Dotyczy nawet co 4. seniora. Majaczenie może nasilać się przed śmiercią
Majaczenie – z perspektywy medycyny – uważana jest za ostre zaburzenie uwagi, świadomości i funkcji poznawczych. Z perspektywy „cywilów” - osób niezwiązanych zawodowo z medycyną – majaczenie jest niepokojące, budzi niepewność, co zrobić, jak reagować. Niektóre osoby w majaczeniu doszukują się transcendencji, szczególnie jeśli zdarza się u osób przed śmiercią. Tymczasem majaczenie zdarza się u nawet 25 proc. hospitalizowanych seniorów. Co warto wiedzieć o majaczeniu? Jakie czynniki mogą wyzwalać majaczenie, a jakie zmniejszają to ryzyko?
Jakie czynniki sprzyjają majaczeniu
Majaczenie pojawia się nawet u 1/4 hospitalizowanych seniorów. To właśnie starszy wiek stanowi jeden z czynników ryzyka – kolejne to choroby współistniejące, niedawne operacje w wywiadzie (majaczenie to najczęstsze powikłanie po zabiegach chirurgicznych u seniorów), polipragmazja, czyli zażywanie więcej niż kilku leków jednocześnie (co też niestety bywa typowe dla seniorów).
Jak rozpoznać majaczenie u seniora
Rozpoznanie majaczenia, wbrew pozorom, nie jest takie proste z uwagi na nakładające się objawy innych schorzeń: depresji czy chorób otępiennych.
Co istotne, leczenie farmakologiczne nie wykazuje skuteczności w takich sytuacjach – FDA nie zarejestrowała żadnej substancji leczniczej przeciwdziałającej majaczeniom.
Jednak wiadomym jest, że pomocne bywają metody niefarmakologiczne, czyli odżywianie, nawadnianie, uruchomienie, dbanie o orientację, profilaktyka infekcji, zmniejszenie ryzyka obrażeń ciała.
Jak wspomniano, niektóre osoby w majaczeniu dopatrują się kontaktów z „życiem w zaświatach”. Medycyna dostrzega związki między majaczeniem a zgonem: osoby, które były hospitalizowane, bo zauważono u nich przedłużające się majaczenie, mają 3-razy wyższe prawdopodobieństwo śmierci w kolejnym roku, w porównaniu z tymi osobami, które majaczyły, ale szybko przestały lub nie majaczyły wcale.
Majaczenie może różnie przebiegać:
- Majaczenie hiperaktywne – niepokój, pobudzenie, może być mylone z psychozą lub otępieniem
- Majaczenie hipoaktywne – senność, spowolnienie psychoruchowe, może być mylone z depresją
- Majaczenie mieszane – o cechach obu powyższych typów majaczeń
Co ciekawe, częstość majaczenia poza szpitalami szacuje się na 1-2 proc. a w szpitalach (przy przyjęciu) szacuje się na 11-25 proc. - co może świadczyć o podejmowanej przy przyjęciu diagnostyce.
Na jakich oddziałach pacjenci najczęściej majaczą?
- oddział intensywnej terapii 19–82 proc.
- oddział szpitalny (zachowawczy) 11–29 proc.
- dom opieki 20–22 proc.
- oddział opieki paliatywnej 3–45 proc.
- oddział pooperacyjny 11–51 proc.
Kto częściej doświadcza majaczenia
Czy istnieją czynniki predysponujące do wystąpienia majaczenia? Owszem, do wystąpienia majaczenia predysponują zarówno określone cechy pacjenta, jak i współistniejące choroby oraz stany kliniczne.
Majaczenie częściej występuje u osób w wieku 65 lat i starszych. Ryzyko zwiększa się także w przypadku obecności choroby w stadium terminalnym, hospitalizacji oraz ograniczenia sprawności funkcjonalnej.
Istotne znaczenie ma deprywacja sensoryczna, taka jak znaczne upośledzenie wzroku lub słuchu. Dodatkowo, czynnikami ryzyka są liczne choroby współistniejące oraz polipragmazja, czyli jednoczesne stosowanie wielu leków.
Do rozwoju majaczenia mogą również przyczyniać się: choroby psychiczne, otępienie oraz inne choroby neurodegeneracyjne, przewlekłe schorzenia narządowe (serca, nerek, wątroby, płuc), niedożywienie, dializoterapia oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Kiedy pojawia się majaczenie? Przyczny i czynniki wyzwalające
Oprócz czynników predysponujących, majaczenie może być wywołane przez szereg ostrych czynników klinicznych, które pogarszają stan pacjenta.
Ciężki stan ogólny organizmu znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia majaczenia. Do jego rozwoju może również prowadzić pojawienie się drgawek. Istotnym czynnikiem wyzwalającym są działania niepożądane leków, w tym m.in. zespół serotoninowy.
Brak odpowiedniej ilości snu lub przewlekłe zaburzenia snu mogą sprzyjać zaburzeniom świadomości. Podobnie działa niedokrwienie ważnych narządów, szczególnie mózgu lub mięśnia sercowego, a także ogólnoustrojowe niedotlenienie.
Majaczenie może być także następstwem niedożywienia lub niekontrolowanego bólu. Istotnym zagrożeniem jest nagłe odstawienie alkoholu, substancji psychoaktywnych lub leków z grupy benzodiazepin.
Odwodnienie organizmu stanowi kolejny czynnik ryzyka, podobnie jak ograniczenie swobody ruchów — na przykład w wyniku zastosowania pasów unieruchamiających czy cewnika urologicznego.
Innymi sytuacjami sprzyjającymi wystąpieniu majaczenia są: oparzenia, operacje wykonywane w znieczuleniu ogólnym oraz urazy, w tym złamania i urazy głowy. Dodatkowe zagrożenie stanowią stany wstrząsowe, zaburzenia metaboliczne, obecność zakażeń oraz zatrzymanie moczu lub stolca.
6 suplementów polecanych seniorom
Leki, które mogą sprzyjać majaczeniu
Do rozwoju majaczenia mogą przyczyniać się różne grupy leków, których działanie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy lub inne kluczowe funkcje organizmu.
Wśród nich znajdują się agoniści dopaminy, które mogą zaburzać równowagę neuroprzekaźników. Również niektóre antybiotyki, zwłaszcza fluorochinolony i makrolidy, są związane z podwyższonym ryzykiem wystąpienia majaczenia.
Do leków potencjalnie wywołujących to zaburzenie zaliczają się także glikokortykosteroidy, zarówno w postaci doustnej, jak i pozajelitowej. Majaczenie może być też skutkiem stosowania leków nasennych i uspokajających, takich jak barbiturany czy benzodiazepiny.
Ryzyko to zwiększają również leki przeciwarytmiczne oraz przeciwbólowe – zarówno niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), jak i opioidy. Niebezpieczne mogą być też leki przeciwcholinergiczne oraz niektóre leki przeciwcukrzycowe.
Warto pamiętać, że majaczenie może być wywołane przez leki przeciwdepresyjne, zwłaszcza selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Podobne działanie mogą mieć leki przeciwhistaminowe.
Do leków, które mogą nasilać zaburzenia świadomości, należą także niektóre środki przeciwnadciśnieniowe, w tym β-blokery, klonidyna oraz diuretyki. Ryzyko wystąpienia majaczenia wzrasta również podczas stosowania leków przeciwpadaczkowych, przeciwpsychotycznych i przeciwwirusowych, takich jak acyklowir.
Zaburzenia te mogą być też wywoływane przez preparaty stosowane w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych – zwłaszcza leki przeciwwymiotne i rozkurczowe. Do potencjalnie niebezpiecznych należą także leki zwiotczające mięśnie oraz niektóre suplementy ziołowe.
Jak zdiagnozować majaczenie?
Zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez National Institute for Health and Care Excellence (NICE) zalecana jest obserwacja pod kątem zmian w zachowaniu. Celem rzopoznawania majaczenia, stosuje się także Kwestionariusz Confusion Assessment Method (CAM), rekomendowany m.in. przez American Psychiatric Association, American College of Emergency Physicians i Society for Critical Care Medicine.
- Proponowane w artykule przesiewowe narzędzie (CAM) jest w warunkach polskich mało przydatne, m.in. z powodu braku walidacji (dostępne są jedynie wersje używane do badań naukowych), ponadto według mojej najlepszej wiedzy nie jest ono standardowo stosowane. Wydaje się, że lepiej opierać się na standardowych kryteriach diagnostycznych według ICD
- komentuje prof. dr hab. n. med. Tomasz Sobów (Centrum Terapii Dialog, Warszawa; Neuropsychiatria s.c., Łódź; Katedra Biologii Nowotworów i Epigenetyki, Pracownia Biobank, Uniwersytet Łódzki) na łamach Medycyny Praktycznej.
Kiedy majacząca osoba powinna być w szpitalu
Majaczenie u osób starszych często przebiega gorzej, gdy znajdują się one poza znanym sobie środowiskiem (np. w szpitalu czy domu opieki). Hospitalizacja może być konieczna, jeśli:
- pacjent nie ma wystarczającego wsparcia w domu,
- istnieje zagrożenie bezpieczeństwa,
- majaczenie ma charakter wtórny do ostrej i ciężkiej choroby
- pacjent wymaga intensywnego nadzoru.
Leczenie majaczenia
Leki przeciwpsychotyczne mogą redukować pobudzenie u starszych pacjentów z ostrym majaczeniem, ale powinny być stosowane tylko wtedy, gdy są bezwzględnie wskazane. Ponadto powinny być podawane w najmniejszej skutecznej dawce i przez możliwie najkrótszy czas.
Jednocześniewarto mieć na uwadze, że leki przeciwpsychotyczne mogą nasilać lub wywoływać majaczenie, dlatego ich rutynowe stosowanie w leczeniu majaczenia nie jest zalecane.
W opiece paliatywnej majaczenie występuje u 13–42 proc. pacjentów w momencie przyjęcia. Zauważono, że majaczenie nasila się w okresie zbliżania się do końca życia - wówczas może dotyczyć nawet 88 proc. pacjentów.
- Podejrzenie majaczenia powinno być wysnute zawsze, gdy mamy do czynienia z ostrą (liczoną w minutach bądź godzinach) lub podostrą (maksymalnie kilka dni) zmianą dotyczącą kontaktu, rozumienia rzeczywistości oraz uwagi (i innych funkcji poznawczych), zwykle o zmiennym (fluktuującym) nasileniu.
W szczególności podejrzenie majaczenia powinno pojawić się, gdy pacjent nie współpracuje w trakcie badania, jest pobudzony (lub nadmiernie senny), jego poziom przytomności i (zwłaszcza) uwaga mają tendencję do fluktuacji oraz obserwuje się pogorszenie kontaktu słownego.
- komentuje dla Medycyny Praktycznej prof. dr hab. n. med. Tomasz Sobów i dodaje:
- Warto tutaj wspomnieć o ogólnej zasadzie stosowania u osób starszych jak najmniejszej liczby leków, tak aby ograniczać ich potencjalnie niekorzystny wpływ na stan świadomości pacjenta.
