Rujnuje zdrowie i obciąża budżet. Wszystko, co trzeba wiedzieć o chorobie otyłościowej

Już 3,6 mld rocznie kosztuje Polskę i polskich podatników kwestia otyłości. Na razie z otyłością zmaga się co 4. osoba w naszym kraju, ale szacuje się, że w ciągu dekady to będzie problem już co 2. osoby. Osoby z otyłością żyją krócej, częściej chorują, mniej wydajnie pracują, cierpią fizycznie i psychicznie, z powodu depresji, lęków, odrzucenia. Choroba otyłościowa coraz częściej dotyczy także dzieci i młodzieży. Czy jest sposób, aby zatrzymać tendencję do tycia społeczeństwa? Rozmawiamy z lekarką Urszulą Płazak o przyczynach, skutkach i możliwościach zapobiegania i leczenia otyłości.

Otyłość to choroba, a chorych przybywa

Otyłość to choroba, z którą – według wszelkich prognoz – w ciągu najbliższej dekady zmierzy się co druga osoba. 

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) mówi jasno: otyłość to problem światowy.

Polski NFZ wskazuje: nadmierną masę ciała ma – w zależności od województwa – 59,2 proc. - 69,2 proc. mieszkańców naszego kraju.

Częściej z nadwagą lub otyłością zmagają się mężczyźni.

O otyłości mówi się w odniesieniu do ok. 25 proc. dorosłych osób w Polsce - i ten odsetek stale wzrasta.

Według danych NIK za rok 2024, z otyłością zmaga się 9 milionów Polaków.

Ale nadwaga i otyłość to problem nie tylko dorosłych. To coraz częściej rozpoznawane schorzenia także u dzieci i młodzieży.

Otyłość - skutki dla zdrowia 

Walka z chorobą otyłościową – to kwestia zdrowia, a nawet życia. Bo życie z chorobą otyłościową to przyczyna szeregu zaburzeń i kolejnych schorzeń. Na liście skutków otyłości są m.in.

• choroby serca i układu krążenia jak m.in. miażdżyca, udar, nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca
• przewlekłe choroby nerek
• stłuszczenie wątroby
• choroby układu kostno-stawowego
• cukrzyca typu 2 i inne choroby metaboliczne
• zwiększone ryzyko rozwoju niektórych nowotworów (m.in. jelit, piersi)
• zaburzenia oddychania
• bezdech senny
• zespół policystycznych jajników
• niepłodność
• choroby pęcherzyka żółciowego
• zapalenie trzustki
• zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe
• trudności w relacjach społecznych

Skutki otyłości - statystyki 

Otyłość – każdego roku! - powoduje o 1,5 mln hospitalizacji w Polsce. Skraca życie średnio od 4 do nawet 10 lat, w zależności od źródła danych i przyjętych kryteriów oceny (choroba otyłościowa jako przyczyna zgonu, ale też jako przyczyna innych chorób, które są uznawane za główną przyczynę zgonu)

Powoduje większe absencje w pracy, niższą wydajność – zwiększa za to wydatki z systemu opieki zdrowotnej i opieki społecznej. Według danych NIK

w ciągu 30 lat Polska na chorobach wywołanych otyłością straci 4,1 proc. PKB (ok. 108 mld zł), tj. średnio ok. 0,14 proc. rocznie (ok. 3,6 mld zł).

Z powodu otyłości na świecie rocznie umiera ponad 2,5 miliona osób. Osoby z otyłością mają o 60 proc. wyższe ryzyko zawału lub udaru, w porównaniu z osobami, które mają wagę w normie. 

Światowy Dzień Otyłości - 4 marca

4 marca to Światowy Dzień Otyłości. Właściwie powinno się rzec: mówienia o otyłości, świadomości otyłości, świadomości konsekwencji zdrowotnych, jakie powoduje otyłość.

Bo otyłość to nie tylko bycie „grubym” czy „grubą”, jak sądzi wiele osób. To przede wszystkim choroba i to taka, która może mieć bardzo poważne dla zdrowia i życia skutki.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje otyłość jako nadmierne nagromadzenie tłuszczu w organizmie, które może mieć negatywne skutki dla zdrowia. Otyłość mierzy się za pomocą wskaźnika body mass indeks (BMI) - dla otyłości wynosi on powyżej 30 kg na metr kwadratowy ciała

– wyjaśnia lek. Urszula Płazak, specjalista chorób wewnętrznych ze Szpitala św. Elżbiety w Katowicach, American Heart of Poland.

Otyłość to też nie tylko jedzenie za dużo – dlatego słynne „jedz połowę” nie zawsze zadziała. U wielu (większości)  pacjentów niewystarczająca okazuje się też zmiana stylu życia. Na liście przyczyn choroby otyłościowej warto wymienić:

• nadmierne spożycie kalorii w stosunku do ich zużycia
• uwarunkowania genetyczne
• zaburzenia hormonalne
• niektóre leki
• czynniki społeczne i środowiskowe
• niewłaściwy i niezdrowy styl życia, czyli diety oparte o wysokoprzetworzoną żywność, nadmierne spożycie tłuszczów nasyconych i cukrów prostych, nieregularne posiłki, złe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej.

Otyłość dzieli się na: otyłość wtórną, która wynika z zaburzeń hormonalnych, stosowania niektórych leków itp. oraz otyłość prostą, która wynika z nadmiernego w stosunku do zapotrzebowania spożycia kalorii.

Razem schudli prawie 100 kg. Polskie gwiazdy i ich spektakularne metamorfozy

Zobacz galerię 5 zdjęć

Otyłość to nie tylko problem estetyczny, ale przede wszystkim poważne zagrożenie dla zdrowia. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa ryzyko rozwoju wielu groźnych chorób, takich jak nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, dna moczanowa, zespół bezdechu sennego, choroba zwyrodnieniowa stawów, a nawet choroba nowotworowa  

- wymienia lek. Urszula Płazak. Na liście potencjalnych dolegliwości jest też otłuszczenie serca, które może prowadzić do niewydolności tego narządu.

Dlaczego jest coraz więcej osób z otyłością?

Dlaczego jako społeczeństwo ciągle przegrywamy z plagą otyłości? I co możemy zrobić, żeby to zmienić? Pytamy o to lek. Urszulę Płazak, specjalistę chorób wewnętrznych ze Szpitala św. Elżbiety w Katowicach, American Heart of Poland.

- Żyjemy w świecie, w którym wysoko przetworzona żywność jest tania, łatwo dostępna. Fast foody, słodzone napoje, gotowe dania – to wszystko otacza nas na każdym kroku. Problem polega na tym, że tego typu żywność często zawiera substancje uzależniające, które sprawiają, że jemy więcej, niż faktycznie potrzebujemy - zauważa ekspertka, lekarka American Heart of Poland, Urszula Płazak. 

Dostarczamy organizmowi zbyt dużo kalorii, co prowadzi do odkładania się nadmiaru tkanki tłuszczowej i stopniowego tycia. Jeśli przez dłuższy czas spożywamy więcej kalorii niż jesteśmy w stanie spalić, otyłość staje się nieuniknionym skutkiem. A skoro już mowa o cukrze – spożywamy go zdecydowanie za dużo. Jest dodawany niemal do wszystkiego, od pieczywa po jogurty i sosy. To przyczynia się do rozwoju insulinooporności, cukrzycy i otyłości.

Ale nie tylko wszechobecny cukier stanowi odpowiedź na pytanie, dlaczego przybywa osób z otyłością - zarówno dorosłych, jak i dzieci. 

- Nasz styl życia sprzyja otyłości - potwierdza lek Urszula Płazak.  - Pracujemy przy biurkach, dojeżdżamy wszędzie samochodami, wolny czas spędzamy przed telewizorem lub komputerem.

Dlatego należy pamiętać, aby regularnie się ruszać – codzienny spacer, krótka przerwa na rozciąganie, wstawanie od komputera co godzinę czy wybieranie schodów zamiast windy to drobne nawyki, które mogą znacząco wpłynąć na nasze zdrowie i pomóc w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.

- Ważne jest również, aby wprowadzić do swojej rutyny aktywność fizyczną, taką jak jazda na rowerze, bieganie czy regularne ćwiczenia na siłowni. Sport nie tylko poprawia naszą kondycję fizyczną, ale także korzystnie wpływa na nasze zdrowie - podkreśla lekarka.

Na tym nie koniec problemów i zjawisk, które możemy określić mianem problemów społecznych, a które prowadzić mogą do zwiększania się liczby osób z otyłością. 

- Kolejnym problemem jest brak edukacji żywieniowej. Większość ludzi nie wie, jak prawidłowo bilansować dietę ani jak czytać etykiety produktów spożywczych, często sami nieświadomi – przekazujemy dzieciom niezdrowe nawyki i sami nie wiemy, jak łączyć posiłki - podkreśla lek. Urszula Płazak, specjalista chorób wewnętrznych ze Szpitala św. Elżbiety w Katowicach, American Heart of Poland, w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie.

- Właśnie American Heart of Poland prowadzi Fundację „Z sercem do Pacjenta”, która organizuje spotkania, gdzie mówimy o dostępie do bezpłatnych programów z dietami w ramach NFZ, dzielimy się wiedzą dot. wpływu zdrowego stylu życia na organizm, można porozmawiać z dietetykami. Edukacja na ten temat jest niezwykle ważna - dodaje lekarka.

Nie możemy też ignorować czynników psychologicznych. Wiele osób sięga po jedzenie nie z głodu, ale ze stresu, smutku czy zmęczenia. Szybkie tempo życia i brak czasu na gotowanie sprawiają, że wybieramy łatwiejsze, choć mniej zdrowe rozwiązania. Do tego dochodzi stygmatyzacja osób z nadwagą, która paradoksalnie pogłębia problem, zamiast pomagać w zmianie nawyków.

Czy jest więc sposób, aby uporać się z narastającą plagą otyłości w Polsce? 

- Co możemy zrobić? Po pierwsze – edukacja - wylicza w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie lek. Urszula Płazak. - Powinniśmy od najmłodszych lat uczyć dzieci zasad zdrowego odżywiania, jak czytać etykiety i jak rozpoznawać składniki szkodliwe dla organizmu. Kolejnym krokiem jest promocja aktywności fizycznej – zarówno w szkołach, jak i miejscach pracy. Nie możemy też zapominać o wsparciu psychologicznym, bo otyłość to nie tylko kwestia kalorii - podkreśla lek. Urszula Płazak, specjalista chorób wewnętrznych ze Szpitala św. Elżbiety w Katowicach, American Heart of Poland.

Fakty i mity o otyłości

Mimo coraz cześciej wdrażanych kampanii społecznych, z otyłością wciąż wiąże się wiele mitów. Wiele osób nie ma pełnej świadomości w kwestii przyczyn otyłości, jej skutków oraz dostępnych metod skutecznego leczenia. 

Otyłość to choroba i to choroba przewlekła, co warto wielokrotnie podkreślać. Otyłość jest uznawana za schorzenie metaboliczne, zwiększające ryzyko wielu chorób, wspomnianych powyżej. Co istotne, nie każda osoba z otyłością ma złe wyniki badań, choć ryzyko chorób wciąż wzrasta. 

I choć nie każda nadwaga oznacza otyłość, nierzadko nadwaga może stanowić wstęp do dalszego tycia i w konsekwencji choroby otyłościowej, z którą znacznie trudniej walczyć. Nadwaga to stan przejściowy, podczas gdy otyłość jest diagnozowana na podstawie wskaźników zdrowotnych. 

Aktywność fizyczna wspiera odchudzanie, ale nie zawsze wystarczy - sama aktywność bez kontroli diety rzadko prowadzi do utraty wagi. Szybkie diety prowadzą do efektu jojo, a skuteczne odchudzanie wymaga trwałej zmiany nawyków, a nie jedynie krótkoterminowych diet.

Wśród mitów o otyłości pokutują też inne stwierdzenia, jak m.in. przekonanie, że otyłość wynika tylko z braku silnej woli. Tymczasem jest to złożona choroba, na którą wpływają geny, hormony i środowisko. 

Otyłość - leczenie i zapobieganie 

Otyłość można i trzeba leczyć, chociaż w oczywisty sposób, jak w przypadku również innych schorzeń – warto zapobiegać.

Czyli: po pierwsze odpowiednie żywienie i aktywność fizyczna. W żywieniu – ważne, żeby unikać nadmiaru węglowodanów prostych, tłuszczów nasyconych, wysokoprzetworzonej żywności.

Po drugie: odpowiednie leczenie, polegające na zmianie nawyków, w razie potrzeby wsparciu farmakologicznym, psychologicznym, ale też u niektórych osób zastosowanie operacji bariatrycznych.

Warto jednak pamiętać, że leczenie otyłości to nie tylko proces redukcji wagi, ale także długoterminowa zmiana nawyków, która pozwala pacjentowi utrzymać odpowiednią masę ciała i zmniejszyć ryzyko powikłań zdrowotnych

– podsumowuje ekspertka American Heart of Poland, Urszula Płazak.

Narastający problem rosnącej masy ciała u dzieci i młodzieży 

Według Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, od 20 do 30 procent dzieci i młodzieży w każdym województwie Polski zmaga się z nadwagą i otyłością. Szacuje się, że w dorosłości z otyłością zmagać się będzie czworo na pięcioro dzieci, które mają nadmierną masę ciała w dzieciństwie.

Budowanie zdrowych nawyków od dzieciństwa to podstawa zdrowia metabolicznego w przyszłości. Otyłość u dzieci to poważny problem, który wymaga kompleksowego podejścia – zarówno edukacji rodziców, jak i wsparcia w zakresie zdrowego odżywiania oraz aktywności fizycznej. Musimy zrozumieć, że nawyki żywieniowe i poziom aktywności fizycznej, które kształtujemy w młodym wieku, mają trwały wpływ na nasze zdrowie w dorosłym życiu

– podkreśla dr Zuzanna Przekop z kliniki zdrowia metabolicznego Holi.

Specjalistka wymienia czynniki, które rzutują na nadmierną masę ciała u dzieci – i powiedzmy szczerze, to brzmi jak lista zakupów wielu dzieci, gdy mogą same wybierać produkty.

Bo problem stanowi fakt, że w szkołach dostępne są automaty z takimi napojami lub przekąskami, w pobliżu szkół znajdują się sklepy (a przecież nikt nie może zabronić klientowi, nawet młodemu, takiego zakupu), co więcej – wielu rodziców pakuje podobne przekąski dzieciom do plecaków, o działaniach dziadków nie wspominając. Szkolne wyjścia na lody w ramach uczczenia Dnia Dziecka to w wielu placówkach rytuał i tradycja. Przykłady można mnożyć.

Na „czarnej liście” tego, czego dzieci jeść nie powinny, a jedzą w nadmiarze, są m.in. słodkie napoje, fast foody, lody, słodycze. W dodatku dzieci i młodzież za mało sięgają po warzywa i owoce. Nawet jeśli w szkołach są przekazywane owoce lub warzywa w ramach promocji zdrowego żywienia, na forach dla rodziców można później znaleźć relacje, że niektóre dzieci wcale tego nie jedzą (co też wynoszą z domu, bo w tym niejedzeniu część rodziców nie widzi nic złego).

Do tego „winę” za tycie ponosi styl życia: nieregularne posiłki, brak ruchu, podjadanie, zaburzenia rytmu snu, niewystarczające nawodnienie, spożywanie dużych porcji – w końcu kilka pokoleń temu sądzono, że to dobrze, aby obficie karmić dzieci, i niektóre osoby wciąż praktykują taki sposób żywienia. Czy ta lista brzmi znajomo? To schemat życia i żywienia, z jakim wiele (może większość?) dzieci i młodzieży spotyka się na co dzień.

Fundacja Zdrowie i Edukacja Ad Meritum zainicjowała kampanię społeczną – Kampania Na wagę zdrowia, na rzecz profilaktyki i leczenia otyłości u dzieci i dorosłych – ponieważ, jak mówią, zdrowie to sprawa wielkiej wagi, a wielka waga to duży problem zdrowotny. 

W ramach działań na naszej stronie internetowej www.nawagezdrowia.pl udostępniliśmy serię filmów – wywiadów z ekspertami (dietetykiem, psychologiem, chirurgiem, endokrynologiem, diabetologiem). Będziemy zamieszczać także przydatne i, co najważniejsze, zweryfikowane pod kątem medycznym artykuły.

Planujemy wydać poradnik dla rodziców dzieci zmagających się z nadwagą i otyłością. Chcielibyśmy wydać książeczkę edukacyjną skierowaną do dzieci – Dlaczego słodycze nam szkodzą? Oczywiście wszystkie materiały będą dostępne bezpłatnie online. Planujemy także, w ramach wsparcia chorych oraz rodziców dzieci z otyłością, prowadzenie grup wsparcia i infolinii pomocowej

– podkreśla prezeska Fundacji Zdrowie i Edukacja Ad Meritum, Ewa Matusiak.

Epidemia otyłości - przyczyny i możliwości leczenia

Liczba osób z otyłością wzrasta na całym świecie z wielu przyczyn, zarówno biologicznych, jak i społeczno-ekonomicznych. Oto najważniejsze czynniki:

• Dostępność taniej, wysoko przetworzonej żywności – fast foody, gotowe dania i przekąski zawierają dużo cukrów, tłuszczów trans i soli, co sprzyja tyciu.
• Wzrost spożycia napojów słodzonych – cukier dodany do napojów przyczynia się do nadmiernej podaży kalorii.
• Przekąski i jedzenie emocjonalne – współczesny styl życia sprzyja jedzeniu pod wpływem stresu i sięganiu po wysokokaloryczne przekąski.
• Mniej ruchu w codziennym życiu, coraz więcej osób pracuje w trybie siedzącym, korzysta z samochodów i komunikacji miejskiej zamiast chodzić pieszo.
• Siedzący tryb życia, długie godziny przed komputerem, telewizorem czy telefonem ograniczają spontaniczną aktywność fizyczną. Dostępne badania wskazują, że nawet trening po przesiedzianym dniu, nie niweluje całkowicie skutków zbyt długiego siedzenia. 
•  Predyspozycje genetyczne, niektóre osoby są bardziej podatne na odkładanie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w środowisku obfitości jedzenia.
• Hormonalne zaburzenia apetytu. Kortyzol (hormon stresu) oraz zaburzenia leptyny i greliny (hormonów regulujących głód i sytość) mogą sprzyjać tyciu. Stres zwiększa poziom kortyzolu, co prowadzi do odkładania tłuszczu, zwłaszcza w okolicy brzucha.
• Zbyt mała ilość snu zaburza metabolizm i zwiększa apetyt na kaloryczne produkty.
• Osoby o niższych dochodach częściej mają ograniczony dostęp do zdrowej żywności i edukacji żywieniowej.
• W miastach jest więcej przetworzonej żywności i mniej przestrzeni do codziennego ruchu.
• Reklamy fast foodów i słodyczy są wszechobecne, zwłaszcza wśród dzieci.
• Niektóre leki przeciwdepresyjne, sterydowe i hormonalne mogą powodować przyrost masy ciała.
• Choroby metaboliczne, jak insulinooporność, niedoczynność tarczycy i inne schorzenia mogą utrudniać utratę wagi.

Wzrost liczby osób z otyłością jest wynikiem wielu współczesnych zmian – od złych nawyków żywieniowych, przez brak ruchu, po czynniki biologiczne i społeczne - choć nie są prawdą też krążące w sieci mity i przypadkowe zdjęcia sprzed kilku dekad, opatrywane podpisami, że "kiedyś grubych nie było".

Nie jest to do końca prawdą, ale nie można negować faktu, że osób z otyłością i nadwagą przybywa. Aby zahamować ten trend, potrzebne są kompleksowe działania edukacyjne, zmiany w polityce żywieniowej i wsparcie w promowaniu zdrowego stylu życia.

Profilaktyka powinna być kompleksowa, wieloaspektowa i szeroko zakrojona i obejmować działania także takie jak regulacje dotyczące m.in. reklam przetworzonej żywności, oznaczeń opakowań niezdrowej żywności, dostępu do zdrowej żywności, promowanie aktywności fizycznej i zwiększanie przestrzeni np. poprzez dostępność boisk. W przypadku osób, które już zmagają się z chorobą otyłościową, niezbędna jest pogłębiona diagnostyka, wielowymiarowe badanie i interdyscyplinarne leczenie.

Katarzyna Głuszak