Immunoonkologia – nowoczesna metoda leczenia nowotworów

Immunoonkologia to nowoczesna metoda leczenia nowotworów. Jej celem jest aktywowanie układu odpornościowego organizmu tak, aby ten sam mógł walczyć z komórkami nowotworowymi. Dzięki tej innowacyjnej terapii pacjent chory na raka, dla którego wcześniej dostępnych było niewiele opcji leczenia, ma szanse na dłuższe życie i dobrą jego jakość.

Spis treści

1. Immunoonkologia – wskazania
2. Immunoonkologia - na czym polega?
3. Immunoonkologia – zalety
4. Immunoterapia nowotworów – jak zadbać o bezpieczeństwo chorego
5. Immunoonkologia - czy jest dostępna w Polsce?
6. Immunoonkologia wciąż się rozwija

Immunoonkologia, należąca do grupy immunoterapii, to nowoczesna metoda leczenia nowotworów, która wykorzystuje układ odpornościowy do walki z rakiem. Immunoterapia onkologiczna stanowi przełom w leczeniu pacjentów z nowotworami i lekarze oczekują, że w nadchodzących latach stanie się istotnym elementem terapii onkologicznej - wraz z zabiegami chirurgicznymi, radioterapią, chemioterapią i terapią celowaną z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych). Warto wiedzieć, że immunoonkologia pozwala także na opracowywanie skutecznych szczepionek przeciwko różnym rodzajom raka.

Immunoonkologia – wskazania

Terapia immunoonkologiczna może być stosowana w przypadku wielu rodzajów raka. Terapie immunoonkologiczne są już dostępne dla pacjentów z zaawansowanym czerniakiem i rakiem gruczołu krokowego w USA, jak też są oceniane w wielu innych nowotworach.

Co ważne, na razie immononkologia znajduje zastosowanie w leczeniu pacjentów, u których rak jest już w postaci zaawansowanej, często z przerzutami do innych narządów. Pytanie, czy terapię immunoonkologiczną można stosować tuż po rozpoznaniu nowotworu, na razie pozostaje bez odpowiedzi.

Warto wiedzieć: Rak drobnokomórkowy płuca - przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie

Immunoonkologia - na czym polega?

Zadaniem układu odpornościowego jest ochrona organizmu przed ciałami obcymi, które mu zagrażają (np. przed bakteriami). W terminologii medycznej tego typu ciała obce są nazywane antygenami. Po ich dostaniu się do organizmu, układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała - komórki, które posiadają zdolność swoistego wiązania antygenów, a tym samym - ich dezaktywacji. Proces ten nazywany jest reakcją immunologiczną.

W terapii immunoonkologicznej stosuje się lek, które mobilizują układ odpornościowy organizmu do walki z rakiem.

Ciałami obcymi są również komórki nowotworowe, jednak układ odpornościowy nie zawsze potrafi rozpoznać je jako szkodliwe dla organizmu, ponieważ potrafią one upodabniać się do komórek zdrowych. Ponadto, podobnie jak wirusy, mogą one zmieniać się na przestrzeni lat (mutować), unikając tym samym działania układu odpornościowego.

Celem terapii immunoonkologicznej jest uaktywnienie układu odpornościowego tak, aby ten mógł rozpoznać komórki nowotworowe (także te "udające" zdrowe) i je zniszczyć.

Immunoonkologia – zalety

Terapia immunoonkologiczna, w porównaniu do innych metod leczenia raka, jest bezpieczna dla organizmu. W trakcie jej trwania zostają atakowane tylko komórki nowotworowe. Zdrowe komórki zostają oszczędzone lub nieznacznie uszkodzone (immunoonkologia charakteryzuje się niską toksycznością w stosunku do narządów nieobjętych chorobą).

Dotychczasowe terapie: chemio- i radioterapia, oprócz tego, że niszczą komórki nowotworowe, powodują także bardzo duże spustoszenie w zdrowych komórkach i narządach organizmu. Nie wspominając o skutkach ubocznych terapii z wykorzystaniem cytostatyków, sterydów i naświetlań. Skutki uboczne terapii immunoonkologicznej są stosunkowo łatwe do opanowania.

Dzięki immunoterapii układ odpornościowy może zapamiętywać sposób rozpoznawania komórek nowotworowych. Organizm wie, jak poradzić sobie z komórkami nowotworowymi danego typu i samodzielnie już może powstrzymywać ewentualne nawroty raka po zakończonym leczeniu (ma trwałe działanie przeciwnowotworowe). Dzięki temu terapia immunoonkologiczna stwarza szansę na długoterminowe przeżycie i dobrą jakość życia dla wielu pacjentów z różnymi zaawansowanymi chorobami nowotworowymi, dla których wcześniej prognozy były bardzo niekorzystne.

Pacjenci ci mogliby wrócić do pracy, jak i zdrowo i aktywnie żyć przez wiele lat. Tradycyjna terapia, mimo że wykazano jej obiecujące działanie przeciwnowotworowe, nie daje długotrwałych efektów i w związku z tym nie przekłada się to na wzrost długotrwałego przeżycia.

Co więcej, immunoonkologia może być skuteczna w leczeniu wielu rodzajów nowotworów, ponieważ działanie tej metody polega na aktywowaniu układu odpornościowego do walki z rakiem, w odróżnieniu od działania bezpośrednio na guz.

Immunoterapia nowotworów – jak zadbać o bezpieczeństwo chorego

Leczenie systemowe nowotworów prowadzi u części chorych do wystąpienia objawów toksycznych. Stosowane w nowoczesnej immunoterapii blokery punktów kontrolnych obarczone są specjalnym rodzajem objawów niepożądanych. Wynikają one z „pobudzenia” układu immunologicznego i reakcji autoimmunizacyjnych. Znane są jako „immune related adverse events (irAE)” i charakteryzują się nieinfekcyjnym zapaleniem licznych narządów.

Do najczęściej obserwowanych zaburzeń należą zapalenia narządów wydzielania wewnętrznego (np. tarczycy), przewodu pokarmowego (zapalenia jelit, wątroby), skóry, powikłania neurologiczne, kardiologiczne. Jednym z najpoważniejszych jest zapalenie śródmiąższowe płuc, określane, jako „checkpoint inhibitor pneumonitis (CIP)”, mogące prowadzić do niewydolności oddechowej. Immunologiczne objawy niepożądane klasyfikowane są w zależności od stopnia nasilenia objawów w skali 1-5, w stopniach najwyższych mogą prowadzić do zgonu.

W większości przypadków zaprzestanie stosowania immunoterapii i włączenie leczenia glikokortykosteroidami jest skuteczne w opanowaniu groźnych objawów. Dlatego niezwykle ważne jest ich właściwe rozpoznanie. Objawy niepożądane mogą wystąpić w każdym okresie immunoterapii, niezależnie od rodzaju leczonego nowotworu, a obraz kliniczny nie jest specyficzny, może być trudny do odróżnienia od zapalenia infekcyjnego lub progresji nowotworu.

Rozpoznanie tych powikłań wymaga zastosowania odpowiedniej diagnostyki, której zasady zostały opracowane. Chorzy z objawami zajęcia różnych narządów w przebiegu immunoterapii mogą szukać porady u lekarzy różnych specjalności. Wiedza na ten temat wymaga więc szczególnej popularyzacji w środowisku pracowników ochrony zdrowia, ale także pacjentów i ich opiekunów.

Immunoonkologia - czy jest dostępna w Polsce?

Aktualnie trwa proces rejestracji terapii immunoonkologicznych, które mają zastosowanie w leczeniu pacjentów z takimi zaawansowanymi nowotworami, jak rak płuca, jelita grubego, nerek, prostaty i innych.

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia, terapia immunoonkologiczna jest już dostępna (tzn. refundowana przez NFZ) dla chorych na zaawansowanego czerniaka, w drugiej linii leczenia (po niepowodzeniu wcześniejszych terapii). Immunoonkologię stosuje 17 ośrodków w naszym kraju, m.in. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi, Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Uniwersytecki w Krakowie i Wojewódzkie Centrum Onkologii w Gdańsku.

Immunoonkologia wciąż się rozwija

Immunonkologia wciąż się rozwija, w związku z tym wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. Na przykład, dlaczego terapie immunologiczne są skuteczne u jednych pacjentów, a u innych nie przynoszą oczekiwanych rezultatów? Czy można je stosować tuż po rozpoznaniu nowotworu? Jak długo należy stosować określony lek immunoterapeutyczny? Potrzebne są dalsze badania, jednak barierą dla rozwoju immunoonkologii w Europie jest ograniczona ilość środków finansowych.

Monika Majewska