„Miały dziesięciokrotnie mniejszą szansę”. Czy dyskryminacja medyczna zabija Polaków?

Dbanie o zdrowie przy wyższej masie ciała bywa podwójnie trudne. Niestety, związek między otyłością a badaniami profilaktycznymi jest często naznaczony lękiem i poczuciem wykluczenia. Powody, dla których osoby z chorobą otyłościową unikają wizyt u specjalistów, są bardziej złożone niż można przypuszczać. A skutki mogą być dotkliwe, nie tylko dla samego pacjenta.

• Analiza danych ponad 2 milionów osób ujawnia, dlaczego wyższa masa ciała zniechęca do kluczowych badań.
• Dyskryminacja ze strony personelu medycznego może dziesięciokrotnie zmniejszyć szansę na wykonanie cytologii.
• Brak odpowiedniego sprzętu, jak wagi czy stoły, to realna bariera w wielu gabinetach lekarskich.
• Polski program KOS-BAR jest przykładem, jak skoordynowana opieka może przełamać barierę w leczeniu otyłości.

Dlaczego nadmierna waga zniechęca do badań ratujących życie?

Regularne badania profilaktyczne to jeden z najważniejszych sposobów dbania o zdrowie. Okazuje się jednak, że dla części osób dotarcie na nie może być znacznie trudniejsze. Potwierdza to duża analiza opublikowana na łamach czasopisma medycznego „JAMA Network Open”. Naukowcy z Pennington Biomedical Research Center, po przeanalizowaniu danych ponad 2 milionów osób, zauważyli wyraźną zależność. Osoby zmagające się z zaawansowaną otyłością, określaną na podstawie wskaźnika masy ciała BMI, znacznie rzadziej zgłaszały się na kluczowe badania przesiewowe.

Wyniki badania pokazały, że im wyższy był wskaźnik BMI, tym mniejsza była szansa na wykonanie:

• cytologii (badania w kierunku raka szyjki macicy),
• mammografii (badania piersi),
• kolonoskopii (badania jelita grubego).

Co ciekawe, zaobserwowano pewien paradoks. Osoby z łagodniejszymi formami otyłości zgłaszały się na badania równie często, a nawet nieco częściej, niż osoby o prawidłowej masie ciała. Autorzy sugerują, że może to wynikać z faktu, że z powodu innych dolegliwości związanych z wagą, mają one po prostu częstszy kontakt z lekarzami, którzy mogą zachęcić je do profilaktyki.

Strach, wstyd i nieprzystosowane gabinety. Prawdziwe powody unikania lekarza

Co tak naprawdę stoi na przeszkodzie, by regularnie kontrolować swoje zdrowie? Jak wyjaśnia dr Vance Albaugh, jeden z autorów wspomnianego badania, problem jest złożony. Z jednej strony winne są bariery w samym systemie opieki zdrowotnej, a z drugiej strony ogromną rolę odgrywają czynniki psychologiczne.

Potwierdza to analiza publikacji naukowych, której wyniki opisano w czasopiśmie „Obesity Science & Practice”. Wśród najczęstszych przeszkód wymieniono:

• strach przed diagnozą,
• wstyd związany z własnym ciałem,
• bolesne doświadczenia, takie jak nietaktowne komentarze ze strony personelu medycznego.

Problem dyskryminacji ze względu na wagę w placówkach medycznych jest niestety bardzo realny. Wyniki jednego z badań przekrojowych, opublikowane w bazie PubMed Central (PMC), są alarmujące. Okazało się, że osoby, które doświadczyły takiej dyskryminacji, miały aż dziesięciokrotnie mniejszą szansę na wykonanie badania cytologicznego w ciągu swojego życia. To pokazuje, jak głęboko negatywne doświadczenia mogą zniechęcić do dbania o własne zdrowie i szukania pomocy medycznej w przyszłości.

Przeszkody bywają też czysto techniczne i logistyczne. Jak wynika z danych opublikowanych w „AMA Journal of Ethics”, wiele placówek medycznych po prostu nie jest przygotowanych na przyjmowanie pacjentów o bardzo wysokiej masie ciała. W badanych ośrodkach aż 91% nie miało wag dostosowanych do osób ważących ponad 158 kg, 79% nie dysponowało odpowiednio dużymi fartuchami, a w 40% brakowało stołów do badań o wystarczającej nośności. Takie braki nie tylko uniemożliwiają wykonanie badania, ale także pogłębiają u pacjentów poczucie wykluczenia i wstydu.

Bezpłatne badania to za mało. Co musi się zmienić, by Polacy zaczęli się badać?

Problem niskiej zgłaszalności na badania profilaktyczne jest dobrze znany również w Polsce. Zgodnie z raportem OECD, choć w naszym kraju realizowane są programy badań przesiewowych w kierunku raka piersi, szyjki macicy i jelita grubego, to odsetek osób biorących w nich udział jest wciąż niski.

Jak wykazało badanie, którego wyniki opublikowano w bazie PubMed, główne przyczyny to brak zachęty ze strony lekarzy, niska świadomość korzyści płynących z profilaktyki oraz strach przed diagnozą, który często paraliżuje pacjentów.

Na szczęście pojawiają się rozwiązania systemowe mające na celu wsparcie osób zmagających się z zaawansowaną otyłością. Przykładem jest wprowadzony w Polsce program Kompleksowej Opieki Specjalistycznej w Bariatrii (KOS-BAR). Jak wskazują eksperci, zapewnił on pacjentom skoordynowaną opiekę, co przyczyniło się do wzrostu liczby wykonywanych procedur bariatrycznych (operacji pomagających w leczeniu otyłości) o niemal 500% od czasu wprowadzenia podobnych rozwiązań.

Dostęp do bezpłatnych badań, finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jest szeroki. Jak informuje portal planujedlugiezycie.pl, na mammografię mogą zgłaszać się kobiety w wieku 45-74 lat, na cytologię panie w wieku 25-64 lat, a kolonoskopia jest dostępna dla osób z określonych grup wiekowych i ryzyka. Kluczowym wyzwaniem pozostaje jednak dotarcie z informacją i zachętą do tych, którzy najbardziej potrzebują profilaktyki.

Źródła:

• Pennington Biomedical Research Center (PBRC): https://www.pbrc.edu/news/media/2025/obesity-cancer-screenings.aspx
• PubMed Central: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12208322/; https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12320544/
• OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development): https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2025/02/eu-country-cancer-profile-poland-2025_887fc266/fc2a5e54-en.pdf
• planujedlugiezycie.pl: https://planujedlugiezycie.pl/bezplatne-badania-szukaj-placowki/
• PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37822981/
• Wiley Online Library: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/osp4.606
• AMA Journal of Ethics: https://journalofethics.ama-assn.org/article/weight-bias-health-care/2010-04