Poikilodermie wrodzone

Poikilodermia wrodzona nie jest jednostką chorobową, lecz obrazem chorobowym składającym się z triady objawów takich jak atrofia skóry, siateczkowate przebarwienia i teleangiektazje. Jakie są przyczyny i objawy poikilodermii? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Poikilodermie wrodzone

Poikilodermia rozwija się na tle odczynów kontaktowych, chorób tkanki łącznej, chorób rozrostowych układu chłonnego czy wskutek ekspozycji na promieniowanie X. Występuje również w przebiegu uwarunkowanych genetycznie zespołów jako poikilodermie wrodzone (zespół Rothmunda-Thomsona, wrodzona dyskeratoza, anemia Fanconiego, zespół Kindlera, poikilodermia z towarzyszeniem pęcherzy, hereditary acrokeratotic poikiloderma, hereditary sclerosing poikiloderma, poikilodermia z towarzyszącą neutropenią).

Poikilodermie wrodzone

• Zespół Rothmunda-Thomsona

To bardzo rzadko występująca wrodzona poikilodermia, na całym świecie odnotowano około 300 przypadków. Częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Schorzenie dziedziczone jest autosomalnie recesywne, a defekt dotyczy genu kodującego enzym – helikazę DNA.

Pierwszym objawem jest rumień policzków przybierający siateczkowaty wzór, który pojawia się w 1 roku życia. Stopniowo zasięg zmian obejmuje coraz to większe obszary skóry – uszy, podbródek, czoło, kończyny i pośladki. Tułów zwykle pozostaje wolny od objawów. Dodatkowo może wystąpić nadwrażliwość na światło słoneczne, a u niektórych chorych na odsiebnych częściach kończyn powstają ogniska rogowacenia mogące ulegać transformacji w raki kolczystokomórkowe i podstawnokomórkowe. Co ciekawe, zarówno włosy, gruczoły łojowe i potowe mogą występować w zmniejszonej liczbie lub być całkowicie nieobecne. Wszyscy chorzy są niskiego wzrostu i około połowa z nich ma zaćmę pojawiającą się we wczesnym dzieciństwie. Inne nieprawidłowości występujące u chorych to hipogonadyzm, łukowate wygięcie piszczeli, drobne ręce i stopy, hipoplastyczne kciuki i wady zębów. Charakterystyczne jest zwiększone ryzyko zachorowania na mięsaka kości. Inteligencja jest prawidłowa.W przypadkach niepowikłanych rozwojem nowotworu złośliwego, czas przeżycia jest prawidłowy. Leczenie ograniczone jest do stosowania filtrów przeciwsłonecznych i regularnych kontroli z badaniami obrazowymi celem wykrycia kostniakomięsaka.

• Wrodzona dyskeratoza

To bardzo rzadka choroba, dziedziczona większości przypadków w sposób sprzężony z chromosomem X. Defekt dotyczy mutacji w obrębie dyskeriny – białka jądrowego niezbędnego do syntezy rybosomalnego RNA i działania telomerazy. Defekty telomerazy działają niekorzystnie na czas życia komórek, gdyż ulega on skróceniu.

Chorobę różnicuje się z anemią Fanconiego, która charakteryzuje się plamistą hiperpigmentacją i podobnymi zmianami w szpiku kostnym.

Objawy ograniczają się do skóry i błon śluzowych. Prawie u wszystkich chorych charakterystyczne jest występowanie ciemnej, brązowoszarej, siatkowatej hiperpigmentacji, której towarzyszy atrofia skóry i teleangiektazje. Zmiany te mają zwykle swój początek w dzieciństwie i najczęściej zajmują twarz, tułów i uda. Występuje ciągłe łzawienie oczu jako wynik przewlekłego stanu zapalnego spojówek i powiek. Przewód łzowy jest często hipoplastyczny. Paznkokcie na początku są hipertroficzne, następnie stają się dystroficzne. Na końcu występuje zanik paznokci przypominający pterygium (pterygium-like atrophy). Charakterystyczne są przerzedzone włosy, nadmierna potliwość skóry pod pachami oraz niezbyt nasilone rogowacenie dłoni i podeszew stóp. W obrębie błon śluzowych jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu występują rozlane hiperkeratotyczne ogniska, przekształcające się w raka kolczystokomórkowego w młodym wieku. U połowy chorych występuje pancytopenia typu Fanconiego. Ze względu na występowanie śluzówkowych raków kolczystokomórkowych i ryzyka aplazji szpiku kostnego rokowanie jest złe. U niektóry pacjentów wykonuje się przeszczepianie szpiku.

• Anemia Fanconiego

Anemia Fanconiego występuje z częstością 1:300 000 i dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Spowodowana jest mutacją w obrębie różnych genów naprawy DNA.

Charakterystyczne objawy to pancytopenia, wady nerek, nieprawidłowości w obrębie kośćca, opóźnienie umysłowe i niedobór wzrostu. Zmiany skórne obejmują rozlaną hiperpigmentację, ogniskową hipopigmentację i plamy typu kawy z mlekiem. W obrębie fałdów skóry, skóra jest ciemno zabarwiona.

U pacjentów występuje zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, szczególnie często występuje ostra białaczka szpikowa.

Rokowanie z powodu znacznie podwyższonego ryzyka zachorowania na ostrą białaczkę szpikową i ryzyka rozwoju raków kolczystokomórkowych (głównie w obrębie głowy, szyi i okolicy okołoodbytniczej) jest złe. Przeszczepienie szpiku jest leczeniem z wyboru.

• Zespół Kindlera

Zaliczany jest do rodziny pęcherzowego oddzielania się naskórka, dziedziczy się autosomalnie recesywnie. Defekt dotyczy mutacji genu KIND1 kodującego kindlinę-1, co skutkuje nieprawidłowym ogniskowym przyleganiem i uszkodzeniem przymocowania aktynowego cytoszkieletu do błony plazmatycznej w keratynocytach warstwy podstawnej. Skutkiem tego jest zaburzenie biegunowości i adhezji keratynocytów do błony podstawnej.

Choroba ewoluuje od wrodzonego tworzenia pęcherzy i łagodnej nadwrażliwości na słońce do uogólnionej poikilodermii w wieku dorosłym.

Choroba manifestuje się wrodzonym tworzeniem się pęcherzy na skórze, które ustępują wraz z wiekiem. Występuje łagodna nadwrażliwość na słońce oraz wczesna, uogólniona, postępująca poikilodermia z rozległymi zanikami. Może występować rogowacenie dłoni i stóp oraz nieprawidłowości paznokci, jak również przykurcze i zrastanie palców rąk. Z powodu zaników i suchości skóra chorych wygląda na przedwcześnie postarzałą. Dodatkowo może wystąpić wrażliwość dziąseł, słabe uzębienie i wczesne, szybko postępujące zapalenie ozębnej. Zajęte mogą być błony śluzowe cewki moczowej, odbytu, przełyku i narządów płciowych prowadząc do powstania w ich obrębie zwężeń.

Rokowanie jest dobre, należy jednak pamiętać o zwiększonym ryzyku wystąpienia raka kolczystokomórkowego skóry lub błon śluzowych.

• Hereditary Acrokeratotic Poikiloderma (Poikilodermia z rogowaceniem)

To grupa chorób dziedziczonych autosomalnie dominująco. Charakterystyczna jest wczesna faza zapalna, z początkowym rumieniem odsiebnych części ciała i pęcherzami, z następowym zajęciem okolic zgięciowych. Skóra okolic odsiebnych jest zanikowa z licznymi brodawkowatymi grudkami mogącymi utrzymywać się długotrwale i zajmować dodatkowo kolana i łokcie.W niektórych rodzinach zmiany poikilodermiczne są opisywane jako pierwotnie występujące na twarzy, a w innych jako zgięciowe. Pacjenci są zdrowi, bez zaćmy, opóźnienia umysłowego czy hipogonadyzmu.

• Hereditary Sclersosing Poikiloderma

Dziedziczona autosomalnie dominująco. Objawy choroby rozpoczynają się dzieciństwie. Cechuje się stwardnieniem oraz zanikiem skóry okolic odsiebnych z towarzyszącą rozlaną hipo i hiperpigmentacją. Nie występują teleangiektazje. W okolicach zgięciowych mogą występować hiperkeratotyczne lub stwardniałe pasma.

U niektórych pacjentów może występować dysplazja żuchwowo-akralna, z hipoplazją żuchwy, dysplastycznymi obojczykami, niezamknięciem szwów czaszkowych, skróceniem paliczków i zanikiem skóry części odsiebnych oraz poikilodermią.

• Poikiloderma z towarzyszącą neutropenią (Poikilodermia Indian Nawaho)

Dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oprócz neutropenii, charakterystyczne jest występowanie grudkowej osutki części odsiebnych, która przekształca się w przebarwienia i odbarwienia szerzące się odśrodkowo. Pacjenci wykazują zgrubienie paznokci (pachyonychia) oraz nawracające infekcje płucne. Może być pomylona z zespołem Rothmunda-Thomsona. Podobne choroby stwierdzono u innych, nierdzennych mieszkańców Ameryki.