Zaskakujący wpływ terapii hormonalnej na mózg. Ten sam lek, dwa różne efekty

Obawy o kłopoty z pamięcią i koncentracją towarzyszą wielu kobietom wkraczającym w okres menopauzy. Często rozważanym wsparciem jest hormonalna terapia menopauzalna, której wpływ na mózg okazuje się bardziej złożony, niż przypuszczano. Badania wykazały, że forma podania leku może w zupełnie odmienny sposób wspierać pamięć i zdolności poznawcze.

• Przełomowe badanie ujawnia, że forma podania hormonu decyduje o jego wpływie na pamięć. Plastry z estradiolem wspierają pamięć o przeszłości, a tabletki pomagają pamiętać o przyszłych zadaniach.
• Analiza wieloletnich badań potwierdza, że terapia hormonalna nie szkodzi pamięci w perspektywie dekady.
• Czas rozpoczęcia terapii hormonalnej jest kluczowy dla jej skuteczności i bezpieczeństwa.
• Tylko 4% Polek korzysta z HTM, mimo że eksperci potwierdzają płynące z niej korzyści.

Plastry czy tabletki? Jak forma podawania hormonów wpływa na pamięć

Okres po menopauzie to czas, w którym wiele kobiet zastanawia się nad wpływem zmian hormonalnych na swoje zdolności umysłowe. Nowe światło na tę kwestię rzuca obszerne badanie Canadian Longitudinal Study on Aging, w którym udział wzięło ponad 7000 kobiet.

Jak informuje serwis Medical News Today, powołując się na tę publikację, sposób podawania estradiolu (czyli głównej, najaktywniejszej formy żeńskiego hormonu płciowego) w ramach hormonalnej terapii menopauzalnej (HTM) może inaczej wpływać na różne rodzaje pamięci.

Kobiety stosujące estradiol w formie przezskórnej, na przykład w postaci plastrów lub żeli, osiągały lepsze wyniki w zadaniach sprawdzających pamięć epizodyczną, czyli zdolność do przypominania sobie konkretnych wydarzeń z przeszłości. Z kolei uczestniczki badania, które przyjmowały ten sam hormon w formie doustnej, wykazywały lepsze rezultaty w testach pamięci prospektywnej, która jest jak nasz wewnętrzny notatnik, odpowiedzialny za pamiętanie o przyszłych zadaniach i planach.

Co bardzo ważne, autorzy badania, którego wyniki ukazały się również na łamach czasopisma medycznego „Neurology” w 2025 roku, podkreślają, że żadna z metod terapii nie pogarszała pamięci. To odkrycie sugeruje, że terapia hormonalna może mieć działanie ochronne dla mózgu.

Kiedy zacząć terapię hormonalną? Wiek ma kluczowe znaczenie

Kwestia długofalowego bezpieczeństwa hormonalnej terapii menopauzalnej od lat budzi wiele pytań. Uspokajające wieści płyną z długoterminowego badania KEEPS, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie „PLOS Medicine” w 2024 roku. Okazało się, że kobiety, które stosowały HTM przez cztery lata, dekadę po zakończeniu leczenia miały takie same wyniki testów poznawczych jak grupa otrzymująca placebo (czyli substancję bez właściwości leczniczych). Sugeruje to, że terapia nie pozostawia po sobie negatywnych, odległych skutków dla mózgu.

Z drugiej strony, analiza badań neuroobrazowych przeprowadzona w ramach projektu UK Biobank i opisana w bazie PubMed Central (PMC), wskazuje, że kobiety aktywnie stosujące HTM miały statystycznie mniejszą objętość hipokampu, czyli kluczowego ośrodka pamięci w mózgu.

Kluczowe dla skuteczności i bezpieczeństwa terapii wydaje się być jej odpowiednie rozpoczęcie, co opisuje koncepcja „krytycznego okna terapeutycznego”. Według analizy opublikowanej w bazie PMC w 2014 roku przez zespół Fischera, hormonalna terapia menopauzalna przynosi najwięcej korzyści, gdy rozpocznie się ją w okresie okołomenopauzalnym (czyli tuż przed ostatnią miesiączką i krótko po niej). Z kolei wdrożenie leczenia po 60. roku życia lub ponad 10 lat po menopauzie może nie dawać już tak dobrych rezultatów.

Potwierdzają to także inne badania, które pokazują, że wyższy naturalny poziom estradiolu we krwi u starszych kobiet wiąże się z lepszą szybkością przetwarzania informacji i sprawniejszą pamięcią roboczą, czyli zdolnością do zarządzania informacjami „tu i teraz”.

Polki boją się terapii hormonalnej? Fakty i mity o HTM

Mimo że coraz więcej badań potwierdza korzyści płynące z dobrze dobranej terapii hormonalnej, w Polsce sięga po nią niewiele kobiet. Jak podaje portal Termedia, bazując na danych z 2018 roku, zaledwie 4% Polek w okresie menopauzy decyduje się na takie wsparcie. To znacznie mniej niż w innych krajach Europy.

Zdaniem ekspertów główną przyczyną tego stanu rzeczy jest niska świadomość oraz obawy związane z bezpieczeństwem leczenia. W efekcie wiele kobiet zmaga się z uciążliwymi objawami menopauzy, takimi jak uderzenia gorąca, problemy ze snem czy wahania nastroju, choć istnieją skuteczne metody, by im zaradzić.

Oficjalne stanowisko polskich specjalistów jest w pełni zgodne z międzynarodowymi wytycznymi. Polskie Towarzystwo Menopauzy i Andropauzy w rekomendacjach opublikowanych w bazie PMC, podkreśla, że u kobiet przed 60. rokiem życia korzyści ze stosowania HTM wyraźnie przewyższają potencjalne ryzyko.

W Polsce dostępne są nowoczesne preparaty hormonalne, które pozwalają na indywidualne dopasowanie terapii. Dlatego tak ważna jest otwarta rozmowa z lekarzem, który pomoże ocenić stan zdrowia, rozwieje wątpliwości i wesprze w podjęciu najlepszej decyzji.