Dlaczego nieprzyjemne emocje są nam potrzebne – i co robić, gdy przejmują kontrolę?
Nieprzyjemne emocje nie są naszymi wrogami – to biologiczny system alarmowy, który ma nas chronić, nawet jeśli bywa uciążliwy. W świecie, który coraz bardziej oddala się od naturalnych rytmów i potrzeb ciała, łatwo o przeciążenie, odrętwienie i wewnętrzne zagubienie. Jak rozpoznać, że nasz układ nerwowy domaga się wsparcia? Co zrobić, gdy czujemy się „zacięci” w lęku, smutku lub rozczarowaniu? Prezentujemy fragment książki Szyfr emocji, która ukazała się nakładem wydawnictwa RM – to przewodnik po tym, jak lepiej rozumieć siebie i swoje reakcje, by odzyskać poczucie równowagi. Śródtytuły pochodzą od redakcji.
Emocje a biologiczny priorytet: przetrwanie
Nieprzyjemne emocje odgrywają istotną rolę w naszym życiu, czy nam się to podoba czy nie. Biologia tak nas wyposażyła, abyśmy w pierwszej kolejności starali się przetrwać, a dopiero później mogli doświadczać wszystkiego innego, co „nie jest konieczne”. Da się przecież przeżyć, nie odczuwając przyjemności, ale nie da się doświadczać przyjemności, nie żyjąc. Jest to po prostu niemożliwe! Zresztą nie tylko gatunek ludzki ma mnóstwo różnych wgranych programów pomagających przeżyć. Wiele spraw, które w naszej kulturze czy w „idealnym świecie” uznajemy za ważne, według naszej biologii stanowi zagadnienia zdecydowanie drugorzędne.
Przetrwanie jest absolutnie kluczowe dla istnienia wszystkiego innego w naszym życiu. Nasz organizm nieustannie przeszukuje otoczenie i sprawdza, czy jest bezpiecznie, czy nie trzeba uciekać, czy należy walczyć o zasoby, które ktoś chce nam zabrać, lub zareagować na szansę zdobycia nowych zasobów niedużym kosztem (na przykład na wyprzedaży w Biedronce, robiąc zapas na dłuższy czas). Kiedy doświadczymy jakiegoś niespodziewanego zagrożenia, nasze ciało traktuje to jako informację, że dotychczasowe środki ochrony były niewystarczające, i wytwarza nowe, dodatkowe zabezpieczenia. Dlatego też możemy po trudnym wydarzeniu stać się bardziej czujni, przewrażliwieni.
Zacięcie się w emocji – jak ciało próbuje nas chronić
Możemy zacząć unikać pewnych sytuacji czy miejsc i mieć kłopot z opanowaniem lęku. Nasz system nerwowy próbuje nas chronić i czasem na wszelki wypadek włącza więcej ochron, niż to konieczne. To właśnie te momenty, kiedy mamy wrażenie, że działamy irracjonalnie, ale i tak trudno jest przestać. Twoje ciało jest zaprogramowane na poszukiwanie pożywienia, sen, rozmnażanie, życie w stadzie, ochronę życia własnego i życia potomstwa.
Czasem jest tak, że, bardzo wcześnie doświadczymy poczucia zagrożenia lub zagrożenie jest bardzo duże. Ciągle krzyczący rodzice, poniżenie przez ważne osoby, nigdy niekończąca się bieda i problemy finansowe, niespodziewana napaść czy niebezpieczny wypadek. Możemy całkowicie utknąć w takich doświadczeniach. Nasz organizm „zacina się” na poczuciu niezaspokojonej potrzeby i niemożliwości jej zaspokojenia. Nie umie z tego stanu sam wyjść, aby móc znowu odczuwać przyjemność i zadowolenie. Zaczynają się pojawiać dramatyczne myśli, poczucie krzywdy, rozczarowania czy bezradności – i kręcimy się z tym w kółko. Przestajemy widzieć wszystko inne, co mogłoby być pozytywne. Skupiamy się tylko na aspektach negatywnych i walimy głową w mur. Wtedy musimy nieco sobie pomóc, by wyjść z destrukcyjnego wzorca. Podstawą jest jednak zdanie sobie sprawy z tego, co się dzieje.
Próba ucieczki od ciała i jej konsekwencje
Możemy utknąć w jeszcze inny sposób. Niektórym tak trudno jest odczuwać przyjemne emocje, bo nie słuchają podstawowych emocji, swojego ciała i jego potrzeb. Oczekują, że będą czuć się dobrze, ale ignorują ważne sygnały z ciała. W efekcie ono ciągle alarmuje na różne sposoby. I zamiast słuchać jego wskazówek, możesz próbować za wszelką cenę wymusić dobre samopoczucie. Wymuszanie i odwracanie uwagi nie zadziałają na dłuższą metę – nasz układ nerwowy domaga się pomocy i ukojenia.
Nasze ciało i naturalny biologiczny rytm znają wiele metod regulowania napięć i radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami. Niestety coraz trudniej nam z nich korzystać. Świat, w którym żyjemy, staje się coraz dalszy od natury. Narzuca nam coraz więcej ram i ograniczeń. Spontaniczne odruchy bywają postrzegane jako coś negatywnego, niekulturalnego. Niektórzy widzą mniejszą liczbę godzin pracy jako lenistwo. Praca przed biurkiem, zastępująca ruch, i „wędrowanie w poszukiwaniu pożywienia” usztywniają nas i zabierają naturalne sposoby odreagowywania trudnych doświadczeń. Żyjemy w coraz mniejszych grupach, a często prawie samotnie. Pozbawiamy się ważnych dróg powracania do równowagi i niezbędnych do tego zasobów. To także nie sprzyja odczuwaniu radości.
Nasza biologia starała się o nas zadbać i stworzyła złożony system, by pomóc nam przetrwać. Nieprzyjemne emocje są jego ważną częścią i od nich zależy nasze życie. To jednak nie oznacza, że jesteśmy skazani na ciągłe ich przeżywanie. Nie oznacza też, że nie możemy doświadczać pozytywnych stanów. Wręcz przeciwnie. Dysponujemy ogromnymi możliwościami samoregulacji. Ale podstawą korzystania z nich jest niezakłócanie naturalnego rytmu i mądrości.
Szyfr emocji - klucz do lepszego zrozumienia swoich emocji i potrzeb
Czym są emocje? Dlaczego czuję to, co czuję? Jak nie wpadać w pułapki myślenia? Jak radzić sobie z trudnymi emocjami? W tej książce znajdziesz odpowiedzi na te i wiele innych pytań. Dowiesz się, jak przebiega proces emocjonalny. Przeczytasz o tym, jak ciało naturalnie zarządza emocjami, a także co się dzieje, gdy te mechanizmy szwankują i powstają zaburzenia emocjonalne. Odkryjesz sposoby emocjonalnej samoregulacji i profilaktykę zdrowia emocjonalnego, skarby uważności, akceptacji i samowspółczucia oraz umiejętności wzmacniania tego, co dobre – optymizmu, humoru, sprawczości. Nauczysz się, jak szukać wsparcia w ciele i opanowywać chaos w głowie, pokonywać schematy emocjonalne z przeszłości, być asertywnym i zdrowo o siebie dbać.
Szyfr emocji pomoże ci lepiej zrozumieć i uporządkować twoje emocje, zacząć się w nie wsłuchiwać i regulować je, a także korzystać z tych przyjemnych. Łączy wiedzę naukową zaprezentowaną w przystępny sposób oraz mnóstwo ćwiczeń i wskazówek zaczerpniętych z różnych podejść psychoterapii.
AGNIESZKA JUROSZEK – psycholog, psychotraumatolog, psychoterapeutka w trakcie specjalizacji. Autorka bloga Psychologia Codzienności. Na co dzień pracuje terapeutycznie z osobami, które doświadczają problemów w relacjach i w radzeniu sobie z emocjami, a także po trudnych doświadczeniach.
