95 proc. chorych nie wie, że ma zespół Lyncha. Prowadzi do raka jelita grubego

"Zespół Lyncha może dotknąć każdego" - uprzedza dr hab. n. med. Małgorzata Oczko-Wojciechowska. Chociaż stanowi on najczęstszy dziedziczny zespół raka jelita grubego, odpowiadając za 3-5 procent wszystkich przypadków raka jelita grubego, wciąż wiemy o nim za mało. Sprawdź, czy jesteś w grupie ryzyka i jakie objawy powinny cię zaniepokoić.

Spis treści

1. Co to jest zespół Lyncha?
2. Jak dziedziczy się zespół Lyncha?
3. Te nowotwory są związane z zespołem Lyncha
4. Ryzyko rozwoju raka w zależności od genu
5. Kto powinien rozważyć badania genetyczne w kierunku zespołu Lyncha?
6. Jak wygląda badanie genetyczne w kierunku zespołu Lyncha?
7. Po co sprawdzać, czy mam zespół Lyncha?
8. Zespół Lyncha: jakie objawy powinny zaniepokoić?

Zespół Lyncha, zwany również dziedzicznym rakiem jelita grubego niezwiązanym z polipowatością (HNPCC), to choroba genetyczna, która zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, ale także na raka endometrium (trzonu macicy) oraz inne nowotwory. Szacuje się, że odpowiada za około 3-5% przypadków raka jelita grubego.

Ponieważ skuteczne leczenie nowotworów uwarunkowanych genetycznie coraz częściej opiera się na odmiennych metodach terapeutycznych, terapiach celowanych i innych schematach dalszego postępowania diagnostycznego, trzeba wiedzieć o nich jak najwięcej. 

Świadomość zagrożenia ma istotne znaczenie profilaktyczne - można działać wyprzedzająco, jeśli ma się wiedzę, a z tą na temat zespołu Lyncha jest naprawdę słabo.

Jak twierdzi Iga Rawicka, Prezes Fundacji EuropaColon Polska, najpewniej nawet 95 proc. dotkniętych tym problemem nie ma pojęcia o zagrożeniu. Stąd fundacja podjęła współpracę z Poradnią Genetyczną w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej - Curie Państwowym Instytucie Badawczym Oddział w Gliwicach i udostępnia rzetelne materiały edukacyjne o zespole Lyncha w nowotworach układu pokarmowego.

Co to jest zespół Lyncha?

Rak jelita grubego to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów w Polsce. Niestety, wiele osób dowiaduje się o chorobie w zaawansowanym stadium, kiedy leczenie jest trudniejsze. Tymczasem, wczesne wykrycie raka jelita grubego daje ogromne szanse na wyleczenie.

Kluczem do sukcesu jest świadomość czynników ryzyka i regularne badania profilaktyczne. Jednym z takich czynników, o którym często się zapomina, jest Zespół Lyncha – dziedziczna predyspozycja do rozwoju nowotworów.

Zespół Lyncha może dotknąć każdego, ponieważ jest wynikiem zmiany genetycznej dziedziczonej przez dzieci od rodziców. Spowodowany jest zmianami w genach uczestniczących w naprawie DNA. Oznacza to, że nieprawidłowe warianty genowe, nie mają zdolności do naprawiania zmian w DNA, które stale powstają, ale u osób zdrowych są stale naprawiane

– wyjaśnia dr hab. n. med. Małgorzata Oczko-Wojciechowska, kierownik Zakładu Diagnostyki Genetycznej i Molekularnej Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej - Curie Państwowy Instytut Badawczy Oddział w Gliwicach.

7 sprawców raka, których można pokonać bez leków

Zobacz galerię 7 zdjęć

Jak dziedziczy się zespół Lyncha?

Wciąż predyspozycje genetyczne do określonych chorób kojarzymy przede wszystkim z małymi dziećmi, z wadami wrodzonymi często wykrywanymi już w niemowlęctwie. Tymczasem w onkologii, ale też kardiologii, neurologii i wielu innych dziedzinach medycyny, problem genetyczny wykrywany jest dopiero u osób dorosłych. Wtedy, gdy ujawnia się konkretna choroba zapisana w genach, często przez lata niezauważana.

Każdy człowiek posiada dwie kopie każdego genu – jedną od matki, drugą od ojca. Jeśli jedna z tych kopii genów związanych z zespołem Lyncha i z naprawą DNA jest uszkodzona (zawiera wariant patogenny lub prawdopodobnie patogenny), funkcja danego genu zostaje upośledzona. Wówczas komórki organizmu mają trudności z naprawianiem uszkodzeń DNA, co zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów. Dziecko osoby z zespołem Lyncha ma 50% szans na odziedziczenie wadliwego genu.

Te nowotwory są związane z zespołem Lyncha

Oprócz raka jelita grubego i raka endometrium, osoby z zespołem Lyncha są bardziej narażone na rozwój:

• raka żołądka
• raka pęcherza moczowego
• raka trzustki
• raka wątroby
• raka jajnika
• raka prostaty
• raka pęcherzyka żółciowego
• raka jelita cienkiego
• raka górnych dróg moczowych
• guzów mózgu.

Ryzyko rozwoju raka w zespole Lyncha zależy od wielu czynników, takich jak wiek, płeć, konkretny gen, w którym wystąpiła mutacja, obciążenie rodzinne nowotworami, dieta i styl życia.

Ryzyko rozwoju raka w zależności od genu

Zespół Lyncha to nie defekt jednego konkretnego genu, a kilku. Szacunkowe ryzyko rozwoju raka jest różne w zależności od genu, w którym występuje wariant patogenny/prawdopodobnie patogenny. W szacunkach uwzględniono ryzyko u osób przed 80 rokiem życia:

Gen MLH1:

• rak jelita grubego: 46-61% (ryzyko populacyjne: 4.1%)
• rak trzonu macicy: 34-54% (ryzyko populacyjne: 3.1%)
• rak jajnika: 4-20% (ryzyko populacyjne: 1.1%)
• rak pęcherza moczowego: 2-7% (ryzyko populacyjne: 2.3%)
• rak żołądka: 5-7% (ryzyko populacyjne: 0.8%)
• rak trzustki: 6.2% (ryzyko populacyjne: 1.7%)
• rak prostaty: 4.4-13.8% (ryzyko populacyjne: 12.6%)
• guz mózgu: 0.7-1.7% (ryzyko populacyjne: 0.5%)

Gen MSH6:

• rak jelita grubego: 10-44% (ryzyko populacyjne: 4.1%)
• rak trzonu macicy: 16-49% (ryzyko populacyjne: 3.1%)
• rak jajnika: ≤1-13% (ryzyko populacyjne: 1.1%)
• rak pęcherza moczowego: 1.0-8.2% (ryzyko populacyjne: 2.3%)
• rak żołądka: ≤1-7.9% (ryzyko populacyjne: 0.8%)
• rak trzustki: 1.4-1.6% (ryzyko populacyjne: 1.7%)
• rak prostaty: 2.5-11.6% (ryzyko populacyjne: 12.6%)
• guz mózgu: 0.8-1.8% (ryzyko populacyjne: 0.5%)

Gen PMS2:

• rak jelita grubego: 8.7-20% (ryzyko populacyjne: 4.1%)
• rak trzonu macicy: 13-26% (ryzyko populacyjne: 3.1%)
• rak jajnika: 1.3-3% (ryzyko populacyjne: 1.1%)
• rak pęcherza moczowego: ≤1-2.4% (ryzyko populacyjne: 2.3%)
• rak żołądka: brak wystarczających danych (ryzyko populacyjne: 0.8%)
• rak trzustki: ≤1-1.6% (ryzyko populacyjne: 1.7%)
• rak prostaty: 4.6-11.6% (ryzyko populacyjne: 12.6%)
• guz mózgu: 0.6-≤1% (ryzyko populacyjne: 0.5%).

- Aż u 10-15% pacjentów z podejrzeniem zespołu Lyncha wykrywane są zmiany patogenne w pięciu genach: MLHL, MSH2, MSH6, PMS2 oraz EPCAM, dlatego ważne jest przeprowadzenie badania genetycznego, w którym należy oceniać pełne sekwencje tych genów np. metodą sekwencjonowania nowej generacji (NGS) - podkreśla dr hab. n. med. Małgorzata Oczko-Wojciechowska.

Kto powinien rozważyć badania genetyczne w kierunku zespołu Lyncha?

Powyższe pokazuje wyraźnie, że nawet osoba, która nie ma w rodzinie wyraźnego obciążenia rakiem jelita grubego, nie może mieć absolutnej pewności, że nie tyka w niej genetyczna bomba.

Możliwe, że w niedalekiej przyszłości będziemy przechodzić pełne skanowanie pod kątem wad genetycznych. Obecnie jednak robi się badania w kierunku zespołu Lyncha i innych nieprawidłowości w określonych, uzasadnionych przypadkach. Warto pamiętać, że ryzyko zachorowania akurat na ten typ nowotworu w populacji ogólnej jest jednak niewielkie.

Badania genetyczne w kierunku zespołu Lyncha są zalecane w następujących przypadkach:

1. występowanie w rodzinie znanego wariantu patogennego/prawdopodobnie patogennego w genie związanym z zespołem Lyncha.
2. rozpoznanie raka ze spektrum zespołu Lyncha (rak jelita grubego, trzonu macicy i inne) przed 50 rokiem życia
3. wystąpienie synchronicznych lub metachronicznych nowotworów ze spektrum zespołu Lyncha niezależnie od wieku zachorowania - chodzi o wczesne i późne, nowe, niezależne ogniska nowotworowe po pierwszym nowotworze
4. obecność krewnego I- lub II- stopnia ze zdiagnozowanym przed 50 rokiem życia zespołem Lyncha
5. występowanie w rodzinie dwóch lub więcej krewnych I- lub II-stopnia z zespołem Lyncha (niezależnie od wieku diagnozy)
6. podwyższone ryzyko wynikające z oceny modelu ryzyka dla zespołu Lyncha (PREMM, MMRpro, MMRpredict)
7. własna historia raka jelita grubego, raka trzonu macicy lub raka z niedoborem MMR oznaczonym metodą PCR, NGS lub immunohistochemicznie, niezależnie od wieku
8. historia rodzinna występowania nowotworów złośliwych, w tym:

• ≥1 krewny I-stopnia z rakiem jelita grubego lub rakiem trzonu macicy zdiagnozowanym <50 roku życia
• ≥1 krewny I-stopnia z rakiem jelita grubego lub rakiem trzonu macicy oraz synchronicznymi/metachronicznymi nowotworami wiązanymi z zespołem Lyncha, niezależnie od wieku
• ≥2 krewnych I- lub II-stopnia z nowotworami ze spektrum zespołu Lyncha, w tym co najmniej 1 zdiagnozowany przed 50 rokiem życia.

Jak wygląda badanie genetyczne w kierunku zespołu Lyncha?

Badanie genetyczne polega na pobraniu próbki krwi i analizie DNA w celu wykrycia wariantów patogennych/prawdopodobnie patogennych w genach związanych z naprawą DNA (MLH1, MSH2, MSH6, PMS2, EPCAM).

Badania genetyczne polegają na pobraniu krwi i zbadaniu DNA, czy u pacjenta występuje zmiana w którymś z powyższych genów. Jeśli badania genetyczne wykażą zmianę w genie, lekarz potwierdzi diagnozę zespołu Lyncha. Wówczas zaleca się, aby pacjent poinformował o tym członków rodziny, aby zachęcić ich do zasięgnięcia porady genetycznej

- mówi dr hab. n. med. Małgorzata Oczko-Wojciechowska.

Po co sprawdzać, czy mam zespół Lyncha?

Świadomość posiadania zespołu Lyncha pozwala na podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju raka lub umożliwić jego wczesne wykrycie i skuteczne leczenie.

Osoby z zespołem Lyncha powinny regularnie poddawać się badaniom przesiewowym, takim jak:

• kolonoskopia (co 1-2 lata, począwszy od 25-35 roku życia, w zależności od uszkodzonego genu)
• gastroskopia (szczególnie w przypadku obciążenia rodzinnego rakiem żołądka)
• badania ginekologiczne (USG, biopsja endometrium)
• badania prostaty.

Lekarz najpewniej zaleci zmiany w stylu życia, takie jak zdrowa dieta, aktywność fizyczna i unikanie używek, które mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju raka. W niektórych przypadkach, można rozważyć profilaktyczne leczenie farmakologiczne lub operacyjne (np. histerektomia z adneksektomią u kobiet).

Zespół Lyncha: jakie objawy powinny zaniepokoić?

Objawy Zespołu Lyncha mogą być różne i zależą od rodzaju nowotworu, który się rozwinął. Niektóre z potencjalnych objawów obejmują:

• rak jelita grubego: krwawienie z odbytu, zmiana rytmu wypróżnień, ból brzucha, wzdęcia, utrata apetytu, niewyjaśniona utrata masy ciała, zmęczenie, niedokrwistość,
• rak endometrium: krwawienie po menopauzie, krwawienia między miesiączkami, cięższe i bardziej bolesne miesiączki, krwawienie po stosunku, krwista wydzielina z pochwy
• rak jajnika: obrzęk brzucha, ból w podbrzuszu, brak apetytu, częste oddawanie moczu, niestrawność, zaparcia, biegunka, ból pleców, zmęczenie, niewyjaśniona utrata wagi
• rak żołądka: zgaga, refluks żołądkowy, problemy z połykaniem, czarny, smolisty stolec, niestrawność, szybkie uczucie sytości, utrata apetytu, niewyjaśniona utrata masy ciała, guz lub ból w górnej części brzucha, zmęczenie
• rak pęcherza moczowego: częste oddawanie moczu, nagła potrzeba oddawania moczu, pieczenie podczas oddawania moczu, krew w moczu
• guzy mózgu: bóle głowy, drgawki, nudności, problemy z pamięcią, zmiany osobowości, osłabienie, problemy ze wzrokiem lub mową.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Niezależnie od tego, co jest ich przyczyną, sprawa wymaga wyjaśnienia.

Eliza Dolecka