1,4 – 12 IU/l.

Wysokie i niskie FSH - wyniki

Każdy uzyskany wynik powinien zostać zinterpretowany przez lekarza.

Zwiększone stężenie FSH obserwuje się w przypadku niewydolności pierwotnej jajników np. w przebiegu zespołu policystycznych jajników czy w okresie pomenopauzalnym. U mężczyzn wysokie stężenie FSH może świadczyć o pierwotnym hipogonadyzmie, rozpoznawanym w przypadku zespołu Klinefeltera.

Ponadto jest wykładnikiem nieprawidłowej spermatogenezy, czyli zmniejszonej produkcji plemników, która może występować w odpowiedzi na czynniki infekcyjne powodujące uszkodzenia jąder.

Zmniejszone stężenie FSH u kobiet oznacza niewydolność przysadki mózgowej, która z kolei prowadzi do wtórnej niewydolności jajników. Może być ponadto odzwierciedleniem guza przysadki czy być efektem ubocznym niektórych farmakoterapii. U mężczyzn to objaw chociażby wtórnej niewydolności jąder.

Czytaj też:

• Wyniki TSH: norma. Co oznacza za niskie lub za wysokie TSH?
• Badania hormonalne u mężczyzn - normy dla hormonów płciowych u mężczyzn
• Badania hormonów płciowych u kobiet - normy. Kiedy wykonać badania hormonalne?