Cytomegalia szczególnie groźna w ciąży

Cytomegalia u kobiet w ciąży często nie daje wyraźnych objawów, tymczasem jest ona szczególnie niebezpieczna w tym okresie, gdyż może powodować wady rozwojowe płodu, a nawet doprowadzić do jego obumarcia. Dlatego warto wiedzieć, jakie konsekwencje mogą wiązać się z zakażeniem wirusem cytomegalii (cytomegalovirus – CMV) u ciężarnych.

Cytomegalia nie stanowi zagrożenia dla przyszłej mamy. Zakażenie przebiega bezobjawowo u 90 proc. kobiet w ciąży i zazwyczaj nie jest wykrywane. Jest to jednak ogromne zagrożenie dla płodu. Wirus cytomegalii jest główną przyczyną niedosłuchu o podłożu niegenetycznym oraz ważnym czynnikiem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego prowadzącym do zaburzeń rozwoju psychoruchowego i upośledzenia umysłowego u dzieci.

Spis treści

1. Cytomegalia ‒ źródła zakażenia
2. Cytomegalia w ciąży - objawy
3. Cytomegalia w ciąży - groźne konsekwencje
4. Cytomegalia w ciąży - diagnostyka
5. Cytomegalia w ciąży - jak się leczy?

Cytomegalia ‒ źródła zakażenia

Do zakażenia płodu wirusem cytomegalii dochodzi:

• przez łożysko ‒ ryzyko transmisji wirusa przez łożysko rośnie wraz z czasem trwania ciąży, a konsekwencje kliniczne dla płodu są najpoważniejsze przy zakażeniu w pierwszej połowie ciąży;
• podczas porodu.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko transmisji zakażenia wirusem cytomegalii jest brak swoistych przeciwciał IgG w ciąży, wiek matki poniżej 20. roku życia oraz częsty kontakt z małymi dziećmi w czasie ciąży¹. Ponadto uważa się także, że ciąża może zwiększać wrażliwość ciężarnych na zakażenie wirusem oraz na uaktywnienie się postaci dotychczas nieaktywnych.

Cytomegalia jest najczęstszym wirusowym zakażeniem wrodzonym. Szacuje się, że dotyczy 0,5‒2 proc. noworodków.

Cytomegalia w ciąży - objawy

U 85-90 proc. noworodków zakażenie ma charakter bezobjawowy. Tylko u 5–10 proc. z nich obserwuje się objawy cytomegalii wrodzonej^1,2, takie jak:

• hipotrofia (zmniejszenie masy ciała w stosunku do wieku ciąży);
• małogłowie;
• powiększenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia) z zapaleniem wątroby;
• zwapnienia wewnątrzczaszkowe (u 1 proc. dzieci);
• wodogłowie;
• żółtaczka;
• objawy skazy krwotocznej z wybroczynami i krwawymi podbiegnięciami.

Wśród najczęstszych objawów wymienia się także lekkie upośledzenie umysłowe.

W badaniu neurologicznym stwierdza się ponadto:

• zaburzenia dystrybucji napięcia mięśniowego (wzmożone napięcie mięśniowe, hipotonia)
• drgawki

Odchylenia w badaniach laboratoryjnych obejmują:

• niedokrwistość,
• neutropenię,
• małopłytkowość.

W badaniu okulistycznym stwierdza się:

• zapalenie siatkówki i naczyniówki lub zanik nerwu wzrokowego;
• zaćmę i małoocze (stosunkowo rzadko)

W badaniu audiologicznym (ABR) stwierdza się niedosłuch neurosensoryczny. Cytomegalowirusowe uszkodzenie słuchu występuje 35‒60 proc. dzieci z zakażeniem objawowym; może się ono ujawnić bezpośrednio po urodzeniu lub w późniejszym okresie.

Należy podkreślić, że obecność swoistych przeciwciał klasy IgG przed ciążą lub na jej początku nie wyklucza zakażenia płodu, natomiast zakażenie płodu nie zawsze prowadzi do choroby objawowej i późnych jej następstw.

Cytomegalia w ciąży - groźne konsekwencje

U kobiet w ciąży cytomegalia przebiega bezobjawowo, dlatego tak trudno ją rozpoznać. Niestety zakażenie w tym czasie może być groźne dla potomstwa. Konsekwencje zależą od tego, w którym momencie ciąży nastąpiło zakażenie.

Jeżeli zakażenie miało miejsce w I trymestrze, istnieje bardzo duże ryzyko:

• poronienia;
• rozwinięcia się poważnej wady wrodzonej w układzie nerwowym.

Zakażenie w II lub III trymestrze może wiązać się z:

• uszkodzeniem mózgu (objawiające się zaburzeniami rozwoju, padaczką);
• przedwczesnym porodem.

Dzieci matek zarażonych wirusem cytomegalii w ciąży zazwyczaj od urodzenia mają problemy zdrowotne. Diagnozuje się u nich zespól cytomegalii wrodzonej z takimi objawami jak:

• powiększenie śledziony i wątroby;
• żółtaczka;
• wylewy podskórne;
• zapalenie płuc.

Niekiedy cytomegalowirus na początku pozostaje w uśpieniu i daje o sobie znać nawet z kilkuletnim opóźnieniem, czego skutkiem jest np.

• całkowita utrata słuchu;
• zaburzenia widzenia;
• opóźnienie umysłowe.

Cytomegalia w ciąży - diagnostyka

Obecnie w Polsce nie prowadzi się rutynowej diagnostyki ciężarnych w kierunku zakażenia wirusem cytomegalii¹, jednak położnicy coraz częściej zalecają wykonanie swoistych testów serologicznych.

Nie sposób też uchronić się przed wszechobecnym wirusem. Kobietom planującym ciążę niektórzy lekarze zalecają wykonanie badania w kierunku tej choroby. Nie są to jednak badania standardowe. Testy wykonuje się z krwi i z moczu. We krwi ocenia się poziom przeciwciał klasy IgG i IgM przeciw cytomegalii ‒ tzw. serologię. Obecność przeciwciał klasy IgM oraz znaczny wzrost przeciwciał IgG świadczą o istnieniu pierwotnego zakażenia¹. Jeśli znajdują się one we krwi kilka miesięcy przed zajściem w ciążę, oznacza to, że kobieta przeszła cytomegalię, a obecne w jej organizmie przeciwciała chronią ją przed świeżym zakażeniem. Pocieszający jest fakt, że u ponad 80 proc. kobiet w wieku rozrodczym stwierdza się obecność przeciwciał klasy IgG², co świadczy o tym, że kobiety te zetknęły się już wcześniej z cytomegalowirusem i zakażenie pierwotne w trakcie ciąży im nie zagraża.

Cytomegalia w ciąży - jak się leczy?

W przypadku rozpoznania u przyszłej matki aktywnego zakażenia wirusem cytomegalii nie ma powszechnie uznanego postępowania zapobiegającego wertykalnej transmisji zakażenia ani też postępowania leczniczego w stosunku do płodu z objawami zakażenia. Noworodek matki z podejrzeniem zakażenia wirusem cytomegalii w okresie prenatalnym powinien być skierowany do ośrodka specjalistycznego w celu weryfikacji rozpoznania, ewentualnego leczenia i objęcia go opieką specjalistyczną.

Monika Majewska

Małgorzata Sobolewska