Sterydy (steroidy): działanie i skutki uboczne. Kiedy stosuje się sterydy?
Hormony steroidowe, czyli sterydy dzięki silnym właściwościom przeciwzapalnym są niezastąpione w leczeniu wielu poważnych chorób u dzieci i dorosłych. Ale sterydoterapia powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza, bowiem ich przyjmowanie wiąże się z poważnymi skutkami ubocznymi. Co warto wiedzieć, gdy trzeba brać leki sterydowe?
Spis treści
- Sterydy: hormony steroidowe ważne dla organizmu
- Groźne anaboliki
- Sterydy zmniejszają stan zapalny
- Leki sterydowe: bilans korzyści i skutków ubocznych
- Sterydy - według wskazań lekarza
Leki sterydowe mają bardzo szerokie spektrum działania. Sterydy (steroidy) podaje się jako leki przeciwzapalne, ale ze względu na wiele skutków ubocznych zaleca się wówczas, kiedy korzyści wynikające z ich przyjmowania przeważają nad skutkami ubocznymi sterydoterapii. Gdy człowiek się skaleczy lub złapie infekcje, organizm wydziela dużo kortyzolu (naturalnego glikokortykoidu, czyli sterydu), którego zadaniem jest zatrzymanie odczynu zapalnego.
Osiąga to, hamując wytwarzanie przeciwciał, napełzanie leukocytów do miejsca zakażenia i produkcje substancji prozapalnych, np. cytokin. To najważniejsze mechanizmy działania leków sterydowych, które wykorzystuje się w leczeniu wielu stanów zapalnych szkodliwych dla zdrowia.
Co to znaczy? Np. zwykłe zapalenie płuc czy oskrzeli jest naturalną reakcją obronną organizmu przed bakteriami. Ale gdy naciek zapalny w płucach jest zbyt duży, zmniejsza ich pojemność i hamuje przenikanie tlenu do krwi. Nadmierną odpowiedzią na stan zapalny jest też skurcz oskrzeli. Chory zaczyna odczuwać duszność. Wtedy potrzebny jest lek sterydowy, który zmniejszy stan zapalny. Sterydy mają bardzo szerokie spektrum działania.
Sterydy: hormony steroidowe ważne dla organizmu
Hormony steroidowe, produkowane w korze nadnerczy oraz w żeńskich i męskich gruczołach płciowych, są bardzo ważne dla właściwego funkcjonowania organizmu, bo biorą udział w wielu życiodajnych procesach. W terapii stosuje się zarówno hormony płciowe (estrogeny i testosteron), jak i substancje wytwarzane przez nadnercza (mineralokortykosteroidy, glikokortykosteroidy i androgeny nadnerczowe).
Jedną z form leczenia hormonami sterydowymi jest terapia zastępcza, polegająca na podawaniu fizjologicznych dawek hormonów w celu uzupełnienia ich niedoboru. Przykładem takiego leczenia może być terapia hormonalna w okresie menopauzy, gdy w wyniku wygaśnięcia pracy jajników podaje się estrogeny. Analogicznie mężczyźni w czasie andropauzy mogą dostawać testosteron.
Małe dawki kortykosteroidów trzeba przyjmować przy niedoczynności kory nadnerczy. To, czego boimy się najbardziej, to sterydy podawane w dawkach przekraczających ilości fizjologiczne. Naturalne glikokortykoidy (kortyzol, kortyzon) zastępuje się w steroidoterapii silniej i dłużej działającymi pochodnymi. Kortyzol znika z organizmu w ciągu 7 godzin, lek syntetyczny działa 12-24 godziny.
Groźne anaboliki
Sterydy anaboliczne, sprzedawane jako "zestawy witaminowe" czy "odżywki", można kupić bez problemu. Są to środki chemiczne o działaniu podobnym do testosteronu. Powodują przyrost masy mięśni, ale jednocześnie niekorzystnie wpływają na pracę większości narządów. Uszkodzenie wątroby, nadciśnienie, zakrzepica, zmiany zwyrodnieniowe stawów, trądzik i łysienie to niektóre skutki ich stosowania.
Sterydy zmniejszają produkcję testosteronu i wytwarzanie plemników, co prowadzi do bezpłodności. U kobiet może dojść do trwałego obniżenia głosu, owłosienia na ciele i twarzy, nieregularnych miesiączek. Sterydy powodują rozrost gruczołów piersiowych. Choć "pakerzy" wynajdują sposoby na uniknięcie działań ubocznych anabolików, rozregulowana gospodarka hormonalna już nigdy nie wraca do normy.
Sterydy zmniejszają stan zapalny
Sterydy są często jedynym skutecznym lekarstwem na chorobę z autoagresji. Ważne miejsce zajmują tu schorzenia należące do chorób reumatycznych, np. reumatoidalne zapalenie stawów. Niezwłoczne podanie sterydów zmniejsza stan zapalny. Wtedy można zastosować inne leczenie, a więc chory nie musi być skazany na branie leku steroidowego przez całe życie.
Inne choroby z autoagresji, w których podaje się sterydy, to m.in. toczeń, zapalenie wątroby, nerek, sarkoidoza, choroba Gravesa-Basedowa. Podaje się je w chorobach układu oddechowego, np. astmie oskrzelowej. W tym przypadku zwykle sprawdzają się preparaty wziewne (stężenie sterydów we krwi jest znacznie mniejsze niż po tabletkach). Tylko w okresie zaostrzeń zaleca się leki doustne lub dożylne.
Kortykosteroidy stosuje się w alergicznych schorzeniach skóry opornych na inne metody leczenia. Wiele osób zapomina, że używając kremu (maści) ze sterydem, też trzeba zachować ostrożność, bo osłabiają skórę, grożą tzw. trądzikiem posteroidowym i wchłaniają się do organizmu. Preparat sterydowy na twarz powinno się stosować najlepiej do 3 dni, i to pod kontrolą dermatologa.
Leki sterydowe: bilans korzyści i skutków ubocznych
Chorzy muszą wiedzieć, że leków steroidowych nie stosuje się "na wszelki wypadek", a wtedy, gdy zagrożone jest życie i zdrowie pacjenta. Preparaty te zaleca się wówczas, kiedy korzyści wynikające z ich przyjmowania przeważają nad skutkami ubocznymi kuracji. Z tego powodu steroidów nie podaje się np. w chorobie Hashimoto, mimo że jest to choroba z autoagresji - tu skutki uboczne terapii byłyby groźniejsze niż sama choroba. Trzeba zdawać sobie sprawę, że każdy lek ma jakieś działania niepożądane.
Aby je zminimalizować, osoby poddane kortykoterapii muszą ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i systematycznie kontrolować stan zdrowia. Nie bójmy się "megadawek" leku podawanych dożylnie przy leczeniu niektórych schorzeń. Wbrew pozorom mają one mniej skutków ubocznych niż preparaty doustne, przy silniejszym od nich działaniu terapeutycznym.
Najwięcej efektów niepożądanych występuje po zastrzykach domięśniowych o przedłużonym działaniu, które przyjmuje się raz w miesiącu. Na szczęście obecnie nie są one już prawie stosowane. Należy koniecznie pamiętać o tym, że leczenia nie wolno przerywać nagle i samodzielnie. Musi odbywać się to pod kontrolą lekarza.
Sterydy - według wskazań lekarza
Leki sterydowe mają rozległe działania uboczne. Dlatego w czasie kuracji należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza, zwłaszcza dotyczących dawki i czasu leczenia. Jednak nie u każdego muszą wystąpić wszystkie niepożądane skutki, bo wrażliwość na kortykosteroidy jest sprawą indywidualną. Z większością problemów można sobie poradzić.
- Przyrost masy ciała z gromadzeniem się tkanki tłuszczowej na brzuchu, karku i twarzy zmniejsza poczucie własnej atrakcyjności. Są dowody na to, że właściwa dieta i aktywność fizyczna (dostosowana do możliwości chorego) mogą pomóc w rozwiązaniu tych problemów. Jedz więcej warzyw, mniej tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych. Potrawy smażone zastąp gotowanymi, wybieraj dania lekko strawne (zmniejszysz ryzyko problemów z trzustką, wątrobą, jelitami).
- Niedobór potasu uzupełnisz, jedząc pomidory pod różną postacią. Dobre źródło tego pierwiastka stanowią ziemniaki, cytrusy i zielone warzywa liściaste. Najwięcej potasu jest w suszonych owocach, awokado, bananach. Jednak z jedzeniem ich nie przesadzaj, bo są kaloryczne. W okresie stosowania większej dawki sterydu lekarz zaleci dodatkowo tabletki z potasem. Ze względu na zagrożenie cukrzycą musisz być na diecie cukrzycowej, unikać słodyczy i cukru, węglowodany proste zastąpić złożonymi (np. białe pieczywo razowym).
- Sterydy utrudniają wchłanianie wapnia, dlatego osoby, które je zażywają, od początku kuracji powinny stosować suplementację preparatami wapnia z witaminą D - to chroni przed osteoporozą. Powinno się zbadać gęstość mineralną kości, a gdy jest obniżona - przyjmować lek hamujący ubytek masy kostnej. Ze względu na zagrożenie chorobą zakrzepową unikaj długiego siedzenia i stania, odpoczywaj z uniesionymi nogami, pamiętaj o codziennym spacerze.
- Badaj wzrok, by w porę uchwycić rozwój jaskry lub zaćmy i rozpocząć odpowiednie leczenie.
- Problemy ze skórą (staje się cienka, z rozstępami, czasem trądzikiem, łatwo o siniaki) rozwiąże przyjmowanie niewielkiej ilości anabolicznego sterydu nadnerczowego (dehydroepiandrosteronu).
Sprawdź, jak zapobiegać skutkom ubocznym leczenia sterydami
Porady eksperta
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
