Szczepy toksynotwórcze i nietoksynotwórcze cholery. Różnice, objawy i zagrożenie dla zdrowia

Nie każdy przecinkowiec cholery jest groźny. Sprawdź, czym różnią się szczepy toksynotwórcze i nietoksynotwórcze Vibrio cholerae, jak działa toksyna choleryczna i dlaczego tylko niektóre szczepy mogą wywołać epidemię. Poznaj kluczowe różnice i ich znaczenie dla zdrowia publicznego.

Nie każdy przecinkowiec cholery wywołuje śmiertelną biegunkę. Różnice między szczepami toksynotwórczymi i nietoksynotwórczymi Vibrio cholerae mają kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego. Sprawdź, które szczepy są groźne, jak działa toksyna choleryczna i gdzie szukać ich w środowisku wodnym.

Czym różnią się toksynotwórcze i nietoksynotwórcze szczepy Vibrio cholerae

Vibrio cholerae to bakteria odpowiedzialna za cholerę – groźną chorobę biegunkową o potencjale epidemicznym. Jednak nie każdy szczep tej bakterii wywołuje chorobę o ciężkim przebiegu. Kluczowa różnica dotyczy obecności genu kodującego toksynę choleryczną (CT), która odpowiada za masywną utratę płynów i elektrolitów. Toksynotwórcze szczepy Vibrio cholerae, głównie należące do serogrup O1 i O139, stanowią realne zagrożenie dla życia i zdrowia, podczas gdy szczepy nietoksynotwórcze – choć często spotykane w środowisku wodnym – zwykle nie powodują epidemii.

Zrozumienie tych różnic ma kluczowe znaczenie zarówno w kontekście diagnozowania zakażeń, jak i działań prewencyjnych podejmowanych w obliczu zagrożenia epidemią.

Toksynotwórcze szczepy cholery i ich mechanizm działania

Toksynotwórcze szczepy cholery, czyli tzw. szczepy CT+, posiadają geny ctxA i ctxB, które kodują toksynę choleryczną. To właśnie ona odpowiada za główne objawy choroby. Po przedostaniu się do jelit, toksyna zakłóca równowagę wodno-elektrolitową, powodując gwałtowną biegunkę. Jak tłumaczą eksperci, szczepy te mają zdolność wywoływania epidemii, a w ciężkich przypadkach prowadzą do śmierci w ciągu kilkunastu godzin.

Szczepy O1 i O139 to jedyne znane grupy zdolne do wywoływania klasycznej cholery epidemicznej. Występowały we wszystkich znanych pandemiach i do dziś odpowiadają za tysiące przypadków rocznie w krajach o słabym dostępie do czystej wody.

Nietoksynotwórcze szczepy cholery i ich obecność w środowisku

Nietoksynotwórcze szczepy cholery, często należące do serogrup innych niż O1 i O139, nie produkują toksyny cholerycznej i przez to rzadko wywołują ciężką biegunkę. Mimo to mogą powodować łagodne infekcje przewodu pokarmowego, a w niektórych przypadkach także zakażenia pozajelitowe – szczególnie u osób z osłabioną odpornością lub ranami mającymi kontakt z wodą.

Szczepy te są powszechnie obecne w środowisku – zwłaszcza w estuariach, jeziorach i ujściach rzek. Ich liczebność wzrasta w okresach cieplejszych, co potwierdza wpływ zmian klimatu na potencjalne ryzyko zakażenia przecinkowcem cholery również poza strefami tropikalnymi.

Jak działa toksyna choleryczna i dlaczego jest groźna

Toksyna choleryczna (CT) to białko zbudowane z dwóch podjednostek – A i B. Po związaniu się z komórkami jelita, aktywuje cyklazę adenylanową, co skutkuje nadmierną produkcją cAMP i masywnym wydzielaniem wody i elektrolitów. Efekt to szybkie odwodnienie, które – bez leczenia – może prowadzić do wstrząsu i śmierci.

To właśnie dlatego szczepy toksynotwórcze są tak groźne. Obecność toksyny cholerycznej oznacza realne ryzyko wystąpienia ciężkich objawów, które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Diagnostyka Vibrio cholerae: jak odróżnić szczepy

Diagnostyka cholery polega nie tylko na wykryciu przecinkowca, ale też na określeniu, czy szczep produkuje toksynę. W tym celu stosuje się hodowle bakteryjne na specjalistycznych podłożach, testy serologiczne identyfikujące serogrupy O1 i O139, a także testy molekularne (PCR), które wykrywają geny ctx.

Zgodnie z definicją WHO i CDC, przypadek cholery potwierdza się tylko wtedy, gdy wykryty szczep Vibrio cholerae należy do serogrupy O1 lub O139 i posiada geny kodujące toksynę. Pozostałe przypadki – nawet z objawami – nie są klasyfikowane jako cholera, lecz jako zakażenia oportunistyczne.

Czy przecinkowiec cholery występuje w Polsce?

Szczepy nietoksynotwórcze mogą być obecne również w Europie – w tym w Polsce – zwłaszcza w ciepłych zbiornikach wodnych. To właśnie dlatego eksperci, tacy jak dr Paweł Grzesiowski, alarmują o ryzyku rozwoju lokalnych rezerwuarów przecinkowców, szczególnie w związku z postępującym ociepleniem klimatu.

Wykrycie przecinkowca cholery w próbce nie musi oznaczać choroby. Kluczowe jest ustalenie, czy bakteria jest toksynotwórcza. W większości przypadków są to szczepy niegroźne, ale ich obecność świadczy o potencjalnym zagrożeniu i wymaga nadzoru sanitarnego.

Znaczenie epidemiologiczne: dlaczego toksynotwórcze szczepy są tak niebezpieczne

Tylko toksynotwórcze szczepy cholery mają potencjał pandemiczny. Historia pokazuje, że właśnie one – należące do serogrupy O1 i O139 – wywoływały masowe epidemie i pandemie. Ich obecność w wodzie oznacza bezpośrednie zagrożenie dla populacji, dlatego każdy taki przypadek wymaga błyskawicznego działania służb sanitarnych.

Nietoksynotwórcze szczepy nie są raportowane jako cholera, ale ich obecność może wskazywać na zanieczyszczenie środowiska wodnego i zwiększone ryzyko pojawienia się szczepów toksynotwórczych w przyszłości – na przykład poprzez transfer genów wirulencji.

Romana Makówka