Choroba sieroca - przyczyny i objawy. Fazy choroby sierocej

Choć nazwa może sugerować co innego, to choroba sieroca pojawia się nie tylko u dzieci pozbawionych rodziców. Problem ten wynika z zaburzonych, nieprawidłowych relacji pomiędzy dzieckiem a jego opiekunami. Zagadnienie choroby sierocej jest wyjątkowo istotne, ponieważ związane z nią dolegliwości wpływają zarówno na przebieg rozwoju dziecka, jak i na jego funkcjonowanie w dorosłym życiu.

Spis treści

1. Choroba sieroca: przyczyny
2. Choroba sieroca: objawy

Choroba sieroca nazywana jest również nieorganicznym zespołem opóźnienia rozwoju oraz hospitalizmem. Schorzenie spotykane jest u tych dzieci, które nie mają dostatecznie zaspokojonych potrzeb emocjonalnych. Choroba sieroca wystąpić może zarówno u dziecka całkowicie pozbawionego rodziców, jak i u takiego, które przez dłuższy czas przebywa w izolacji od swoich opiekunów (np. ze względu na przebywanie w jakiejś placówce leczniczej). Dolegliwości spowodowane chorobą sierocą skupiają się wokół problemów emocjonalnych i niewłaściwych relacji uczuciowych z innymi ludźmi, pojawiać się mogą jednak również objawy somatyczne.

Choroba sieroca: przyczyny

Najistotniejszymi czynnikami, stanowiącymi podłoże choroby sierocej, są brak przywiązania do opiekunów oraz uczucie odtrącenia. W patogenezie choroby szczególnie brana jest pod uwagę nieobecność matki w życiu dziecka. Niekoniecznie musi to być jednak brak matki biologicznej – nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju związany jest ogólnie z brakiem wyjątkowo ważnego dla dziecka opiekuna.

Za czas, w którym mogą pojawiać się najistotniejsze dysfunkcje dotyczące więzi pomiędzy matką a dzieckiem, uznawany jest trzeci i czwarty rok życia młodego człowieka. Dziecko, które we wspomnianym okresie życia doświadcza miłości oraz poczucia zaangażowania ze strony matki (ewentualnie innego opiekuna), najprawdopodobniej w późniejszym życiu będzie umiało samo tworzyć prawidłowe relacje emocjonalne. Do problemu dochodzi wtedy, kiedy kilkulatek nie ma okazji doświadczać wspomnianych odczuć od swoich opiekunów – to właśnie wtedy może dochodzić do rozwoju choroby sierocej.

Nie tylko sam brak matki/opiekuna sprzyja pojawianiu się choroby sierocej. Schorzenie bywa obserwowane także u dzieci, które z jakichś przyczyn nie mają zbyt częstego kontaktu ze swoimi rodzicami – jako przykład można podać rodziców spędzających przeważającą ilość swojego czasu w pracy czy też tych, którzy opuścili swojego potomka ze względów emigracji zarobkowej.

Nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju pojawia się u dzieci funkcjonujących w rodzinach patologicznych. Patologiami sprzyjającymi jednostce mogą być uzależnienia występujące u rodziców (np. od alkoholu czy narkotyków), ale i ich schorzenia (np. zaburzenia osobowości) oraz zachowania (takie jak przemoc fizyczna). Rodzice mający problemy z okazywaniem uczuć zwiększają ryzyko, że u ich dziecka dojdzie do wystąpienia choroby sierocej. Chłód emocjonalny opiekunów i związany z tym brak odczuwania miłości (szczególnie ze strony matki) mogą sprawiać, że istniejąca u dziecka potrzeba przywiązania nie będzie zaspokojona, czego konsekwencją może być wystąpienie choroby sierocej.

Choroba sieroca: objawy

Choroba sieroca przebiega w trzech fazach.

1. Faza protestu. Dziecko walczy o brakujące uczucia i domaga się ich – często płacze i krzyczy, co ma na celu zwrócenie na siebie uwagi opiekunów. Z upływem czasu wymienione objawy stopniowo ustępują miejsca innym, takim jak zachowania agresywne czy utrata zainteresowania otaczającym światem. Dziecko z chorobą sierocą, znajdujące się w fazie protestu, może mieć problemy ze snem, doświadczać dolegliwości z przewodu pokarmowego (np. wymiotów) oraz odmawiać jedzenia.

2. Faza rozpaczy. Występujący po fazie protestu okres rozpaczy może sugerować stopniowe ustępowanie problemów dziecka, jest jednak zdecydowanie odmiennie – schorzenie pogłębia się. Dziecko staje się coraz bardziej apatyczne i smutne, doświadczany przez nie lęk narasta. Pojawiają się kolejne problemy somatyczne, których podłoża zwykle nie udaje się ustalić – u małego pacjenta pojawiać się może moczenie nocne i narastający spadek masy ciała. Ze względu na zaburzenia odżywienia, pacjent staje się blady, bardziej podatny na występowanie infekcji, pojawiać się mogą również zaburzenia wzrostu.

Charakterystyczną cechą fazy rozpaczy są automatyzmy ruchowe. Dziecko może kiwać się na fotelu (jedno z zachowań, które typowo przypisywane są chorobie sierocej) czy uporczywie ssać kciuk. Pacjent z nieorganicznym zespołem upośledzenia rozwoju może poszukiwać kontaktu cielesnego z osobami pozornie mu obcymi – dziecko takie może np. bardzo chcieć przytulać się do znajomych swoich rodziców, dotyczyć to może nawet tych osób, które dziecko widzi po raz pierwszy w życiu.

3. Faza wyobcowania. Na tym etapie choroby sierocej dziecko jest najspokojniejsze. Jest to spokój pozorny, ponieważ tak naprawdę wynika on z zamknięcia się w sobie, przy równoczesnym odczuwaniu lęku. Pacjent w fazie wyobcowania staje się bierny i apatyczny, może on unikać kontaktów towarzyskich. Mimika takiego dziecka zwykle jest zubożała, często unika ono kontaktu wzrokowego (zamiast tego błądzi wzrokiem po ścianach, co określa się terminem „sufitowanie”). Zauważalne może być zahamowanie rozwoju umysłowego (zwykle rozwój umysłowy odbiega jednak od normy w niewielkim stopniu). Objawy somatyczne w fazie wyobcowania zazwyczaj nie występują.