Ten problem coraz częściej dotyka osoby nawet po 20 roku życia. “Ryzyko przedwczesnej śmierci”

W Polsce nawet kilka milionów osób może mieć stan przedcukrzycowy, który z czasem prowadzi do cukrzycy typu 2 i zwiększa ryzyko chorób serca. Zakładano, że dotyczy on głównie osób w wieku dojrzałym, ale badania pokazują, że pojawia się coraz wcześniej. Wyjaśniamy, co wykryto w badaniach, czym dokładnie jest stan przedcukrzycowy i jak diagnozuje się go za pomocą hemoglobiny glikowanej (HbA1c).

Najnowsze statystyki z Polski są alarmujące. Wynika z nich, że około 3 mln osób choruje na cukrzycę typu 2, a kolejne 5 mln może mieć tzw. stan przedcukrzycowy, czyli zaburzenia glikemii, które rok za rokiem dotykają coraz młodszych dorosłych. Eksperci, w tym prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego prof. Irina Kowalska, ostrzegają, że liczba osób z wykrytą cukrzycą może być znacząco niedoszacowana, a stan przedcukrzycowy stanowi realne zagrożenie dla zdrowia publicznego.

Wobec tak dużych liczb warto zadać pytanie, jak poważny problem stanowi stan przedcukrzycowy i czy rzeczywiście dotyka on coraz młodsze osoby? W kolejnych częściach przedstawimy wyniki kluczowych badań, wyjaśnimy, czym jest stan przedcukrzycowy i wskażemy, jak diagnostyka, a w szczególności pomiar hemoglobiny glikowanej (HbA1c), może pomóc wcześnie wykryć ten niebezpieczny stan.

• Stan przedcukrzycowy dotyka coraz młodsze osoby, nawet po 20. roku życia.
• Badanie NHANES wykazało wyższe ryzyko zgonu u osób 20–54 lata ze stanem przedcukrzycowym.
• Główne czynniki ryzyka to m.in. otyłość, brak ruchu i obciążenie rodzinne.
• Hemoglobina glikowana (HbA1c) pokazuje średni poziom glukozy z ostatnich 2–3 miesięcy.
• Wczesne wykrycie stanu przedcukrzycowego może zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 2.

Stan przedcukrzycowy u młodych. Czy wzrasta ryzyko przedwczesnej śmierci?

W sierpniu 2024 roku w JAMA Network Open ukazały się wyniki obszernej analizy, w której badacze z University at Buffalo ocenili wpływ stanu przedcukrzycowego na ryzyko zgonu w różnych grupach wiekowych. Wykorzystano dane z amerykańskiego programu National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), obejmujące lata 2005–2018.

W badaniu uczestniczyło 38 093 dorosłych w wieku od 20 lat wzwyż, a stan przedcukrzycowy rozpoznawano na podstawie samodzielnie zgłoszonej diagnozy lub poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c) w zakresie 5,7–6,4 %. Jak wyjaśniają autorzy, celem było ustalenie, czy istnieje związek pomiędzy tym stanem a śmiertelnością całkowitą oraz, czy różni się on w zależności od wieku badanych.

Wyniki pokazały, że początkowo stan przedcukrzycowy wiązał się z większym ryzykiem zgonu, jednak po uwzględnieniu takich czynników, jak wiek, płeć, rasa, styl życia czy choroby współistniejące, zależność ta zanikła dla całej populacji. Zaskakujący efekt pojawił się dopiero po wyodrębnieniu grupy 20–54 lata. 

Stwierdziliśmy, że istotny związek między stanem przedcukrzycowym a śmiertelnością utrzymywał się po uwzględnieniu innych czynników, gdy analiza została ograniczona do osób dorosłych w wieku 20–54 lat

 - wyjaśniają autorzy badań.Z kolei dr Obinna Ekwunife, pierwszy autor badania z Jacobs School of Medicine and Biomedical Sciences, podkreślił znaczenie tego odkrycia.

Możliwe, że powinniśmy badać poziom HbA1c u młodszych dorosłych

- zaznaczył.

Według zespołu badawczego, u młodszych dorosłych stan przedcukrzycowy może odzwierciedlać bardziej agresywny przebieg zaburzeń metabolicznych lub silniejsze podłoże genetyczne. Autorzy zwracają również uwagę na czynniki społeczno-ekonomiczne. 

Ich zdaniem mogą przyczyniać się do bardziej szkodliwego przebiegu choroby, wcześniejszego wystąpienia zaburzeń metabolicznych, silniejszych predyspozycji genetycznych lub gorszego dostępu do opieki u młodych dorosłych ze stanem przedcukrzycowym. Badacze wprost zalecają zmianę podejścia do profilaktyki w tej grupie wiekowej.

- Powinniśmy zastanowić się nad różnymi sposobami zapobiegania cukrzycy i jej powikłaniom u młodych dorosłych, w tym nad uczynieniem programów bardziej dostępnymi i atrakcyjnymi dla młodszych populacji za pomocą platform wirtualnych, modeli prowadzonych przez rówieśników i gier - podskreślili badacze.

Te wnioski jasno wskazują, że wczesne wykrywanie stanu przedcukrzycowego i podejmowanie działań prewencyjnych u osób poniżej 55. roku życia może mieć kluczowe znaczenie nie tylko dla zapobiegania cukrzycy typu 2, ale również dla zmniejszenia ryzyka przedwczesnych zgonów.

Co to jest stan przedcukrzycowy i jakie są czynniki ryzyka?

Stan przedcukrzycowy to stan, w którym poziom cukru we krwi jest podwyższony, ale jeszcze nie osiąga progu cukrzycy. Wyróżniamy tu nieprawidłową glikemię na czczo (IFG) oraz nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT), a także podwyższony wynik HbA1c między 5,7 a 6,4 %. Do czynników zwiększających ryzyko należą przede wszystkim:

• nadwaga i otyłość, szczególnie brzuszna,
• mała aktywność fizyczna,
• obciążenie rodzinne chorobą metaboliczną,
• podeszły wiek,
• otyły rozkład tkanki tłuszczowej typu „androidalnego” lub w rejonie brzucha.

W badaniu populacyjnym z Białegostoku stan przedcukrzycowy stwierdzono u 22,9 % uczestników (IFG) oraz u 16,1 % (IGT), co łącznie dawało niemal 40 % osób bez wcześniej zdiagnozowanej cukrzycy. To duży odsetek, który potwierdza skalę problemu i konieczność wczesnej interwencji.

Jak diagnozuje się stan przedcukrzycowy? Wykonaj test HbA1c

Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego opiera się na prostych, ale precyzyjnych badaniach krwi, które pozwalają ocenić, jak organizm radzi sobie z poziomem glukozy. Lekarze stosują trzy główne metody: oznaczenie glukozy na czczo, doustny test obciążenia glukozą (OGTT) oraz badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Każde z nich dostarcza innych informacji, ale to właśnie HbA1c pozwala spojrzeć na problem w szerszej perspektywie, obejmującej ostatnie kilka miesięcy, a nie tylko dany dzień badania.

Wg wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej (PTMR), stan przedcukrzycowy rozpoznaje się, gdy:

• poziom glukozy na czczo mieści się w zakresie 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l),
• w OGTT (po 120 minutach) glukoza wynosi 140–199 mg/dl (7,8–11 mmol/l),
• lub wartość hemoglobiny glikowanej HbA1c jest w granicach 5,7–6,4 %.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) to forma hemoglobiny, która wiąże się z cząsteczkami glukozy we krwi. Gdy stężenie glukozy we krwi rośnie, więcej cząsteczek hemoglobiny łączy się z cukrem. Badanie HbA1c mierzy średnią glikemię z ostatnich 2–3 miesięcy, dzięki czemu pozwala ocenić, czy problemy z cukrem we krwi są stałe, czy też miały charakter incydentalny.

Interpretacja wyników HbA1c jest dość prosta:

• poniżej 5,7 % – wynik prawidłowy,
• od 5,7 do 6,4 % – stan przedcukrzycowy,
• 6,5 % i więcej – rozpoznanie cukrzycy.

To badanie ma kilka ważnych zalet. Nie wymaga bycia na czczo, można je wykonać o dowolnej porze dnia, a wynik nie jest tak podatny na krótkotrwałe wahania glukozy jak pojedynczy pomiar.

Kto powinien wykonać badanie HbA1c?

Specjaliści zalecają, by regularnie sprawdzały je osoby z nadwagą lub otyłością, z nadciśnieniem, zaburzeniami lipidowymi, chorobami sercowo-naczyniowymi, zespołem policystycznych jajników, a także te, które mają w rodzinie przypadki cukrzycy typu 2. Badanie warto też zrobić w przypadku niepokojących objawów, takich jak nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, przewlekłe zmęczenie czy niewyjaśniona utrata masy ciała.

Lekarze podkreślają, że wczesne wykrycie stanu przedcukrzycowego pozwala w wielu przypadkach odwrócić proces chorobowy i zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 2 poprzez modyfikację diety, zwiększenie aktywności fizycznej i utratę nadmiaru masy ciała. W tym sensie test HbA1c może być kluczem do dłuższego życia w zdrowiu, szczególnie w sytuacji, gdy choroba rozwija się po cichu i przez wiele lat nie daje objawów.

Magdalena Siraga